Qiddist Gezaheny
Muli dirra kawa Itophiyaho nooti dagate keeru ikkito hoshooshantanni dagginota leellishshanno malaatta yanna yannatenni kalaqantanni nooti anfoonnite. Mimmitu ledo hasaambe keeru heeshsho sufisiisantenni mittu wole jaddaaleesse umisi foonqe diwate assinanni sharro hee’rase kaysa dandiinanni.
Gobba Sidaamu daga gede ‘Affini” labbinore dancha hedonna mittimma kaajjishshanno balchoomma afidhinoha ikkirono konne balchooma bowirsate widoonni jawa xe’ne kalaqantanni no. Togoonni keeru hala’larano ikko budillaancho ikkinoha dancha balchooma agarsiisate widoonni gobboomu deerrinni babbaxxitino loossa loosantanni afantanno.
Itophiyu Pireesete Uurrinshano Sidaamu qoqqowira noo keerunna ga’labbote akatanna addi wolqa wirro tantanate looso haattono gibbo gargarate widoonni assinanni hee’noonni millimmonna keeru aana dagate kaa’lama lainohunni Qoqqowu Keerunna Ga’labbote Biiro Sooreessi kalaa Alemaayyehu Ximootewoosi ledo assitino hasaawa aanino garinni niwaawete shiqinshoommo.
Bakkalcho:- Xaa yannara Sidaamu qoqqowira nooha ga’labbote akata hiittoonni xawinsanni?
Kalaa Alemaayyehu:- Tenne yannara Sidaamu qoqqowira noohu ga’labbote akati qaccetenni qaccete geeshsha yinanni bikkinni keereho yaa dandiinanni. Kuni keeri sufo nooha ikkanno gede babbaxxitino loossa loonsanni hee’noommo. Gobboomu haaroonso harunsine yanna yannatenni kawa ka’aanni leeltannota soorrantanno hajubba hedote giddo worino garinni loossa gumulantanni afantanno. Baxxinohunni, qachu qoqqowubba ledo yaano Wodiidinna Oromote qoqqowubba ledo ikkatenni qooxeessaho keere agarsiisate widoonni mitteenni loonsanni hee’noommo.
Giddoydi qarrubba tirate kayinni seeda yanna adhitinoti mixote aana safantinoti ga’labbote loossa loosantanni afantanno. Ga’labbote loosi techo loonseenna keere ikkinohura calla ga’ano keere ikkanno yine dihendanni. Qaaqqu gede agarooshshenna harunso hasi’ranno. Lawishshaho; mitto qaaqqo hayishshine, uddisiinse, sagale itinse mitto baycho ofoshshiinshe ikkannori dino yine agura didandiinanni. Hobbaatesinna akatasi harunsa hasiissanno.
Ofollino baycho keeshshona yine mulisinni xeerti’nummoro keeraanchimmasi hunanno coye kikkise umosi danote aana tugara dandaanno. Hattonni ga’labbote loosi duuchanka woyte handaaru loosaasine hattono dagoomu harunsara hasiisannoha ikkasinni baxxinohunni ninke widoonni 24 sa’’aate qoqqowoho qaccetenni qaccete geeshsha noo hajubba kaajjinshe harunsinanni hee’noommo.
Baxxinohunni, jajjabba quchummara sa’e sa’e wolootta gobbate qooxeessubbara leellannoha ga’labbote qarri malaatta kaima assatenni qoqqowono ga’labbote handaarinni woyyaawinoha assate sharrammanni hee’noonni. Konninni, babbaxxitino loossa gumulantanni afantanno. Gumulantanni noo loossa mereerinni mittu qoqqowu giddo afantannori Hawaasi quchuma lede jajjabba quchumma mitte mittenta millimmo leellishshara dandiitannore hobbaatu Kaameerranna manniweelo hobbaatu hayyo diriirsate luphiima sharro assinanni hee’noonniti qarunni kullannite.
Konni loosira Federaalete uurrinshuwa Artefishaale Intelejense hattono hajo la’annonsa uurrinshuwa luphiima qeecha fultanni afantanno. Ninke ledo waaxotenni babbaxxitino loossa loossanni afantanno. Xaphoomunni kuri bissa ledo halamme hattono Federaalete Poolisenna Gobbate Gargarooshshi ledo ikkatenni loonseemmo loossa qoqqowo lowo geeshsha keeraancho ikkinoha assate dandiissiisino.
Bakkalcho:- Hobbaatu agarooshshi kaameera kaansannihu qarunni hiittenne qooxeessubbaraati?
Kalaa Alemaayyehu:- Xaa yannara Hawaasi quchuma wo’munni wo’ma Dijitaalayizenniha assinoommo. Woloottu qoqqowubbara lawishshaho; Alatta Wondo, Yirgaalamete, Bansa Daayye, Lakkote quchumira, konni loosira hasiisannore eessinoommo. Itiyo-Telekoomete ledo hasaambanni afammeemmo; halamaano uurrinshuwa ledono hattonni hasaambanni afammeemmo.
Bakkalcho:- Qoqqowu roore anga Investimentete iillo ikkinoti addaho; tini iillo injiitinota, sufo nootanna ammanantinota ikkite suffanno gede hobbaatu ragaanni maa loonsanni hee’noonni?
Kalaa Alemaayyehu:- Umi deerrinni Sidaamu qoqqowo ofollote garinni adhinummoro lame qara ikkitino coyibbanni injiino qoqqowooti yaa dandiinanni. Umiti Investimente ikkitanna laynkiti kayinni Turizimeteeti. Qoqqowo injiinoha assitanno hajubba mereerinni wole umisita Horophillu fooliishshi’ranno base noosiha ikkasinniiti. Wole widoonni, qaru quchumi Addis Ababunni 275 km xeertinyi aana afamannoha ikkasi mule ikkate widoonnino injoo kalaqqanno.
Itophiyu giddo noo qoqqowubba ledo xaadooshshu noosihu Addis Ababu Sidaamu qoqqowo qarunni dooramaancho assitannosi. Addis Ababaunni Hawaasa wiinamu doogo jeefisanturo Addis Ababaho shoo’minohu Hawaasa daye barri sagalesi ite quchumaho noo hajubbasi gumu’le Sette sa’’aatenni Addis Ababa galagale higate dandiisiissanno kaayyo no. Konni garinni woloottu qoqqowu quchumma ledo heewisiinsanni woyte tini noo injoo mitto xawishshaati yaa dandiinanni.
Laynki deerrinni qoqqowu Turizimete injiinoho yisiisannori qarunni qoqqowu daga mannu ooso baalantera yinanni deerrinni ayirrinye uyisiissara dandiitanno budu balchoomma noonsaha ikkasiiti. Kuri mereerinni qarunni kullannihu daga uminsahu “Affini” yinannihu kipho tirranni amanyooti giddo hedo soorri’rate hayyo noonsa. Qoqqowoho Investimentetenni bobbahate qooxeessa martino dureeyye jajjia horontanni digiirranni. Konninni ledote qoqqowu babbaxxitino daa’’attote base afi’rinoho.
Kuri giddonni mittu Hawaasi garbaati. Abbaayyu garbi, Lokka Biheraawe paarke, Wondogennetete iibballicho, hattono Wondogennetete dubbi, Bo’nooru foonchi, Taaboori ilaali, Allamuru ilaali, baadiyyete dagate heshshote hornyi xaphoomunni Itophiyaho baxxino suude leellishshanno ilaalla noosiho. Lawishshaho; Arbagooni Woradira Garambi ilaali no; tini base wo’manti daa’’atote iillooti.
Kunninni ledote quchuminke Hawaasi biifadonna co’ichcha ikkasinni teesaanote injiinoho; quchumu ofollo gari heeshshote sumuu yaannoha; quchumu giddo heedhanno daganna dagoomi kayinni baxillunninna mimmitu ledo sumuu yite heedhanno quchuma ikkasinni Itophiyaho agurreenna Itophiyu gobbaydinni daanno baalira taalleenyu hala’lino quchuma ikkasinni qoqqowu Turizimete injiinoho.
Turizimenna Investimente mitto gutu coye hasidhanno; isino keereho. Investimente diishsho labbanno. Diishsho keeru nookkiwa difooliishshidhanno. Quchumahono ikko baadiyyete qooxeessubbara mannu malawo malawate kosho suxxanno. Kosho suxxitannori doodhitannohu diishsho kisanno coyi nookki baseeti. Diishsho ga’labbi yino bayicho ofolturooti hasi’nanni malawo garunni malabbannohu.
Investimenteno togooti. Ninke balaxo uyne loonseemmo loossa mereerinni qoqqowinkera investerootunna dureeyye uminsa keeraanchimmaranna jajjinsara balaxo uyne loonseemmo. Qoqqowinke daa’’ataanora hobbaatinsara balaxo uyneemmo. Qoqqowonke daa’’atoteno ikko latishshaho daannohura hiittoo
qarrino diillannosi. Hedeweelcho hasiisannokki coyi iillinsaro nafa qarra iillishino manchi xa’mamannohu hiikkonni manchi gede dikkino. Hajo la’’antannohu kaajjado amanyootu xe’nenniiti. Tenne widoonni qoqqowu noo akati togoo akatira bayichu noosikkiha ikkasinni; ledote, daanno manchira lowo geeshsha injiinohonna dooramaanchoho.
Tenne lamala giddo mite mite Invstimentete millimmo keennoommonkanni. Konni albaanni bayicho adhite latissinokki dureeyye no; qoqqowu giddo jawa loosu hoongi qarrubba nooti maanxanni hajo dikkitino. Konni ledo amadisiisaminohunni qoqqowinkera noo wedelli haammataho. Kuri wedella loosu giddora eessate harinsho kaima assitino keeno assinoommonkanni. Konni ledo amadisiisaminohunni dureeyyete ledo hasaawa assinoonni. Hasaawinkenni amandoonni bixxille latissinokki dureeyye rahotenni latissanno gedenna ledotenni Jajjabba Pirojekituwa amadde qoqqowinkera latisate hasatto noonsare gobba giddonna gobbaydi dureeyye qoqqowonke dagguro qoqqowu mootimma haa’rate qixxaabbinota ikkase illacha tungoonnite.
Baxxinohunni, qoqqowinke pirezidaantichi kalaa Desta Ledamo tenne hajo aana faasho worino. Hattono kaabinete deerrinni sumimmete aana iillinoonni. Baxxinohunni, qara ikkitinore qoqqowu mitiimmubba tirate dandiinanni hajubba aana balaxo uyne loosate qixxaambanni hee’noommo. Tenne hedeweelchonni qoqqowoho hiitti bissano wedellu qarra tirtara dandiitanno pirojektuwa, qoqqowonke biifisate hattono haammata daa’’ataano qoqqowinkera dagganno gede goshooshate dandiisiissanno pirojekte noosetanna konni ledo amadisiisaminohunni hedo noosi manchi qoqqowo e’’e Investe assanno gede woshshatto asseemmo.
Konnira qoteho qoqqowoho ammansiisanno keeri hee’rasinna kuni ammansiisanno keeri sufo nooha assate qoqqowu Ga’labbote Biironni loosantanni noo loossa hee’ransa kayisammora hasi’reemmo. Kalaqantanno hiittenne ikkitora dagoomu hembeelamikkinni garunni noowa hee’re mootimmate ledo ikkitanno gede assitanno sumimmete loossa loonsanni hee’noommo.
Bakkalcho:- Jaddote gawajjo daafira dagate huwanyo kalaqatenni hattono daga qoqqowu ga’labbote wolqa ledo halamaano ikkite loossanno gede assate widoonni illete leellino looso mageeshsha loonsanni hee’noonni?
Kalaa Alemaayyehu:- Jaddo akatisenni dagooma umosi gawajjitanno. Konni ledo amadisiisaminohunni dagate beeqqo nookkiha ga’labbotenna keeru loossa gumulantanno hajo dikkitino. Gobbate gede hananfoonniri dagoomu seeri haaroonso jeefo gansiisate baxxinohunni quchummate qooxeessubbara baadiyyeteno ikkiro loossa loosantino. Tenne yannanni calla quchumaho noo poolisete xaawubbanni ledote 46 poolisete xaawubba minnanni hee’noommo. Tini xaawubba minantanni noohu dagoomunniiti. Ninke uyneemmonsahu hedo ikkanna gaammeemmonsahuno mannu wolqaati.
Xaa yannara ijaarshuwa jeefantanni afantanno. Ijaarshu wo’munni wo’ma jeefamanno woyte hayyote widira soorrate mixo noonke. Konni ledo amadisiisaminohunni xaawubbate hobbaatu kaameerra heedhannonke. Hiikku wosinchino daanno woyte poolisete xaawa hasi’ranni yannasi dihu’nanno. ijaarsha harinsanni hee’noonnihu qara qara dooggaranna daga batidhanno qooxeessubbaraati. Kurino qole tekinoloojetenni irkinse hobbaatu kaameerra xaawubbate qansanni. Hakkiichono harunsitanno bissa heedhanno; ninke harunsineemmohu Raadoonete hayyonniiti.
Wole qooxeessubba gede poolise dagoomu mereero qawwe amaxxite jaddaaleessa hasidhanno amanyooti lowontanni ikkado dikkino; dagoomu ledo halamme jaddote assoote gargarate yannoo’mino garinni ha’ra yanna xa’mitannota ikkitino. Konninni kainohunni dila’noonnie yine loonsanni jaddo gargarate dandiisiissanno loossa loonsanni hee’noonni.
Konninni ledote qoqqowinke daga ga’labbote bissara hale ikkitinorenna ga’labbote wolqa yitannore macciishshitanno daga ikkitino daafira loonseemmo loosira dancha injoo kalaqantinonke. Korkaatuno, qoqqowinke daga giddo keeru hoongi kalaqame egennino; baino keeri higeno egennino. Keeru hoonginni daga mageeshsha gawajjante sa’inorono affino; togo yaa techo shoolu diri albaanni ikkanna hattenne yannara keeru dinoonkanni.
Xaa yannara konne akata co’o assine soorra dandiinoommo. Konninni kainohunni qoqqowinkera keeru hala’lino. Xaa yannara qoqqowu ane hedonni Itophiyu giddo noo qoqqowubbanni keeru ragaanni albisa ikkino yitanno ammana nooe. Kuni keeri mitte yannaha calla ikke sa’’annoha ikkikkinni afi’noonni keere sufo nooha assate widoonni batinye loossa loonsanni afammeemmo. Lawishshaho; muli yannanni massagaano filatenna konneno kaajjishate looso hala’ladunni loonsanni hee’noommo.
Bakkalcho:- Addi wolqa babbaxxitino ga’labbote tantanonni uurrisate loosi hiittoonni gumulamanni afamanno?
Kalaa Alemaayyehu:- Xaa yannara Sidaamu qoqqowi giddo addi wolqa tantano dino; Mootimma wortino faasho garinni gumulloommo. Tini hedo gumulantanno gede dagatewiinni xa’mo ka’inohu lamu diri albaanniiti. Qoqqowubbate kalaqamino akata koffeenyu gede kayisatenni addi wolqa suwashsho tantano dikkitino yitanno xa’mo dagatewiinni ka’uta mootimma tenne hajora illacha tugge buuxatenna la’’ate wo’naaltinonkanni.
Konni ledo amadisiisaminohunni tantano seerunnita ikka hoogase mootimma murteenna addi wolqa diigate qixxaawo assinanni hee’noommo yannara Aliyye gobbate qooxeessira kalaqamino oli hedo gumullannikki gede asse keeshshino. Xa noo akatinni kayinni Aliyye gobbate qooxeessi oli hasaawunni jeefameenna dagate mittimmanna ammanama kaajjitanni dagginoha ikkasinni; roorenkanni xaa yannara addi wolqa wole gaance kalaqqanno hedonna illacha amadde ka’annokki gede xaa geeshsha assitino coyira galante addi wolqa gobbate gede diigantona yite mootimma shiqishshino xa’mo garinni baalunku beeqqaano ikkinoommo.
Baxxinohunni baalante qoqqowubba pirezidaantooti, qoqqowubbate ga’labbotenna keeru biiro sooreeyye gobboomu ga’labbote tantano baalanti hee’noommowa hasaamboommo. Tini hajo Federaalete mootimma calla murtino hajo ikkitukkinni baalunku mitteenni murroommo hajo ikkitinohura murrummo yannanni kayinse Sidaamu qoqqowi mootimma gumulote baxxino illacha tugge loossanni keeshshitino.
Qoqqowinkera nooti addi wolqa balanxe qodho tirsiisatenna hasaabbanno gede assatenni woloottu allaggicho wolquwa horora hossannokki gede huwanyo kalanqoommo. Tenne hajo aana dagate ledono hala’ladunni hasaambe mootimma assitino woshshatto dagano sumuu yitinota ikkasenni xaa yannara qoqqowinkera addi wolqa yinanniri dino.
Federaalete poolise assitino woshshatto garinni qoqqowoho ofolla noonsa wolquwa calla worre doorshinsa garinni hasidhino uurrinshuwara e’anno gede assinoonni. Togo yinanni woyte gano diigggannore ikkite qoqqowo owaatate hasidhanno wolqa heedhuro qoqqowu gano diiggannore ikkite suffanno gede, Tiraafikete agarooshshinna gargarooshshi aana loseemmo yaannohuno hasattosi garinni loosanno gede assatenni, Federaalete poolise karsameemmo yaannohuno Federaalete poolise giddora karsamanno gede assatenni hattono gobbate gargarooshshe doodhinohu hakkanni eanno gede assatenni ledote qoqqowu uurrinshu poolise ikke looseemmo yaannohuno hakka eanno gede assate looso loonsoommo.
Lawishshaho; qoqqowu uurrinshu poolise ikkineemmo yitinore 1 kume 270 miilla poolisete giddora karsiinsoommo. Gattinori qoqqowu gano diiggannore ikkite suffanno gedenna qooxeessa jajjabbu biillooti e’anno woytenna dagate ikkito heedhanno yannara hattono mootimmate uurrinshuwanna huluullissanno ikkito kalaqantanno yannara qixxaabbino wolqa gatinse woloota doorshinsa garinni hasidhinowa e’anno gede Ontente Zoonnara gaammoommo. Xa noo akatinni uurrinshu poolise badooshshu uddano uddidhe uurrinshu loosonsa loossanni afantanno.
Konne looso gumulloonnihu lame lamala albaanniiti. Tenne lamala giddo Zoonna hadhinorinna albaanni noo wolqa hiikko garinni sumuu yitanni nooro, loosu aana keeshshitino akatanna woloota ga’labbote wolqa kaima assitino honsu agani keeno aana afammeemmo.
Bakkalcho:- Gobbate gede addi wolqa babbaxxitino ga’labbote tantanonni uurrisate assinoonni millimmonni mite mite basera cancu kalaqamate ikkito leeltinonkanni; konnira gibbo gargarate widoonni qoqqowoho maa loonsanni hee’noonni?
Kalaa Alemaayyehu:- Addi wolqa wirro qolle tantanate ledo amadisiisaminohunni mootimmate faasho gobbaanni mootimma yitinokkire yitino yite wolootu gobbate qooxeessubbara leellino malaate leellishate wo’naaltinorenna giddoonni wole hasiisannokki looso loosate wo’naaltino bissa onte addi wolqa jajjabba massagaano seeru hundaanni hosiinsoommo.
Konni ledo amadisiisaminohunni konni albaanni addi wolqa massaganni keeshshinohu Birgeedete hajajaanchi, woloottuno Opireeshiinete handaari sooreeyye hattono mannu wolqa massaganni keeshshinohunna loojistiksete handaari massagaano loosonke jeefinsummohu gedensaanni ninke taje balanxe anfoommo. Ikkollana loosinke ba’’annokki gede giddoonni amande loosa hasiissannonke hajo loonsummohu gedensaanni kuri massagaano gobbate aana finqille kalaqantanno gede assitino wo’naalsha tajetenni irkinse xaa yannara seeru hundanni hosiinsoommonsa.
Loossino jaddo kayinni qoqqowunniti addi wolqa diiganteenna babbaxxitino ga’labbote tantano giddora karsantanno yine Federaalete deerrinni xawishsha uyni yannara konni albaanni gobbate gargarooshshu olantonni finqiltinore, Federaalete poolise uurrinshanni olu uduunne hirte dagginore, qoqqowu addi wolqanni babbaxxitino yannara huno loosse shorrantinore, 194 mama keeshshitinoro anfoonnikkire, lamu diri albaanni aganu baatooshshe peeroolete aana malaatisse adhite egenitinokkire addi wolqa miillaati yaatenni uurrinshu loosi aana noori ledo karsiisse uurrinshu poolisewa higganno gede assitino bissaati.
Kuri mereerinni 17 konni alba noonke mashalaqqenni hunaano wolqauwa ledo xaadooshshu noonsare ikkansanni wolqate giddonni fultinore tenne hedeweelchonni loosinsara higganno gede assitino harinsho noonkanni; loosinsara higgukkinni baxxitino hayyonni hasiisannokki looso hunte konni loosi giddo angansa noo bissa baalanta seeru widira abbatenni massagaano baalanti konne affanni heedhenni mootimmate aana finqille loossino bissa qawwe amadde millissanno gede assate wo’naalansanni seeru hundaanni hossanno gede assinoommo.
Bakkalcho:- Oottonke mashalaqqera wodaninni galanteemmo.
Kalaa Alemaayyehu:- Anino galateemmo
Bakkalcho Onkoleessa 24, 2015 M.D
