Mitu mitu wedellimmansanni woxe amaddurono illacha tugge garunni massaga hoogatenni woy albillicho iilla noonsa deerra shotu garinni iillitannoha lawannansa angansara noo woxe doogimale hafanfarsitanno. Hakkiinnino hu’ne hasi’rate giddo dironsa sayissanno. Gabbitanno.
Mitu kayinni duuchankare wodancha dandiitannore ikkatenni jironsano garunni amadde woyyaawino deerrira iillitannori no. Togoo mannooti anjensanni heeshsho bacare rosiissinonsare; heeshshote rosichi noonsare; noonsare uminsara calla ikkikkinni woloottu ledo beeqqite horoonsi’ratenni hattono uminsanni sa’e woloottahono ikka daniitannota ammantannoreeti.
Techoohu seyoote gafinkenni ‘’Xaazma konistiraakshiine hallanyu maamari’’ safaanchonna loosu harisaancho ikkinohu kalaa Sertsemikaeel Guchima heeshshosinna loosisi rosicho lainohunni ledonke assino keeshsho haa’ne shinqoommo.
Kalaa Sertsemikaeel Guchima ilaminohu 1981M.D Aliyye Shewa zoonera Merhaabeete woradira, Alemi yaamamanno quchumiraati.
Anjesinni annasinna amasi reyootenni hoginohu Sertsemikaeeli; annisi Dargete gashshooti yannara gobbasira olamanni madi’re 1988M.D lubbaminota kulanno. Ile amasino dadillu giddo heedhe lowontanni keeshshitukkinni 1992M.D reyotenni baxxitinosi. Tini maatesi harancho yanna giddo hoogate dago Sertsemikaeeli anjesinni jawa jifo xaaddannosi gede assitino. Minesi maatesi nookkiha callichisi hee’rateno gadachamatennino sae heeshshosira hasiisannosire afi’rateno lowontanni qarru giddoonni saino.
Sertsemikaeeli xaaddinosita heeshshote eaafulcho qeele sa’’ate sharro hanafi. Rosoho noosi hasattonna ajuujasi kaajjado ikkasenni wolqasi fajjitu bikkinni looso loosanni rososi hanafate hasi’rannota umisinni mudhanno. Danancho hanxanni mine fane hattono wolootta loossano qoteho loosanni afi’ranno rososino loososino qote qoteho harissa hanafi.
‘’Rosoho hasiisannoe woxe hoogoommo yee roso’ya mure agura dihasi’roommonkanni’’ yaannohu Sertsemikaeeli; ile amasi coyidhinosi qaali jawaante ikkinosita kulanno. ‘’Ama’ya callase lossitannie rosi’yanni jawaata ikkeemmo gede lowontanni kaa’litannoenkanni’’ yaanno. Reytu woyteno; rosi’yara jawaateemmo gede coyidhino qali no yaanni qaaganno. Kuni kaajjillisi umikki dirimi rososi (1ki-8ki) kifile geeshsha Alemi quchumi umi dirimi rosi mine; layinki dirimi rososi kayinni Arbenyoochi layinki diriminna qixxaawote rosi mine harunsino.
Hakkiinnino 10ki kifile rososi gumuli gedensaanni Merrihaabeete woradira Egensiishshu borro mine qaxarame soqqamaanchimmatenni loosa hanafi. Hattenne yannara qoqqowu mootimma loosinsanni jawaante noonsarenna rosu hasatto noonsarira rosu kaayyo uytu yannara hasiissanno bikkaancho wonshinoha ikkasinni rosu kaayyo afi’re albaanni loosanni keeshshino loosu madawenni woyyaabbino loosu madawera gaamame loosa dandiino. Loosisinnino galataminoha ikkino. Barra loosanni hashsha rosanni Kompiyuterete sayinse rosu golinni deerra-4 geeshsha harunse dipiloomunni maassamino.
Yanna yannantenni heeshshosi woyyeessi’ranni keeshshe Addis Ababu quchumira hare loosate hasatto galtusi. Rosisi tajubba amaxxe 2004M.D Addis Ababu quchumira hare looso hasi’ra hanafi. Ikkollana, quchuma mari gedensanni heeshsho hasi’rino garinni dixaaddinosi. Kayinnilla hexxo dimudhino. Looso hasi’ranni Addisu Gebeya yinanniwiinni Qaallitti geeshsha lekkasinni haramannonkanni.
Rosu qixxaawosinninna loosu gadesinni ‘’Misraaq Dil Rosi Mini’’ fushshino egensiishshira heewisame sa’’atenni looso hanafi. Aganunni 1 kumenna 295 birra baantannisiha ikkirono heeshshosira hasiisannore wonshi’rate ikkannokki daafira ledotenni eo afi’era dandaanno looso loosate hasi’ri. Hakkiinnino, soodo looso eate albaanninna hawarro loosu yanna gobbanni noo yannasinni wole looso loosate umosi ammanchiishanno.
Hakkiinnino, oofate fajjo noosihura soodo biirote loosi yannara albaanninna hawarro Taakise oofa hanafi. Konni garinni ledotenni eo afi’ranni heeshshosi xiiwa hanafi.
Sertsemikaeeli, qaxarame loosannowa leellishino danchu akatinna jawaantesinni wolootta loosu minnarano jajjabba loosu basera gaamame loosate dandiino.
Loosisi jawaantenni afi’rino rosu kaayyonnino 2011M.D Itophiyu Sivil Serviisete Yuniversitenni (Urban Land Use Management and Information System) rosu golinni umikki digirenni maassami. Loosisinna rosisira qoteho Hoteeleno fane loosa hanafinonkanni.
Albillicho noosi ajuuja adda assi’rateno 2012M.D 150 kumi birri kaimu woxinni; ‘’Xaazma konistiraakshiine hallanyu maamara’’ uurrisatenni konistiraakshiinete handaarinni loosa hanafi. Kunino konistiraakshiinete handaarinni leeltanno qarubba tirate hasatto noosita leellishannoho.
‘’Xaazma konistiraakshiine’’ handaaru loossa jawa illachatu gatenninna hixamanyine hattono daafurre loosatenni danchu gumira iillate dandiissiisannoho yee ammananno.
Kalaa Sertsemikaeeli xawisanno garinni; ‘’Xaazma Konistiraakshine’’ hallanyootu minna, Amma’note minna, giddo doogga, Seesallichu kinna, Buussanna wolootta ijaarshubba mixote garinninna isilanchimmatenni, murroonni yannanna waaginni loosanno. Loossasi mereerinni Boole Arraabsa, Yekka Abbaado, Piyaassaho (Irri Bekentu) qooxeessubbara afantanno gutunni gallanni minna kullannireeti. Uurrinsha hallanyu minna, hallanyu uurrinshubba ijaarshubba loosate dandiitinote. Addis Ababu quchumi gobbaannino loosanno. Ijaarshu loossara ledoteno care, bilokkeette, shaafanna woloottano ijaarshu loossara hasiisannore shiqishanno.
Xaa yannara hala’ladunni loosa hoogirono Silika shaafa (Silica Sand) burcuqqotenna Siminttote faabrikkara shiqshannonkanni.
Ilamino qoxeessira Merrihaabeete woradira shoole beeddakko noose Hoteele ijaarateno fajjo afi’rino. Ijaarshu base adhinoha ikkanna; ijaarshu looso hanafateno xaa yannara qooxeessaho kalaqamino gaanci ga’labbi yeenna keeru teesa geeshsha agadhanno afamanno.
‘’Xaazma Konistiraakshiine’’ ijaarshu loossara ledotenni umisinna woloottano kirunni amadino Xexxerrisubbanni sokka babbaxxitino bissara wiinamunni iillitanno garinni loosiisanni afamanno.
Loososi murroonni yannanni, isilanchimmatenninna ammanamatenni loosannoha ikkasinni xaa geeshsha konistiraakshiinete handaari loosisinnino koffeenyu shiqe egenninokkita kulanno. ‘’Danchu loosu gumulshi dhagge noonke daafira loossa afi’rateno diqarrammeemmo. Ijaarshu loosi handaarinni woyyaawa soorro abbate dandiinanni garinni loonsanni hee’noommo’’ yaanno.
Ikkollana, looso hanafi yannara baca jiffa xaaddinosita qaaganno. Looso hanafi yannara ijaarshu handaarinni ikkado rosicho hoogasinna ijaarsiisidhanno bissawidoonni ammanamooshshe afi’rate hattono womaashsha afi’rate lowo geeshsha qarraminotanna uurrinsha umikki yannara loossa adhite isilanchimmatenni ijaarate dandiiturono kisaaru xaadinosita dimaaxino. Ikkollana, kisaaru xaadisirono loossa jawaantetenni loosatenninna isilanchimmatenni gumulatenni 150 kumi kaimu woxinni hanafino uurrinshanni xaa yannara womaashshu dhukasi lossi’ra dandiino.
Sertsemikaeeli wedellimasinni woxe amada dandiinoha calla ikkikkinni wodanchano noosiho.
‘’Xaazma konistiraakshiine’’ yyamantanno uurrinshasi yawose fulate ragaanni baca loossa loossanni afantanno. Addis Ababaho Zoone-6 yaamamanno Ayaati qooxeessira hawadi yannara doogga lolahunninna sabbunni wo’mitanni sa’’a ho’litanno yannara shaafanna care wonshatenninna doogga feyaatenni daga qarrantukkinni sa’anno gede assanno. Kiristinnunna Musiliimete ammannote minnara irko assanno. Kunino, qooxeessaho dagoomu ledo noosi xaadooshshi keeraanchonna kaajjado ikkanno gede assino.
Ayyanna iillitanno yannarano dhuku noonsakkirira hurbaate beehanno.
Kalaa Sertsemikaeeli hee’ranno qooxeessirano (Ayaat, Zoone-6) wayinna caabbichu eanno gede komitete miila ikkatenni hattono woxunna hasiisannori irko assatenni qeechasi dagoomitte yawosi fulanni afamanno. Addis Ababu Xarapheezzu Teenise pirezidaanticha ikkatennino baatooshshiweelo owaatanni afamanno.
Dhuku fajji bikkinni dagoomitte yawo fulanni noommo yaannohu kalaa Sertsemikaeeli; mannanna uurrinshuwa irkisa Kaaliiqiwidonnino lowo waaga afisiisanno loosooti yaanno. Xaazmu konistiraakshiine seyoora korkaatuno dagoomitte yawo fulatenni afi’noommo maassooti yee amananno. Konnira, hiikkonni deerrirano noo manchi dagoomitte yawo fula hasiissannota amaalanno.
Xaa yannara seyoote iilla dandiinohu kalaa Sertsemikaeel Guchima; mitte yannara minisira harate hasi’re 2 birra Taakisete baaxxannoha hooge egenninota qaaganno. ‘’Alemi quchuminni Addis Ababa daye Addisu Gebeya yaamamannowiinni Piyaassu geeshsha Taakisetenni harummo. Hakkonni gedensaanni kayinni woxu nooekki daafira Piyaassunni Megenaanyu geeshsha lekkatenni harummo. Mini’yara iillate Otobisete baaxxeemmoha 2 birra hooge shetoommo barri qaagamannoe’’ yaanno.
Kalaa Sertsemikaeeli heeshshosi woyyeessi’rate sayisino yannanni duucha eaafulcho saysino. Ikkollana, xaaddinosi jiffa qarru gede ikkikkinni kaajjillu gede la’’anni techo noo deerrira iillara dandiino. ‘’Qarrubba heedhara dandiitanno; qaru coy kayinni qarrubbate anga aa hoogatenni kaajjillunni qeelle sa’’a dandiinanni. Qarrubba xaaddanno yannara roorenkanni kaajjine qeelaano ikka hasiissanno’’ yaano.
‘’Itophiyu giddo mitticho looso calla amande sette satera loosate rosicho soorra hasiissanno’’ yaannohu kalaa Sertsemikaeeli; looso ga’ara yine gashshi’ra hooga; mixosinna ajuujasira gumulo aate qarrama hoogasinna mitte yannanni duuchugari loossa loosa dandaasi techo seyoote iillishshinosita kulanno. Kalaa Sertsemikaeeli seyoote iilloommo yee diofollino. Uurrinshasi roorenkanni jawu deerrira iillishatenni haammatu qansootirano loosu kaayyo kalaqate ajuuja noosi.
Amsaalu Felleqe
Bakkalcho Arfaasa 23, 2016 M.D
