Xibbuu roorrichi Lule Lammihu ilame lophinohu Sidaamu qoqqowi Wodiidi Sidaamu Zoone ofollo ikkino Alatta Wondi quchumiraati. Dirisi fidalla kiirate iilli woyteno umi diriminni hanafe layinki diriminna qixxaawote rosi geeshsha hakkonni ilamino quchumira afantanno rosu minnara rosino. Aanteteno jawiidi rosu uurrinsha e’nanniha 12 kifile gobboomu fonqolo adhe ikkado guma borreessiisatenni 2003 M.D Hawaasi Yunversitera fayyimmate rosu golinni roso hanafanno.
Ikkollana Hawaasi Uyinversitera noosi keeshsho umikki diri umi wogganni sa’inota di ikkitino. Korkaatuno hatte yannara IFDR diilallote wolqa buuwisaano hasidhannota fushshitino egensiishsha harunse heewisame sa’’e diilallote wolqa karsamara dandiinota Xibbuu roorrichi Lule Lammihu Bakkalcho gaazeexi ledo assino hasaawinni xawisino.
Horophilla buuwisa anje hasattosi ikkase kayisannohu techoonkehu seyoote wosinchi, ikkollana qaaqqimmate buqqeesi horophilla buuwisa ninke gobba garinni lowo geeshsha xeertonna dandaamannokki coye assite adhitino daafira hasattosi ledo xaadannoha dilawinose. Konni daafira horophilla buuwisate hasattosi hawe doogosi wolewa qolinonkanni. Kayinnilla diilallote wolqa fushshitinohu buuwisaano hasate egensiishshi Xibbuuu roorrichi Lulera anje ajuujasi ledo xaadate kaayyo haa’re dayinota huwati woyte, hanafinoha fayyimmate roso agure anje ajuujasi harunsa amadi. Konni garinni umi yannara Diilallote wolqa karsamara dandiinota hasaawinsummosi yannara xawisinonke.
Xibbuu roorrichi Lule Lammihu hatte yannanni hanafe IFDR diilallote wolqa karsaminoha ikkanna;umi yannanni hanafe qajeelshu aana sayisino yanna kayisanni, “Diilallote wolqa giddo adhinanni qajeelshi buuwisaanchimmanniha calla ikkikkinni qodhaanchimmate qajeelshano qote qotehooti” yaanno. Konnira korkaatuno mittu diilallote wolqa miila ikkino manchi qodhaanchono ikka noosi; konnira mitto mittonkanni uyinanni qajeelsha garunni adhinota kayisanno. Umihunni qara qodhaanchimmate qajeelsha Onte agannara geeshsha adhino; aanteteno buuwisaanchimmate qajeelsha sayinsetenni adhinoo. Hattono Diilallote wolqa miilimma woyi ogeessimmate qajeelsha Holeta Gennetete harunsino. Hakkonni sase aganna geeshsha massagaanchimmate rosono ronsinota kulanno.
Hattono ayyerete aaninni kubbate (Ayer Welled) qajeelshano adhe lame hige ayyerete aaninni Paarashutetenni dirrinotanna xaphoomunni qajeelshu aana noo keeshshosinni tennenna woloottanno kaajjadda harinsho sainota xawisanno. Amadisiiseno; konne deerra iillate noo harinsho shota di ikkitino; mittu mittunku qajeelshi harinsho lowo geeshsha cinca xa’mitannotanna ayirritannota ikkase dimaaxino. Ikkirono mitte mittenta qajeelshu harinsho jawaantetenna cincatenni gumulanni mittu deerrinni wole deerra rahotenni sa’’ara dandiinotanna xaa yannara buuwisate rosiisaanchimma deerra iilla dandiinota hasaawinonke.
Xibbuu roorrichi Lule Lammihu IFDR diilallote wolqa karsame garunni looso hanafinkunni sette dirra kiirantinoha ikkanna tenne harancho dirra giddo konne deerra iillasira kora ikkinore kayisanni “umihunni maganu kaa’looshshe ikkanna layinkihunnino looso batisse baxxanno maatenni fula’yanniiti; Kunino anjenni hananfe mini giddo uyinanninke looso jawaantetenni mucci assine loonse gumullanni lophinoommohura kuni rosichi techo geeshsha harunse heeshsho’ya aana xiiwo kalaqinoe; diilallote wolqa giddono deerru deerrunkunni uyinanni qajeelsha goofimarchu geeshsha garunninna illacha tuge jawaantetenni harunsa’yanni dancha ikkadimmanni gumulanni konne deerra iillammora dandoommo” yaanno.
Xibbuu roorrichi Lule Lammihu diilallote wolqa karsame uyinanni qajeelsha jeefise umi yannara looso hanafinohu kaa’laanchu buuwisaachimmanni ikkinota hasaawinonke; shiima yanna kaa’laancho buuwisaancho ikke owaatihu gedensaanni qaru buuwisaanchimma widoogge lophino. reekkamara dandiino.
Hakkono lowontanni dikeeshshino; aanteteno Diredaawaho Uyinanni qajeelsha harunsihu gedensaanni rosiisaanchimmate widira reekkamara dandiino. Xibbuu roorrichi Lule Lammihu kaa’laanchu buuwisaanchimma hanafinohu 2008 M.D ikkanna; hatte yannara noosi dancha ikkadimmanni babbaxxitino yannaasincho horophilluwanna Hilikopterra aana ledote qajeelsha adhe 2013 M.D qara buuwisaancho ikkara dandiino. 2016 M.D geeshshano qara buuwisaancho ikke owaatanni keeshshinohu Lule,muli yanna kawa diilallote wolqa giddo buuwisate rosiisaanchimmanni owaatanni afamanno.
IFDR diilallote wolqa sa’u muli barrubba giddo 88ki safote ayyaana ayirrissu yannara safote ayyaanira qoteho addi addi deerrinni miillase maassiissinoha ikkanna; barraho maassantino rosiisaano mereerinni Xibbuu roorrichi Lule Lammihu mittoho. Xaphoomunni sette dirra giddo kaa’laanchu buuwisaanchimmanni ka’’e buuwisate rosiisaanchimma geeshsha iillinoti isira jawa seyoo ikkase coyi’ranno.
Umi yannara horophollu aaninni kubbinanni yannara “manchi beetti hiitto iiminni kubbara dandaanno? Yee lowo geeshsha waajjoommo. Kayinnilla iiminni kubbe baattote aana keerunni fooliishshi’rummo woyte ammanammora didandoommo. Lame hingeeti iiminni uullara kubbinoommohu; baxxinohunni layinkimeeshshi yannara lowo geeshsha waajjoommo. Ikkollana ane calla ikkummokkinni jaalla’yano hatte yanna garunni sa’noommo.
Hiikkonne qajeelsha hananfanni woyte lowo geeshsha ayirrannohanna sa’nannikkiha lawanno; kayinnilla hakkonne qajeelsha jeefinsanni woyte macciishshamanno hagiirri jawaho; aanino qajeelshirano kakkayisanno.
Layinkihu buuwattote ledo amadaminohunni umi yannara Soolo yinanni buuwatto no. Hatte yannara mulekki wolu kaa’lannohu woy rosiisaanchu nookkiha callicho buuwisate ka’nanni woyte heedhanno macciishshammenna assinanni qorophishshi lowo geeshsha dhaggeefachishannoho. Manchu mitto coye callisi gumulanno woyte macciishshantanno yawonna assinanni qorophishshi wole yannanni baxxannoha ikkasi huwatoommonna tini lamenti yanna anera baxxitino yannaati yaatenni xawisanno.
Itophiyu diilallote qoqqowi agarooshshi ledo amadisiinse kayinsoommo xa’mora Xibbuu roorrichi Lule Lammihu dawaranni; gobbate diilallote qoqqowi agaraancho ikka jawa yawooti. Anfinte gede Itophiyu hala’lado gobba calla ikkitukkinni kalaqamu ofolloseno agarooshsheho injiitannokkita ikkitinohura, qooxeessuno ga’labbote akkitono mitiinsannoha ikkinohura noonke yawo shota di ikkitino.
Xiiwe e’’anno allaggicho gargaranna baqqi yine agara shota di ikkitanno. Diilallote wolqa qeechi iima buuwa calla ikkikkinni uulla olantanno wolqarano irko assate. Konni daafira diilallote wolqa giddo loonsanni loosi lowo geeshsha hala’ladonna kaajjado loosooti. Tenne jawa yawo adha kaayyote gede adheemmo yaanno.
Albillitte ajuujasi xawisanni; diilallote wolqa giddo mitto buuwisaancho ikka’ya bikkinni Itophiyu diilallote wolqa amaddinoti jajjabba mixo heedhanno. Itophiyu diilallote wolqa 2022 M.D Afrikunni albisa diilallote wolqa ikkate loossanni afantanno. Tini mixo gumulantanno gede anewinni agaramannore baalankare assate barru barrunkunni umo’ya qixxeesseemmo yaanni xawisanno.
“Buuwisaanchimma mitte hinge ronsenna maassamme gundannire di ikkino;duuchanka woyte ronsanninna haaroo’minanni ha’nanni bayichooti” yiinohu Lule; Xaa yannara diilallote wolqa giddo buuwosaanchimmatenna rosiisaanchimmatenni owaatanni afameemmo; gashshootu gaamo giddono beeqqanni noommo. Konni daafira uurrinshanke Afrikunni albisa ikkate amaddino mixo gumulsate assinanni sharro giddo ane qeechi jawa ikkara hasi’reemmo yaanni giddosi laala xawisinonke.
Babbaxxitino ogimmannino umosi ikkado assate sharro assssanno. “Ga’a gobbatenni sa’’e Afrikunna kalqe hasidhannoeha ikkate umo’ya qixxeesseemmo” yaanni xawisanno.
Xaa geeshsha diilallote wolqa giddo sayisi yannanni deerru deerrunkunni baraarsha adhinota coyi’rannohu Xibbuu Roorrichi Lule; umi yannara kaa’laanchu buuwisaanchimmanni maassami yannara Pirezidaant Mulaatu Teshoomehu (Dr) anganni Meedaaliya adhinotanna qaru buuwisaanchimmanni maassami yannarano Pirezidant sahileworqi Zewudete anganni anganni meedaaliyunna Boowete baraarsha adhinota kulinonke.. Xa rosiisaanchimmatennino dancha ikkadimmanni qajeelsha jeefisinota kule; Rosiisaancho ikkinanni woyte baalunku umireeti; Gaamote gede baalunku umire ikkinoommo yaatenni xawisanno.
“Seyoote yaa mittu manchi noo basera qeelaancho ikke afamirooti” yaannohu techoonkehu seyoote amado wosinchi; uyinoonnisi looso hexxo mure mereeroho agurantenni aaddi addi xiiwonna hexxo mursiisannori xaadirono uyinoonni yawo guma gansiinsa geeshsha duu’re amadanno manchi hakku qeelaanchoho, gummaamoho. Ani deerru deerunkunni uyinoonnieta mitte mittenta yawo nooe dhuka horoonsi’re jeefisoommo yaanni xawisanno. “Konnira ani qeelaanchoho; qeelaanchimma macciishshantannoe woyteno ani gummaamoho yaate” yaanni giddosita xawisanno.
Jeefoteno Xibbuu roorrichi Lule Lammihu sokka sayisanni; baxxinohunni wedellu Itophiyu diilallote wolqa labbinore jajjabba gobboomu uurrinshuwa giddo beeqqatenni gobbansa Soojaati Afrikinni jawa gobba ikkitanno gede, hattono jawaata olanto noose gobba ikkitanno gede baaru wolqano karsantanno gede woloottano federaalete uurrinshuwa karsantanno gede koyisanno. Korkaatuno buuwisaancho ikka shota ikkitara dandiitanno.
Kayinnilla horophilla buuwisanna gobbanniha diilallote qoqqowo agara erote yawo ikkitinohura wedellu jawa kaayyo gede adhite beeqqitanno gede koyisanno. Jawaatte loossuro uminsarano ikko gobbansara jawa looso loossanno bayicho ikkinota qummeessanno. Togo assatenni uminsano jawa bayicho iillishshanno, gobbansano lossitanno. Gobbanke anfinte gede batinye mitiimmanni doyissantinota ikkitinohura tennenna wolootta jajjabba uurrinshuwa karsante gobba noo hekko giddonni fushshate uminsa kaa’lo assitanno gede huwachishanno.
Qiddist Gezzaheny
Bakkalcho Sadaasa 25, 2016 M.D
