Daddalu loososi mite yinohu umi digiresi jeefisihu gedensaanniiti. Daddalu loososi luphiima hasattonninna halchonni, bacu wo`naalshinninna jawaantenniiti karsaminohu. Daddalu loososi egennotenni massagateno Itophiyahono Chayinaho baca fulino; dirrino. Beroo dodansho, wo`naalshunna jawaantesino techo Investimentete ayidde assite mootoonsitinosi.
Techohu seyoote wosinchinke kalaa Ismelealem Zewude yaamamanno. Soodontenni heeshshosi shotanna injiitinota assitanno tekinolooje ledo egennamate kaayyo afi`rinohu kuni manchi ‘’EZM Trading and Investiment’’ safaanchonna qara loosu harisaanchooti. Umi digiresi rosinohu Informeeshiin tekinoloojetenniiti. Looso hanafinohu lemuu dirisinniiti. “Diru kiirote” yinanninte gede afinore wolootano afisiisate, rosiisatenna daddalaancho ikkate dandiino.
Addis Ababu quchumira ilame lophinohu kalaa Ismelealemi, zeero kifilenni hanafe fidale kiirinohu Qidduus Yooseefi rosi mineeti. 12ki kifile rososino hattonni konni rosi mineeti jeefisinohu. Luphiimu rososino Addis Ababu Yuniveristera harunsino; konninnino informeeshiin tekinoloojete egenno cu`mirino. Yannate informeeshiin tekinolooje haaro coye ikkasenni tekinolooje afatenna horonsirate halchosi lowo geeshsha luphiima ikkitinota qaaganno.
Luphiima hasattonninna halchonni harunsinota kompiiterete sayinse rososi loosu aana hosiisate yanna huninokkihu kalaa Ismelealemi; shoole kiilo qarqarira kompiiterete sayinse rosi mine fani woyte isi afi`rino egenno woloottaho beehate giddoyidinni burqitino hasatto noosinkanni. Daddalu loososira kaima ikkinoha kompiiterete sayinse rosi mine fani woyte maatesi kaa`lo jawu qoodi nooseta xawisinonke.
Baxxinohunni, kompiitere uyitanno owaantenni lowo geeshsha maala`lannohunna daddalu loosinni bobbahinohu annisi kalaa Zewude; woxu irko assatenni kompiitere rosiinsanni rosi mine fananno gede jawa irko assino. “Anni`ya ani afi’roommo egenno woloottaho iillisheemmo gede jawaata wo`naalsha assino” yaannohu kalaa Ismelealemi; isino handaarunni afi`rino egenno woloottaho sayisate luphiima hasattonna halcho noosita qaagiissatenni daddalu loososi kaajjishe sufa dandiinota coyi`rino.
Uurrinshu kompiiterete rosi ledotennino kompiiterete gatamaarsha, kompiiterete neetiworkiingenna wolootta rosubbano harunsino. Rosiisate loosono hattonni qote qoteho hoodisiisino. Yannate rosiisaano qaxare barrinna hashshi doyichonniiti rosiisannohu.
Maatesi kaa`lonninna umisi wo`naalshinni daddalu loosi giddora einohu kalaa Ismelealemi; annisi reyotenni baxxisi gedensaanni qole isihano daddalu looso mitteenni amade gashshate yawo ubbusi; ikkirono anga diuyino. Akatu roorenkanni kaajjadonna jawaata daddalaancho ikkanno gede assinosi. Umisi looso annisi daddalu loosi ledo mitteenni amade loosate maatete kaa`lo hasiissinosihura rodiisi ledo gutunni loosa hanafi.
Annisi daddalu loosisira hasiissannota kompiitere, kuula, foto kopete maashinenna wolootta uduunne Xaaliyu gobbanni abbisiisannota qaaginohu kalaa Ismelealemi; konne assa hoogirono uduunne wonshatenna annisiha hattono umisiha daddalu looso sufisiisate mala ikkitanno yino gobba Chayina ha`ri.
“Chayina haroommohu looso hasirateetinka” yaannohu kalaa Ismelealemi; gobbate giddo nooha daddalu looso rodiisi massaganno gede assatenni isi qole woyyinohanna haaro loosu raga kalaqate mixi`reeti hodhinohu. 2002M.D Chayinu widira harinohu kalaa Ismelealemi; Chayinootuwiinni coyi`nanni Afoo lede baca rosino. Konninni, kaajjado xaadooshshe kalaqatenni daddalu loososi halashsha dandiino.
Lewu agani keeshsho gedensaanni Afro-Chayina yinanni Biiro Chayinaho fane daddalu loososi lifixisa hanafinohu kalaa Ismelealemi; yannate gobbate giddo noo uurrinshasiranna wolootta hajamaanorano amadisiisantinorenna isilanchimma noonsa informeeshiinete tekinolooje uduunne soyaatenni gumaamo ikka dandiino.
Yannate Chayinu giddo no yinoonni faafrikkate qarqara haratenni laalchubba laashshantanna lae isilanchimmansa deerra buuxenna wo`naale gobbate giddora soyaannota qaaganno. Laalchubbano gobbate giddo luphiimu adhamooshshi noonsanka.
Konni loosisinni Chayinootahonna Itophiyu dagara loosu kaayyo kalaqatenni daddalaano Chayina e`anno woyte hanafe Hoteele amadatenni hasidhanno uduunnicho wo`mankanni hire soyaannonsa. Daddalaanono daafurtukkinni hasidhanno uduunnicho doore hi`ranno.
Kalaa Ismelealemi; Chayinu gobbara assino umi keeshshonni coyi`nanni afoo egennasi techo iillino jawa daddalunna investimentete loosira kaima ikkinosita coyi`ranno. Mittu loosi wolu loosira waalcho fananni harasinni heeshshosi Chayinu gobbara assa gadacho ikkiteennasi Chayinaho 13 dirrara keeshsho assino.
Tenne keeshsho gedensaanni qole wo`munni wo`ma ikka hoogirono Itophiya higatenni daddalu loososi sufisiisa hanafi. Xaa yannarano Chayinu giddo mitteenni loosanno uurrinshubbara Itophiyaho riqiwamaancho ikkatenni ‘’EZM Daddalinna Investimente’’ yinanni uurrinsha noosi. Uurrinsha ijaarshu uduunne lede babbaxxitino gobbate giddora eanno uduunne abbisiisatenni mitte lekkase Chayinaho wole lekkase qole Itophiyaho Addis Ababaho assite loossanni afantanno uurrinshaati.
Ijaarshu uduunne ledotenni xaginaatu uduunnicho gobbate giddo abbisiisatenni egennantinoti uurrinsha baxxinohunni, Laabratoorete uduunnichonna ekisireeyi maashinubba abbisiissanni keeshshitinota qaaginohu kalaa Ismelealemi; kalqoomu yaaddo ikkino kovidi fayya yannara waacubba Chayinunni abbisiisatenni hala`lado looso loosanni keeshshinota huwachishinonke.
“Chayinaho nooe keeshshonni Chayinootuwiinni baca rosoommo” yaannohu kalaa Ismelealemi; wedellimmasi dirinni daddalu loosira bobbahasi kaa`litinosi. Itophiyunni Chayinu geeshsha assinoti daddalu millimillono gobbate giddo qarra tirtanno laashshate handaarinni bobbahate dandiissitinosi.
Ikkinohura, konni albaanni Chayinu gobbanni gobba giddo eessannota ijaarshu uduunne gobbate giddo laashshate qixxaawosi jeefisino. Konnira, kaajjino xaadooshshi noonsa Chayinootiwiinni maashinna lede egennonna rosicho gobbate giddora abba dandiino.
Dhaabbino egennonna rosicho amade laashshate handaarinni babbahinohu kalaa Ismelealemi; faafriiku ijaarshira Aqaaqi Qaalliti sinu quchumira 10 kume kaare meetire bayicho adhino. Ikkollana, faafriika ijaarshine laashshate widira e“ate adhanno yanna seeda ikkasenni Industirete paarke doorsha assino. Ikkinohura, rahe laashshate widira e“ate assino wo`naalshi seyeenna; Adaamu Industirete paarke giddo afi`rino 3000 kaare meetire hala`ladimma noose Sheede 14.5 miliyoone Ameeriku doolaare fulo assatenni loosu giddora eino.
Fafriika angara adhihu gedensaanni lee aganna giddo laashshate widira einohu EZM Daddalinna Investimente; xaa yannarano isilanchimmate deerrinsa gobbaydinni e`annori ledo heewisamaano ikkinonna yannannire ikkitino ijaarshu uduunnubba wo`mu dhukinni gabbate giddo laashshanni afamanno. EZM daddalunna Investimente laashshitanno ijaarshu uduunne mereerinnino PPR, HDPE, PVC baanbuwa kullannireeti.
Faafriiku mittu ijaarshi loosamanno woyte ijaarshaho hasiissannore caabbichonna waa diriirsinanni uduunnubba wo`manta laashshannoha ikkanna; babbaxxitino handaarrara nooha baanbunna boombete diriirshi amanyooti shiqishonna isilanchimma anje tirate dandiisannoho. Konni gobbaannino kuri laalchubba gobbayidi gobbanni gobbate giddo eessate fultannota gobbayidi woxu soorro gatisate ragaannino horosi luphiimate.
Gobba jiffanni noota gobbayidi woxu soorro anje shotisate mixo noosihu EZM daddalinna Investimente wo`mu dhukinni laashshate widira e`anno woyte dirunni tonne miliyoone doolaare fulo xa`manno laalcho laashshate dhuki noositanna togo yaano gobba ijaarshu jeefishshi uduunnira fushshitannota gobbayidi woxu soorro dirunni tonne miliyoone doolaare gatisa dandiinanni.
Itophiyu ijaarshu aana ikkase gede jeefishshu waacubba hala`ladunni hasidhanno yiinohu kalaa Ismelealem; ijaarranni ijaarshubba gobbate giddo laalchinni jeefa noonsatano ammantanno. Isi yaanno garinni; xa noo ijaarshu loosira 90% ale ikkitanno waacubba gobbaydinni gobba giddo e`annore ikkansanni ijaarsha gobba giddora eessate gede kiirranni. Kuri ijaarshu waacubbanni gobbate miinji gawajjamanni no.
Ikkollanna, konni qarrira malu noosihu EZM daddalinna Investimente xaa yannara mitto ijaarsha wo’munni wo’ma gobbate giddohunni jeefisate loosanni afamanno. Konnirano hasiissannore bura uduunne calla gobbayidinni eessatenni waacubba laashshannoha ikkanna; aanteteno laashshate hasiisanno uduunne gobbate giddohunni riqiwate mixo noosi.
Faafriiku laashshote loosisinni calla 300 ali qansootira loosu kaayyo kalaqate dhuki heerannasi aanteteno laalchubbasi dikkote fushshanno yannarano hattonni iso riqibbe laalchosi dikkote shiqishshannore lede gobbate babbaxxitino qooxeessubbara haammataho loosu kaayyo kalaqannoha ikkanno.
Aantete barrunni sase doyichonni laashshanno yine agarrannihu kuni faafriiki xaa yannara barru giddo mitte doyichonni laashshanno laalchira 85, Biirote looso loossannorira 100, Istoorete loossannorira 40 xaphooma 225 qansootira loosu kaayyo kalaqa dandiino.
Haammata loossa loosate mixo noosihu EZM daddalinna Investimente laashshanno laalchinni xibbuunni 50% gobbate giddo dikkora iillishannoha ikkanna xibbuunni 50% gobbayidi dikkora shiqishatenni gobbate gobbayidi woxu soorro afisiisate aana jawu qoodi heerannosi.
Aanteteno Addis Ababu quchumi gashshootinni adhino 10 kume kaare meetire bayichi aana faafriika ijaarsatenni loososi halashshatenna haammata loosu kaayyo kalaqate mixo noosi.
Ayiddu coyi`ranno garinni; dagoomitte yawo fulate ragaanni uurrinshu konistiraakishiinete ledo amadisiisaminohunni dagoomaho waa fushshate loossa loosatenni egennaminoho. Gobboomunnita ikkitino hiittene woshshattorano hattonni dawaro aatenni balaxaanchoho. Mootimmate giwire garunni baatannohu EZM daddalinna Investimente ammanaminoha giwiru baataancho ikkatenni baraadhino uurrinshuwa mereerinnino mittoho.
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Sadaasa 18, 2016 M.D
