Ile annise seeda heeshshote harinshosi babbaxxitino daddalu loossanni sayisino. Oososi kayinni illachansa rosu aana calla assitanno gede hedatenni luphiima harunsonna qorqorsha assino. Isi bobbahino daddalu loossa mereerinni mittu manaado huuncitanno maashine amadonni laashshe hiratenkanni.
“Yannate anni`ya zayite huuncitanno maashine horonsi`ratenni sagalete zayite qiwaatete gidubbanni laashshe dikkote shiqishannota qaageemma” yitannoti seyoote gafi wosinchonke dukko Meriyem Saalih yaamantanno.
Daddalaano maatenni afantinoti dukko Meriyem rosunna qixirete loosi gedensaanni fulotenna eote daddalinni bobbakke xagga gobbate giddora abbisiissanno; riqiwotenni qole Maashoone ledde gummanna qiwaatete gidubba gobbayidi dikkora shiqishatenni xagicho abbisiisate hasiissannoseta gobbayidi woxu soorro hasatto wonshitanno.
“Itophiyu giddo daddalu loosi; baxxinohunni, gobbaydi dikkora sonkanni daddali baca shetto noosihanna lowontanni jifannoha ikkirono loosa gadachoho” yitannoti dukko Meriyemi; daddalu looso ile anniwiinni ragidhinoha ikkasi daafira coyidhanno.
Qaaqqimmasenni hanaffe daddalu loosinni babbakkannota affinotanna jaallaseno albillitte daddalaancho ikkitannota kultannoseta qaaggannoti dukko Meriyemi; isehu daddalu heeshsho giddo ile annise qeechi jawa ikkinota coyidhanno.
Ise yitanno garinni; ile annise rosikkinni rosino jawaata annaatinka. Zayite huunce hiratenni hanafe suuqetenni, kaameelu uduunninna wolootta daddalu loossanni bobbahe loosino. Manaado ikkitino zayitete huuncaanchonni zayite huunce daddalanno yannara mootimmatenni tungoonnisi luphiima gibiru xiiwo korkaatinni maashine buqqise konni loosi giddonni fulino. Sufeno suuqete daddalinninna wolootta daddalu loossanni bobbahinohu ile annise kaajjadonna jawaata daddalaancho ikkinota xawissanno.
Annisewiinni afidhino rosichonna egenno horonsidhe rosu gedensaanni lame uurrinshuwara qaxarante loosate kaayyo xaaddinoseha ikkirono baxxinohunnino layinki loosose agurtinohu baxxukkinni gadachante ikkinota kultinonke.
Dukko Meriyemi Addis Ababaho afamanno daddalu loosi rosi mininni borreessaanchimmatenna biirote gashshootinni dipiloomase, loosu aana noo yannara qole umi digirese daddalu loosi gashshootinni Addis Ababu Yuniversitenni afidhino. Rosose luphiimu guminni jeefissinota qaaggannoti dukko Meriyemi; umi yannara qaxarante loossinohu ‘’Omedad’’ yinanni uurrinsha giddootinka. Konni uurrinshi giddo tonne ale aganna keeshsha didandiitino.
Layinkita loosu kaayyo afidhinohu qole gobbate naaxxille ikkino Itophiyu diilallote doogo giddooti. Itophiyu diilallote doogo giddo noose keeshshonni shiimu loosu deerrinni hanaffe lophitanni haammata loosu yawubba aanano loossino.
18 dirrara keeshshitino Itophiyu diilallote doogo giddo batinye rosichonna egenno afi’ratenni umose ikkado assitino. Loosose wo`mu dhukinninna jawaantetenni loossannotano qaagganno.
Ikkollana, xaaddinose maatete qarri korkaatinni seeda yannara loosu gobbaanni ikkite keeshshitanno. Itophiyu diilallote doogono seeda yannara agartese keeshshitinota xawisse; iseno hasidhukkinni, uurrinshano konne looso uurrissanno gede assa gadacho ikkiteenna babbaxxitino.
Gobbate naaxxille ikkino Itophiyu diilallote doogonni geegiissinisehunni boode dirra gedensaanni qarrise giddonni fultanno woyte wirro qaxaramate hara noosekkita ammanatenni hallanyu looso hanafa nooseta mudhitu. Daddalu su`misinni ‘’Merci Made Trading yawose agarantino hallanyu maamara’’ yinanni uurrinsha safidhe abbisiisaanchimmatenninna soyaanchimmate daddalu loosinni bobbakku.
Yannate hallanyu loosisera daate lowo geeshsha heddanni keeshshite abbisiisate giddora e`inoti dukko Meriyemi; loosoho noose hasattonna lifinxe hattono gashshate aana noose ikkadimma batinyu affino. Ikkinohura, batinyu hallanyu loosose hanaffu woyte ledose loosate luphiima hasattonna halcho galtinonsata coyidhanno.
Maamaru safaanchonna loosu harisaancho dukko Meriyemi; daddalu loosose hanafate kaimu kaapitaale afidhinohu baanketenni liqiiratenniitinka. Yannate hallanyu baankuwa mine hidhinanni liqoo liqiissitannota qaagganno.
Awaashi baankenni afidhino liqoonni xagichu abbisiisaanchimma fajjo fushi’ratenni daddalu loosose “mite” yite hanaffinohu onte dirra albaanniiti. Loosoho hasiissanno ogeeyye qaxaratenni hanaffinohu xagichu abbisiisaanchimma loosi; lowontanni qoropho hasi`ranno hattono gobbayidi woxu soorro yannantenni hasi`rannoha ikkasinni looso mitiinsannoha assanno yitanno.
Xagga gobbate giddo laashshaanowiinninna gobbayidinni abbisiisatenni dikkote shiqishshannoti dukko Meriyemi; mittu xagichi ba“anno woyte woy rahe gobbate giddora eikkinni gatanno woyte lowontanni dadillanno. Keeshshasi korkaatinni xagicho hoogge heeshshonsa hoogganno mannooti nootano kulte; xagichu luphiima qorophonna illacha hasi`rannotano xawissanno.
Ise yitannonte garinni; gobbate giddo laashshinanni xagga hattono gobbayidinni daggannota babbaxxitino xagga Addis Ababu quchumi giddonna qoqqowu quchummara afantanno daddalaanora uyitanno. Daddalaanotewiinni qole xuxxulunni hirtannori adhite qooxeessubbate afantanno faarmaasubba widoonni xagga dagoomunniwa iillitanno gede assinanni.
Dukko Meriyemi xagisate rosi hoogiserono rosichunni ogeeyyete ledo noose xaadooshshinninna coyibbate uyitanno luphiimu illachinni xagga badde affinota coyidhanno; looso biso asidhe kakkaooshshunninna qorophotenni loossanni noota coyidhanno.
Meriyemi yitanno garinni; xagicho abbisiisate loosise kaajje sufasinni xaa yannara haammata babbaxxitino xagga gobbate giddo laashshaanowiinninna gobbayidinni abbisiisatenni qoqqowubbate quchummarano iillishshanno.
Xaa yannara gobbate babbaxxitino qooxeessubbara kalaqamino keerunna ga`labbote qarri korkaatinni doogga cufanteenna xagga garunninna yannantenni iillitanni dino yitannoti dukko Meriyemi; kunino loosu aana gashshanno xiiwonni aleenni lowontanni huluullisannosetanna mararsitannose hajo ikkitinota coyidhanno.
Xagichu yaa mannu xaadannosi fayyimmate qarrira mala aannoha ikkasi xawissanno. Konni aana loosasennino kasseenyu macciishshamannose. Wole widoonni, xagichu hee`reennanni keerunna ga`labbote qarri korkaatinni mannu xagicho hooge reyannanna mitii`manna la“anna macciishsha qole lowontanni xissiisidhanno gede assinose.
Ikkollana, hasi`nanni xagga dagoomaho iillishate dandaamisere baala assitanni noota dukko Meriyemi coyidhe; baxxinohunni xaggate luphiima qoropho hasiissannota coyidhanno. Harunso, illachanna keere hasidhanno yitanno.
Xagga gobbate giddora eessate hasiissannoseta gobbayidi woxu soorro afi’rate Maashoone “gidu sircho’’ ledde qiwaatete gide Itophiyu laalchu dikkonni hidhatenni gobbayidi dikkora sokkanno.
Ise yitanno garinni; gobbaydira sonke afi`nannita gobbayidi woxu soorro gobbate giddora daanno uduunnichira horo noosiha ikkasi ledo amadisiisame kisaarrannino ikkiro loonsanni. Konni albaanni noo loosu hayyo garinni mittu fulote daddalinni bobbahino daddalaanchi babbaxxitino laalchubba gobbayidi dikkora soyee afi`ranno gobbayidi woxu soorronni xibbuunni 30% geeshsha calla horonsi`ranno gedeeti mootimmate widoonni fajjinannisihu. Xibbuunni 70% mootimmate loosu hayyo giddoonni sa`eetinka horonsidhannohu.
Tini loosu hayyo gobbaydira sonkanni daddali tirfisannoha ikkannokki gede assite keeshshitinotaati Meriyemi qaaggannohu. Xaa yannara kayinni mootimma tenne loosu hayyo woyyeessite xibbuunni 50% gobbayidi woxu soorro daddalaanchu suwashshu garinni umisi horonsi`ranno gede injaanno akati kalaqaminota coyidhanno.
Tini loosu hayyo mootimma noose doolaarete anjenni dagginota ikkase kulte; tenne loosu hayyo daddalaanono adhitannota coyidhino. Ikkollana, xagichu balaxo uyinanni hajooti yinirono hasi`nanni bikkinni ikkinokkita farcidhanno.
Xagichoho hasiissannota gobbayidi soorro hasi`nanni bikkinninna yannatenni afira dandiinannikkita xawissino. Gobbate giddora e`anno xagga luphiima fulonni e`annota buuxisse; gobbayidi woxu soorro afi`neenna xagga gobbate giddora e`uhu gedensaannino xagga qaranxanni harinsho aana qarru noota coyidhanno. Mittu abbisiisaanchi uyino waaginni baalanti abbisiisaano qaraxansa handaarunniha wole qarra ikkasi buuxissino.
Ise huwachishshino garinni; xagichu luphiima qoropho hasiissannosihanna yannasi sa`uro iillishanno gawajjo ayirritannota ikkasenni addi illacha xa`manno. Luphiima gobbayidi woxu sorroonni dayinoha ikkasinni xagga abbisiissannori mittimmatenni loosa hasiissannonsa.
Qaaqqimmasenni hanaffe daddalu loosinni bobbaha dandiitannota coyidhannoti dukko Meriyemi; “daddalaancho ikka danduummarono; Itophiyu giddo daddalu looso loosa lowontanni mitiinsannohonna qarrisannoho” yitanno. Hallayu handaarira baxxinohunnino daddalaanote uyinoonni su`mi keeraa`minoha ikkinokkita coyidhe; daddalaano hadhu basera baala garunni didukkisantanno; baalunku awaawuraanchu gede la“amanno yaatenni xawissanno.
Daddalaano baca waaga baattenna shettotenni sa`e loossannotano egensiisse; baxxinohunni, eo gamba assitanno uurrinsha hallanyu handaara garunni owaata, macciishsha, huwatanna awuuta hasiissannonsata buuxissino.
Gobbate giddo xagicho laashshate hedo nooseti dukko Meriyemi; xaa yannara 30 qansootira loosu kaayyo kalaqa dandiitino; aanteteno loosose halashshatenni haammatu qansootira loosu kaayyo kalaqate hasatto noose.
Ataakilte kaasatenna awuutate rosichi noosetano kulte; gibirinnu handaarinni bobbahateno luphiima hasatto nooseta xawissinonke. Gibirinnu duuchunku handaarira kaima ikkinota xawisse; handaarunni bobbahate noose qixxaambe xawissinonke.
Daddale tirfirateno ikko winxe mixxate; ille sunqi’ratenna fulle e“ate keere riqiwannori dino yitinoti dukko Meriyemi; mittu mittunkunni gobbate keerira qeechanke fushshino yitanno sokka sayissino.
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Arfaasa 9, 2016 M.D
