/Dipiloomaasete lamala lainohunni IFDR Aantichu Xaphoomu Ministirichinna gobbayidi hajo Ministirchi ayirradu Kalaa Demmeqe Mekonninihu ledo assinoonni hasaawa/
Bakkalcho:-Dipiloomaasete lamala ayirrisate illacha xawisittonkero?
Aantichu Xaphoomu Ministirichinna gobbayidi hajo Ministircha
Demmeqe Mekonnin:-Xa mixi`noonniti dipiloomaasete lamala qixxaawo qaru illachi sase jajjabba hajubba aana illachishshinote. Umiti Gobbayidi hajo minisitere uurrinshate gede tantanantunkunni hanafe 116 diro ikkinose. Konni daafira sa`u dirra dipiloomaasete harinshonke sannate worte sa`ino malaate; noo qarrubbanna ronseemmo rosubba la“atenni hattenne dipiloomaasete harinsho illaallissannota ikkitanno.
Layinki deerrinni qole yannate akatubba dippiloomaasete handaarinni maa labbanno? Hiittoo kaayyubba no? Hiittoo jifubba no? Dagoomittete horubbanke agarsiinse sa“ate maa assa noonke? Yitannota la“ate lowo geeshsha kaa`lanno.
Sayikkihu qole daanno sani dipiloomaase aana illachishino dipiloomaasete lamala qixxaawooti. Dhaggeno, yannate akatano, daanno sanino; sasenta hajubba mitteenni xaadisatenni tenne dipiloomaasete lamala reqeccotenni, paanaaletenninna addi addi qixxaawubbanni ayirrinsummoro dagganno yannara woyyino gobboomu millimmo kalaqa dandiinanni yitannotenniiti dipiloomaasenke yitanno qixxaawo assinanni hee`noommohu.
Woluno, 116 dirira albaanni birra 4niti Gobbayidi hajo ministere uurrinshate gede tantanantinohu; hakkonni albaannino addi addi garinni dipiloomaasete xaadooshshi dino yaa dikkino. Hundi xaadooshshubba amma`note akatoomi noonsari, miinju akatoomi noonsari, budillaanchonna ga`labbote akatoomi noonsari, miinjittetenni, daddalunni, addi addi garinni la`nanniti dipiloomaasete millimillubba noonka. Hatte yannanni hanafe noota guma coyibba illaallisa; iillinoommo bikkinni tenne ilamara lowo geeshsha horo noosi; gumullannikkihano aasine adhinanni.
Gobbayidi hajo ministere mitte Federaalete ministere loosi mini gede ikkite uurrituhunni hanafe nooti uurrinshu millimillo maa labbanno? Yitannota amadisiinse adhinanni woyte jawa tiro noose. Lame lamalara albaanni Gargarooshshu ministere togoo garinni 116 diri safote ayyaana ayirrisse daanno sani sokkora qixxaawo assinte gede baala Gobbayidi hajo dipiloomaasenke mixonna kaimino konni ragaanni illachishinoho yaate.
Bakkalcho:-Sufosina maa labbanno?
Aantichu Xaphoomu Ministirichinna gobbayidi hajo Ministircha:-Demmeqe Mekonnin:-Ninke widoonni hendeemmoti tini dipiloomaasete lamala tayixe kuri sase hajubba aana illachishshe umi qixxaawo ikkitanno. Diru dirunni dipiloomaasete lamala togo hala`lado ikkitino qixxaawonni ikka hoogirono qaanganninna dirunnita sokkubba kiirre worranni baalunku qansichi dipiloomaasete beeqqo giddo millisanno gede assate dandiisanno ajanda assine sufate loonseemmo. Diru dirunni birru aganira dirunnihanna sa“i looso keennanni woyte; daanno loosira mixo qixxeessinanni woyte konne hedote giddo worinoha ikkiro looso roore kaajjishanno; dagate ajanda assannosi yitanno ammanaati noonkehu; ikkinohurano sufanno.
Sa`u boode dirra giddo soorrote hanqafo harunse gobbayidi hajonni, gobbayidi xaadooshshinkennino togoonni xawunni worroonni gobboomu hajubba no. dipiloomaasete gufonni qara qara illachu handaarrano:- umihunni, miinju dipiloomaase aana illachishino; layinki deerrinni, xaphoomu poletikinni duuchu dagooma, lamooshshu xaadooshshi aana illachishino poletiku harinsho aana illachishino; sayikki deerrinni qole qansichu dipiloomaase mitte jawa hanqafo gede assite amaddino gabbayidi xaadooshshi poolise illachu ragubbaati noohu.
Layinkihunni gobbayidi xaadooshshi poolisenke kaimi umi deerrinni gobboomu hasattubbanni, gobboomu leellanno akatubbanni ka“e gobbayidi hajo woy gobbayidi xaadooshshe yinanni woyte dogoomittete horo buuxate; bayirroonye ayirrisiisate. Baalante handaarranni horubbanke buuxate hajo ikkitinohura gobboonninna giddoyidi akatinni ka“anno yaate. Kawiinni ka“ne balaxote illacha uyinannihu olluu gobbuwara ikkanno. Olluu gobbuwa ledo uyinanni illachinna keenaanchi noo gedeenni hee`reenna qole Afriku gobbuwara tareessanno; hakkiinnino kalqete barera.
Duuchu dagoomu (Multilateral) yinannihuno, lamooshshu xadooshshubbannino hala`lanni ha`ranno dippiloomaasete xadooshshi hanqafooti noohu yaate. Soorrote albaanni noo dirrara noo amanyootubbanni eewaancho rosichubba kaima assatenni soorrote hanqafonni addi addi soorrote paakeejubba qixxeessinanni woyte gobbayidi xaadooshshinke hiikkunni aana roore illachishiro? Sa“ihunni hiikkonne woyyeessiro? Daannohura hiikkonne kaajjishironna duuriro woyyannoro? Yaanno kaima adhineeti qixxeessinoonnihu. Kuri kaimubba olluu aana illachinshe; gobbuwatenna kalqete deerrinni Itophiyu macciishshama, Itophiyunnita dagoomittete horonna kalqete heewonni horonke agarsiisino garinni adda ikkanno gede assannoho yaate.
Bakkalcho:-Afantino gummanni, qara qara yinannita xawisittonkero?
Aantichu Xaphoomu Ministirichinna gobbayidi hajo Ministircha Demmeqe Mekonnin:-Umihunni kuri dirrara noo harinsho, xaaddino qarrubba; afamino guminna daannohura ronseemmohu maati? Yaannoha la`nummoro woyyinoha ikkanno yee hedeemmo.
Itophiyu dipiloomaasete dhaggenni sannate baca jifubba xaaddanna hakkonne sannate massagaanonni, sannate hajo la`anno bissanni, dagate qaru dhukinni hakkonne sa`anni gobbanke baca malaatta worte kawa iillitino. Umihunni kadote gashshooti sanira Itophiyu callichose koliddu daga riqiwamaancho ikkite “League of Nation” dukkisantinotanna gumultinoha dhaggete qeecha la`neemmo woyte; isi ledono amadisiisame koliddu daga dhaggenni baca tittirshu hajubba la`nummoro Itophiyu dipiloomaase lamooshshu xaadooshshinni umisera Itophiyahonna Itophiyu dagara calla ikkikkinni Afriku dagaranna kolidda dagarano fultino qeecha seekkine la“a xa`manno yaate.
Xaaddino jifubba mageeshshi geeshsha jiffannota ikkitinotanna sannate malaatta worranni sa`noommoti 116 dirra harinsho no. Kuri hodhote harinshubba giddo qole konni soorrote saninni baxxinohunni sasu dirita dippiloomaasete millimillo la`neemmo woyte lowo geeshsha ayirritanno xiiwo Itophiyu aana fooliishshidhino, hakkonne sa“ate Itophiyu daga, mootimmanna baxillaanose luphiima kaa`lonna sharro assitino saneti. Sannate xaaddino baca jiforanna hakkonne sa“ate loosantino hayyubbara annu annunku keenaanchinni afamishshanna ayirrinye aa lowo geeshsha hasiissanno. Sa`u boode dirra harinsho la`nummoro qole ilama rosicho adhitanno gede tittirshunni konni garinni xa`motenna dawarote yannara calla illaallisa dandiinannikkiti jajjabba hedeweelchubba no.
Konni hasaawira ikkanno garinni lawishsha ikkitannota mite mite hajubba kayinso, soorro babbaxxitino rifoormete ajandubba lallabbe loosu giddora e`anno woyte gobbayidi hajo xaadooshshi hanqafubba woyyeessite qansichu dipiloomaase, miinju, poletikunna amadisiisantino hajubbanni suffanno woyte konni albaanni noohunni tareessitanno hajubba hattonni qole soorro umisenni abbitinoti soorrote ajandubba umise dipiloomaasete akata addi addi jifubbaranna kaayyubbara e“nanni assino. Lawishshaho, haaroo`mate kofatto la`nummoro soorrote albaanni dirra kiirsiissinotenna Itophiyu daga qaccetenni qaccete geeshsha halantanni tareessitanni keeshshitino piroojekiteeti. Soorrote saneno konne angara adhatenninna noo qarrubba tiratenni woyyitino millimillo giddora e“anno gede injeessitinote. Haaroo`mate kofatto umise dipiloomaasete aana konni albaanni hanafantino; soorrote sanera qole luphiima xiiwo galtannonke gede assitinotenna baca jifubba Itophiyu sa`inote.
Umihunni, haaroo`mate kofatto ledo amadisiisame xiiwo Itophiyu aana dirritino. Layinkihunni, soorro adha hoogatenninna addi addi korkaatinni gobbate giddo luphiimu olinna gobba jifanno qarri xaadinonkanni. Insa ledo amadisiisantinoti baca xiiwubba kaadete gede Itophiyu aana dirritanno akatino noonkanni. Mite mite olluu gobbuwa hattenne hedeweelcho horonsidhe lawishshaho Sudaane yanna horonsidhe horrite boode bayichubba amaddino; mite mite wolquwara qacce uyite Itophiyu aana gawajjo hala`litanno gede assitino yannaatinkanni.
Gibitsenna Suudaane gutu olantote sumimme assitanninna sumuumme calla ikkikkinni dannu qooxeessira millimillo assitanni goofimarchunniha olu giircho tufate shaa`maltanni noo yannaatinkanni. Kalqete barera sekkuuritete kawunsilenni calla 13 marro ale aganunni mitte hige Itophiyu ajanda ikkitanna fooliishsho hoongoonni saneetinka. Hatte yannara kalaqamunna mannu anganni loosantino qarrubba lowo geeshsha Itophiya jiffanni keeshshitinonka. Lawishshaho kovidi yanna, kalqete qarra ikkite Itophiyu aanano noo jifo umise dipiloomaasete harinsho sarraaqqinotenna umise xiiwo noosete. Wolootta kalaqamu qarrubbano Itophiyaho kalaqantinonkanni. Addi addi agawubba, Itophiyu aana assinanni mannihimmate qoosso ledo amadisiisantino qaxxarubbanna Jenevaho Itophiyu aana assinanni keeshshinoonni xiiwo kayisa dandiinanni.
UNESCO widoonni luphiima xiiwo gashshitino miinjunna addi addi agawubba sayinsoonni; Itophiya jiffara dandiitanno ajandubba wo`manti Itophiyu aana ubbino; mite mite gobbuwanni xibbuunni kiirranni qansoota mitteenni hatte gobbanni fushshiishe Itophiyu dukkissanno gede luphiima xiiwo galtannonke gede assinoonnihonka. Gobbate giddo assinoonni olinni Afriku quchuma ikkitinohu Addis Ababu dipiloomaasete injiitannokkitanna hobbaateho yaaddo ikkitinohura baca gobbuwa “Fullo” kakkaishshira e`ino, embaasensa cuffanni fulatenna duuchanka coye tunsiisate loonsoonni yannaatinka. Wolootta konne tittirshunni eessommokki hajubba lendeemmo woyte kuri dirra Itophiya lowo geeshsha jiffinorenna Itophiya luphiima jifo giddo tuggino hajubbaatinka.
Haaroo`mate kofatto hajo Afriku ajandinni fulte wolootta bissawa hadhanno gede; keeru yekkeero yine amandoonni ajandi Afriku ajandimmanni fule wolootta bissa amaddara hasidhino; mannihimmate kaalo millimillonna wolootta owaantete ajandubba wolootta dippiloomaasete, miinju hasattubba ledo amadisiisante Itophiya guluphisiisatenna anga wirate uduunnichu gede adhitinoreetinka; xaphooma xiiwubba kiirre gundannita dikkitino yine wora dandiinanni.
Bakkalcho:-Tenne xiiwo hiittoonni sa’’a Dandiini?
Aantichu Xaphoomu Ministirichinna gobbayidi hajo Ministircha Demmeqe Mekonnin:-Tenne xiiwo hiittoonni sa’nummo? Yaannoha haranchunni kayinsiro;
Umiti qeellete bu”enna jiro Itophiyu daga cinca, Itophiyu gobbate gede jawaantenna beeqqaanote busullenna hayyo hattono jaallanke mitteenni uurra ikkitanno yaate. Tenne shoole hedo mittoo’ma Itophiyu konne qarra sa’e qara doogosenni fultukkinni dhaggete yanna yannatenni sa’noommore gobbate ayirrinye, gashshootu mittimmanna biheraawe horo agarsiisatenni tenne kaade sa’ara dandiitino. Tini qeelle jawanna guma assine adhinannita ikkitanna qaru ayiddi kayinni Itophiyu daga ikkase wodancha hasiissanno yaate.
Rosu gede sa’’ate loonsoonni loosi maati yiniro Hala’ladu dagate dhuki giddo hee’ne dipiloomaase milli yitanna umihunni Itophiyunniha taalo illacha, Itophiyu umose xawisa noose. Umose taje assi’ra noose. Konni daafira addi addi bissaranna dagara Itophiyu uurrinsha huwachisha; layinki deerrinni macciishshammetenni, addi addi xiiwonni daanno coye shotisate loosi jawa egenno ikke leellino; sayikki deerrinni togoo mitiinsitanno yannara jaalla batisi’ra hasiissanno. Jaalla garunni huwatte mitteenni uurritanno gede; Itophiya ikkite horonkera qeechansa fultanno gede assate dandiisanno loosinni huwachishshatto; xiiwo shotisatto; baalankare kaajjinshe kirre ta’anno gede assatenni ikkikkinni sayissanno egenno harunsatenni jaalla batisi’ratto.
Meessi gobbara noo dhukinni tenne xaadooshshu hayyo nni deerru deerrunku loonsoonni loosinni konne sayisatenni, dippiloomaase noowa higanno gede marro beeqqate hayyo kalanqe hakko loonsanni keeshshinoonni. Hajo woyyaawino deerrira reekkantanno woyte kayinni hakkiinni saino xaadooshshe wo’ma assatenna woyyaawino xaadooshshiwa iillinammora hasiisanno. Cigilenke jawaachinshanni, anganke seedinsanni lamooshshu xaadooshshinni, qachu gobbanni, lamooshshu, kalqoomu hedo aana uurrinoommohonna sa’noommoho.
Haaroo’mate kofatto sase gobbuwa yekkeero Afrikunni fushshatenni konni alba Waashingiteni Pirezidaantichu Traampi yannara luphiima xiiwo harinsanna, hatte shettonni fushshite Afrikunna Itophiyu annimma noo yekkeero harinsanni gede assa lowo geeshsha jawa gummaamo loosooti yaate. Woloottu xawishshubbanni kullara dandiinanni loossa loosantino yaate.
Konne jawaachishatenni umonke egensiisanna huwachishate looso loonsummoro; shotisate loosi gumulamanno woytenna jaalla halashshate aana kaajjinshe loonsiro albi dhaggenkenna gobbanke farcote xa’mo ledo amadisiinsanni mito mito coye wirro wodanchanna Itophiyano uurrine macciishshino; addanko farcote xa’mo noose yite faajjetenni xiibbinonna ninke ledo uurritinoho.
Konni baalu loosinni daganke jawaante xaggeeffachishshannote. Diyaaspooru ‘No More’ gaadinni mittu mittunku qansichi amadinoha olino; Gobbansa gatisate yaate. Tenne harinshonniiti kuni gumi buuxisaminohu; hakkono sunfanni; Itophiyaho amadisiishshaho yine qineessinoonnihu hekkote uduunni ka’’anno gede kalqete ba’re aana assinoommo; hattono hakkiinnino sa’ne BRICS labbinore haaruudde halammete hanqafo giddono Itophiyu miila ikke e’inohanna halantinonna Awuropu mittimmannino adi addi handaarranni woyyaawino xaadooshshenna millimmo giddo e’noommo akati no yaate. Haranchunni harinsho mitiimma gumunna qeellete bue tenneeti yaate.
Bakkalcho:-Aanino dirira Dipiloomaasete loosinke gobboomu qixxaawonke ma labbanno? Hiitto loossa gumullanni hee’noonni? Itophiyaho noose hexxoonna kaayyo maati?
Aantichu Xaphoomu Ministirichinna gobbayidi hajo Ministircha Demmeqe Mekonnin:-‘’Itophiyaho noose hexxonna kaayyo’’ yitanno hedonni ka’nummoro qulli yaannoeri, ani konni loosi tunceenyinni gobbayidi xaadooshshi loosinni shiima dirra millisummo yannara huwatoommo coyi; lowo gobbuwa Afrikunniri, dhaggetenni dangoommo addi addi handaarranni Itophiyaho noonsa ayirrinyenna hedo lowo geeshsha jawanna jawate. Mite mite yannara ninke addi addi hedonni amadamme hee’noommo yannara kalqe hembeelsitanno hajubba dagganno woyte Halantino mootimmuwanni wole bayicho mu’ro sayinsanni, huuro macciishshinanni yanna heedhanno woyte Itophiyu umisenni batinye qarranna xiiwo nooseha ikkirono Itophiyu jawa gobbaati.
Itophiyu halantino mootimmanni, Afriku mittimmanni jawa bayicho uyinannise gobbaati. Itophiyu huuro, Itophiyu sokkanna xiiwo batidhanno. Konni garinni qeecha’ne fula noo’ne, tenne uurrinsha amadde, togoo qaafo adhe, togoo huuro macciishshiishshe yaannohunni jawa hedo uyite kultannohu. Coyinke aana Itophiyu mayyii yinanni. Afriku daga, Laatin Ameeriku gobbuwanna batinye kalqete gobbuwa Itophiyaho noonsa hedonna laooshshi lowo geeshsha luphiimaho. Kuni ikkannohu dhaggetenna addi addi tunceenyinni Itophiyu bayicho affinohuraati.
Kowiicho jawa kaayyonna jiro no. Itophiyu daga kayinni tenne mitiinsitanno yannara yanna yannatenni mageeshshi cincanna wolaphonsaranna ayirrinyinsara daafurte tenne gobba kowiichira iillishshinonte gede wolootahono koliddu daga wolapho xawishsha ikkine uurrate harumi no. kuni daganke gumaati. Tini baala kaayyo heedheennanni babbaxxitino macciishshammenna hasattonni mule lawanno deerrinni addi addi illacha kullanni ninek uminke gobbankera xixxiiwammeemmo, madi’neemmonna Itophiya sheshsheerreemmo hedeweelcho dadillissaannoe.
Itophiyaho jawaata dipiloomaase heedhose yinironna xiiwo kalaqase dhuki lophona hala’lona yiniro, kaimu umo gobbankera heedhannonke mittimmaati. Gobbankera heedhannonek jawaante hala’linyi hiittenne kalqete kifilera fooliishshidhanno. Konni daafira hiittenne hedono, hiikkonne badooshsheno, hiitteenne hsattono Itophiyu hanqafo giddo huno kalaqnummokkinni qajeelinonna yanaasinchu garinni tirate bude bowirsa hasiissanno. Jawaata gobba gatamaranna mitteenni uurrate Itophiyunniti jawiidi hexxonna safo. Dhaggetenna addi addi macciishshammenni ajinsheemmoti, madiissineemmotinna sheshsheerreemmori oososeeti ikkinninna kalqete xawira addi addi raginni Itophiyaho uyinanni darganna ayirriye jawaho. Hakkunni hagiirrira ninek uminke annuw aikkine jawaante qaafanna uurra noonke yaate.
Aanino diri giddoyidi mittimmara, miinjunnino ikkiro buximatenni fula, gobba baxate aana illachinshe loosa hasiissanno. Meessineetinsanni naaxxitannore, buximatenna ooltotenni fultino daganna dagoomi hee’ranno gede loosa hasiissanno. Konne mini looso loonsummoro aanino diri dipiloomaase seyoote birxichi aana iillishanna sufisiisa dandiinanni. Aaninod iri dipiloomaase humanneemmohu balanxe laooshshu giddooti. Gobbanna gobbuwa heedhu geeshsha dipiloomaase heedhanno. Dipiloomaasete hedonna hayyo maa ikkitanno yaannoha kayinni yannate garinni diramanna qodha hasiissanno.
Aanino diri dipiloomaasera balaxotenni hende xa nooha kalqete akata, jio- poletikunna gobbuwate hasatto maati yitanninna nabbabbanni, dippiloomaasete doogo la’’a hasiissanno, xa la’neemmo woyte Jio- Poletiku akati lowo geeshsha hendannikki akatinni soorramanno. Gamba di yitanno yineemmo gobbuwa mereero roore gamba yaate akata la’neemmo. Halammete hanqafo giddo afantannori halammete hanqafo danansa soorritanni wole ikkito giddo afantanno. Ninek aaninod iri dippiloomaase mixo worate xa noohu soorramanno akata kaima assa hasiissanno.
Dipiloomaase yineemmo woyte aanino diro soorramanno akata meessineeti akati ledo xaadinsenna heewisamaano ikkine uurra xa’manno. Yanna yannatenni haaruudde teknolooje daggannow oyte dippiloomaasete kaise, woletenni soorrininna lowore yinanna huwantanni. Addi addi xaadooshshu handaarra, kalqoomu heewonna gobbuwa heedhu geeshsha, dippiloomaase danase soorritanni siffannota afanna hakka iillishshanno qoxxaawo assa hasiissanno yaate.
Xa nafa la’neemmo woyte albaanni nooti uurrinshu woyi rosantino dipiloomaase calla ikkikkinni xa sharrammanniti dijitaale dipiloomaase lexxitino. Dagoomittete miidyubba ikkitonna baattote ofollono soorrantino. Seeda dinyenna albaanni xaande assinanniti woxu soorro xa ikkado di ikkitino. Rakkinota, angankera amandoommo bilbilinni teknolooje horonsi’ne baalanta hajo mitte hinge iillineemmoti, mittu mittunku massagaanchi nna Gobbayidi hajo Ambaasaaddere baalunku mimmitinsa ledo borreessante addi addi teknoloojete uduunnichinni xaaddannote tini yanna. Hakkonne labbanno qixxaawonna looso loosa hoongiro dipiloomaasete loosi angankenni fule wolootu hasidhu garinni suudisse suffanno akati leellanni afamanno. Konnira, hakkonni ledo taaltinota dijitaalete dipiloomaase amanyoote dhuka gatamaranna heewisamaancho ikkine afama hasiissanno.
Xa daanni noohu Jio- Dijitaalete miinji akati albillitte xaadooshshu ikkito miinju dikkonna xaadooshshi dipiloomaase horonsi’rate roorenkanni hasiisannoha ikkanni dayino. Lawishshaho, Ameerikunnihu Sili kubbaaniyi aana noota miinju millimmonna hakko boota teknoloojete horonsiraanchimma buuxisate mite mite gobbuwa uminsa Ambaasaaddere hatte sokkora calla gaamte harunsitannohanna tekinolooje horonsirate loossanno akata xa la’nanni.
Mitte gobbara mitte sokko uurrisate calla di ikkino. Kalqete aana noo hobbaatu, teknoloojete, wolootu xaadooshshuwa hedo gobboomu horo agarsiisate bobbaansannid ikko mama no, gobbanke hasatto garunni horonsirate dandiisanno bobbaaso maati, yine hendanninna soorramanno akata suffanni hakkunni miinju akatira haja assine gaamte loossannori no. mannu loosinohu hedate dandoo labbino harinsho xa dagganninna hala’litanni noo akatira Dippiloomaasete wodhonna heewisamaanchimma maa ikkitanno yaannoha hedanna balaxotenni qixxaawa hasiissanno. Yekkeerote, sumimmete, woloottu beeqqote akatubba ma garinni suffara dandiitanno yaannoha dawarate teknolooje uyitanno kaayyo garunni horonsira, kalaqantannota hi’naancho xiiwo ittisannoha gobboomu dhuka gatamaranna loosa hasiissanno. Konni gobbaanni dijitaalete miinji kalaqo safote latishshi xaphoomu millimmo gobbayidi hajo poolisete hanqafo ledo xaadinse la’’anna mittoo’ma noonsa.
Dipiloomaatootinke hakkonne labbanno qodho hasiissanno; ogimma hasiissanno, teknolooje horonsi’rate ikkadimma xa’mitanno. Tekinoloojete hedo giddo bobbakkannori Itophiyu wedelli Itophiya gobboomu horosera iillishannoseta eewaanho kaa’lo assate milli yaa agarantannose. Albillitte hendara dandiinannikkihu dipiloomaasete xaadooshshi kalaqamanni ha’rasi digattannno.
Dipiloomaasete yaa mitto darga Imbaase woyi qonsilu borro mine fanatenni, Ambaasaaddere mootoonsine, dipiloomaate gaamatenni mitte doogonni calla lolankanniti dipiloomaasete harinsho calla ikkado di ikkitanno. Kalqete baala iillate yanna xa’mitanno bobbaaso hasiissanno. Uurrinshu dipiloomaase hasisisannota ikkitanni daggino. Mite mite yannara Itophiya riqimbe mitte gobbara soqqamaancho ikkatenni, massagaanchu sokka iillishate, mite mite hajubba gumulsiisate, hattenne gobbara, hakkunni illachira, xiiwo kalaqannoha, dipiloomaasete handaarinni kayinni bobbahinokkihu wolu qansichi roorenkanni hasiisannoha ikke afamara dnadaanno.
Atleetiksete handaarinni afaminohu, bizinesete handaarinni afaminohu, wolootta hajubba aana xiiwo kalaqqinori baalunku Itophiyu Ambaasaadderoota ikkite loossanno akata kalanqanni ha’ra hasiissanno.
Gaadu, horro, hoshsho mitte ruukakdo doogonni calla lolakkannota ikkitukkinni baalunku raginni ninke horonsi’raanhimma buuxissanno bobbaasonna millimmo hasiissanno. Yanna xa’mitanno ikkadimmanna Teknolooje uddi’ra lowohunni hasiissanno. Dipiloomaasenke lama mitto jawa bayichonna hedo uyitinohu aantino yanna dipiloomaasera hiittoonniqixxaambo, xa noa akati ma lawanno, konni aana lophitino gobbuwa balaxxe mannu loosinoha hedate dandoonna wolootano horonsiratenni maa loossanni no yaannoha huwante duuchanka woyte ninke wolu horonsi’re, hosinoha harunsinanni hee’neemmore ikka dinonke yaannohaati. Harunsaano ikka dinonke, baalunku taalo dirame beeqqannotanna horosi agarsiisi’rate millisanno diro ikka noosi.
Yannate kiiro woloottu teknoloojubba balaxxe gobbansa wole deerra reekkissino. Ninke lowo yanna gedensaanni harunsinenna soorrine harunsate wo’naalloommo. Tenne doogonni kayinni aantino yanna duha didandiinanni. Tenne gobbara hasiisannohunna assa hasiissannonkehu haaroo kalqoomu ola, bobbahate hedo ranke afa, gobboomu dhuka gatamarate hakko deerrinni horonke agarsiissanno bobbaasonna hoshshote. Haaro dipiloomaase konni garinni la’’antannota, konnira hasiissanno mixo, seekkine kiirte amaddannotanna baalanka dirtannota ikka noose. Konni aleenni Itophiyu daga qaccetenni qaccete geeshsha hiittoo hasatto heedhurono mitte gutu gobbara Ambaasaaddere ikkine loosanna ikkadda ikkine afama xa’manno yaate. Aantino yanna konni garinni la’’ama noose.
Balaxe kayisummonte gede 116 uurrinshunniti dipiloomaasete millimmo no. konnira tenne garunni kula, borreessanna afa hasiissanno. Ninke gobbara batinye qarrubba yannate kiiro dangeemmos ooreeyye, massagaanonna albiidi beeqqaano albita diigatenni haaro safonni ka’’ate lowo geeshsha wo’naalleemmo. Ikkollana, albihunni rosa, woraqatta adha hasiissanno. Gobbayidi hajo duuchanka woyte rossannota, duuchanka woyte ikkado ikkitanno uurrinsha assinanni massaganna baalanka dhuka milli assitannota ikka nose. Gobbayidi hajo loosu mine ikkasinni Ambaasaadderootu Miliyoonoota ikkitinota afanna heda hasiissanno.
Dipiloomaase, gobbayidi xadooshshi looso lamalante barrubbanni 24 sa’’aate giddo batinye soorrantannori haaruudde akatubba xaaddanno. Duuchanka woyte rosa hasidhanno. Duuchanka woyte qixxaamboonnire ikka xa’manno. Duuchanka woyte gobboomu horo agarsiisate dandiissanno qixxaawo hasiissanno.
Ani heeshsho’ya dirinni duucha dani loosi aana bobbahate dandoommo. Beeqqa hoogummorono duuchanka woyte roso, yawo, qixxaawo xa’mitanno handaarra badatenni umi’yanni la’’oommo. Rosiisaanchu rosiisate duuchanka woyte nabbawanno; mixo fushshiranno, lamalate mixonni barru barrunkunnha rosiisanno. Odeessaanchimma ogimmatenni loosu gede assine adhiniro duuchanka woyte ikkado qixxaawonna sokko assa hasiissanno.
Dipiloomaatimma konni garinni duuchanka woyte qixxaamboonnire ikka hasidhanno. Itophiyu daafira mayini? Itophiyu maa beekkanno? Umise xiiwo sayisate dandiisannoseri maati? Yaannoha afa hasiissanno. Togoo qixxaawo hala’lado hedo giddo hee’ne loosanna horonsiraanchimma buuxisa hasiissanno. Dipiloomaasete loosi konni garinni sai duduwinni horonsidhanni giddoyidi mittimmanna lopho bowirsinanni hodha xa’mitanno. Kalqete aana Itophiyu dhaggese, eewaancho qeechasenna dagase lawannoha dipiloomaasete loosi sufanno gede assa hasiissanno. Hatto ikkiro gobboomu horo buuxisantanno. Bayirreenyuno ayirrisamanno. Hiittenne baserano Itophiyu macciishshamanna Itophiyunnihu luphiimu qeechi darga amadanno. Hatto assate baalanti bissa qeechansa fultanno gede assa hasiissanno yaate baxeemmo.
Bakkalcho:-Ledonke assootto keeshshora addintanni galanteemmo.
Aantichu Xaphoomu Ministirichinna gobbayidi hajo Ministircha Demmeqe Mekonnin:-Anino Lowo geeshsha galanteemmo!
Bakkalcho Arfaasa 2, 2016 M.D
