Sayinseemmo yanna heeshshonke gidoo bacare rosiissannonke. Ga’a dancha heeshsho hee’ratenna danchu deerrira iillate techo loosa noonke yaanno. Mitticho ogimma calla amande ofolla dihasiissanno. Babbaxxitino ogimma heedhunkero duucha looso loosa dandiinemmo yee ammananno.
Wodaninkenni hasi’neemmorenna tiiunni hendeemmore afi’rate kakkaooshshunna jawaantetenni loosa hasiissanno.
Hiikkonne loosono banxenna ammanne loosa nooneke. Konne assinummoro hiitti jiffano xaaddunkero jawaantetenni sa’nanni hasi’neemmo deerrira iilla diqarrissanno yaanno techohu seyoote gafi wosinchinke.
Wedellichu Abeeli Aseffa yaamamanno. Ilaminohu Hawaasi quchumira ikkanna; 11 diro wo’masi geeshsha Dillu quchumira hee’rino. 1ki-6ki kifile rososino Dillaho Mishiinete umi dirimi rosi mine harunsino.
Abeeli, anjesinni qachu giddo Addis Ababu quchumi daafira hasaambanna macciishshanno daafira Addis Ababaho hare hee’rate halchannonkanni. Addis Ababaho hee’niro loosi’ne biinfe hee’nannita; dancha heeshsho massangannita macciishshanno daafira giddosi galtino hasatto konni quchumira hee’ratenkanni.
Hakkiinnino, hee’ranno quchuminni agure anjesinni hanafe hee’rate halchannowa maatesino amaa’likkinni 11 dirisinni Addis Ababu quchuma dayino.
Albaanni rosannowiinni mure fulino rososino konne Addis Ababaho Itophiya Irmijja mereerimu dirimi rosi mine hanafe 7ki-8ki kifile geeshsha harunsino. 9ki kifilenni hanafe noo rososi wolu rosi minira harunsinoha ikkanna; xaa yannarano umi digiresi Maneejimentete rosu golinni harunsanni afamanno.
2001M.D albaanni hee’ranno qooxeessa agure daanno yannara dirisi 11 ikkasinni loosoho iillinokkihura agure fiixunniwa hee’re rososi hanafino.
Rososi harunsanni hee’re qachu giddo ooso gamba yite moola ishine kayissanni loossannore lae ledonsa loosate xa’mannonsa woyte anjesi la’e loosoho diillino yaatenni xa’mosi adha gibbanno. Baychu Addis Ababaho “Senga tera” yaamamannowaati.
Oosote dawaronni hexxo dimurino. Qachu jaallasi ledo hasaawe kiirotenni 10 ikkatenni gaamotenni tantanante loosi’rate sumuu yitanno gede assatenni Lideta sinu quchumira worada 9 lowo sharronni fajjo afidhe baycho uyneennansa 2008M.D looso hanaffanno.
Hattenne yannara tantanote gambisaancho ikke looso massaganna moola ishine kayisatenni sasu agani geeshsha loossu gedensaanni yannitte ikkitinori haaruudde ishine kayissanno kaameella quchuma e’u.
Konni kaiminni, quchumu giddo labbanno loossanni tantanantino maamarra wirro tantanantanno gede assini yannara Lidetu sinu quchumira afantannori 36 maamarra 3 gutu maamarranni tantanantanno gede assini.
Gedensaannino, babbaxxitino maamarranni filantinori 13 ooso gamba yite loossanno gede assanno. Baca sharronni jaallasi gamba asse hasaawise sumuu assatenni kalaqino loosi sufa hasiissanna maamaru diigami yannara wirro looso hanafate jiffanno yanna saysinota coyi’ranno.
Wolewa ilame lophinowiinni wosinchimma daye hee’ratennino sae yanna hunikkinni looso loosate hasatto heedhusirono qooxeessu manni ledo xaade hasaawate ragaanni komo yaate ikkito noota kulanno. Ikkollana, woloottu mannooti ledo noosi xaadooshshe kaajjisha hanafi gedensaanni loosunnireno ikko heeshshonnire hasaawanna sumuu yaa hattono loosara hasi’ranno handaaranna hasiissannosi irko lainohunni wolootta ammanchiisha dandiino.
Wedellichu Abeeli, jaallasi kakkayise sase woraddara wirro looso hanafirono mannu wolqa bobbaase loososi gummaamo assate ragaanni, ishine kayinsanni kaameella hoogasinni Gaarretenni kayisannoha ikkasi hattono ishine gamba assine duunne wirro horote aana hosiinsanni gede assinanni baychi hooga loosu aana lowo qarra gantinosita kayisanno.
Abeeli xaa yannara ‘’Abeeli, Munaajanna Jaallasi Gutu Maamara’’ yinannihura loosu massagaanchootiinna qineessaanchoho. Hasaawisate xaandummo yannara heeshshi yee loosanna la’noommo. Togo ikkasinni maamarano gummaamo asse seyoote iillishshinoha ikkanna;isi umisi heeshshono gummaame assino.
Isi tantano hundaanni noo maamarinna woloottano qooxeessaho afantannori xaphooma 13 maamarra hundaanni hanqafante loossannori 130 miilla mereerinni konne looso dandaa hoogatennino sa’e baatooshshu shiima ikkinohura heeshsho xiiwate dandiitinokkihura 27 miilla mittu barri giddo looso agurte fultinota qaaganno.
Kiirotenni haammatu manni loosanno basera mittu mittunku amalenna hasatto dandiine loosanna loosiisa lowo sharronna cinca xa’mitanno yaannohu wedellichu Abeeli; lamu agani gedensaanni maamarunni suuqidhinohunni fulo assite 140 kumi birrinni mitte Baajaaje hidhitu. Loosu lowonta ayirrannoha ikkasinni 2009M.D hattonni mitto ISUZU hogowu kaameela maamarunni hidha dandiitino.
Wedellichu Abeeli, jaallasi ledo hasaawe konne looso hanafi yannara kaimu kaapitaalensa 23 kume birraatinkanni. Konne loosono gaarretenninna madaabbaru korojinniiti maamarinsanni moola ishine kayisate looso loossanni keeshshitinohu.
2011M.D geeshsha loossate yannara mitiimma xaaddanansanni loossanni keeshshitu gedensaanni 2ki ISUZU kaameela hidhitu. Loossate yannara xaaddanno jiffa baala cincatenni sa’’atenni hakkonni dirinni Addis Ababu quchumi gashshoooti deerrinni lawanno handaarinni bobbakkino maamarranni umikki deerra amadatenni babbaxxitino afanshuwanna boowe afi’ra dandiitinota maamaru loosu mine leelline huwata dandiinoommo.
Manchi beetti dirisi lexxanninna duuchankare huwatanni ha’ranno woyte woyyaawinore hexxanno yaannohu wedellichu Abeeli; loossansa woyyaawino garinni loosate assino hixamanyinni eonsano woyyaabbanni dagginota coyi’ranno.
Umi yannara tantanamino maamarinsa diigameenna wirro gutu maamara assine tantanni gedensaanni miilla jawaantetenni loosatenni woyyaawa guma maareekkisiisa dandaansanni dhukansa lossidhanni 2012M.D dancha lawishshansa 116 woraddara beehate dandiitinota kulanno.
‘’Abeeli, Munaajanna Jaallasi Gutu Maamara’’ yaannohunni tantanaminohu moola ishine kaysatenna wirro horoonsi’rate maamarinsa yanna yannantenni woyyaambenna lopho leellishatenni loosidhe afidhino eonni 228 kume birra mootimmate giwire baata dandiitino.
Diru dirunkunni maamaru looso halashshatenni eonsa woyyeessidhanni woloottano ikko mootimmano horaameeyey assitanni leeltannota coyi’ranno.
Maamarinsa miillara yanna yannantenni dhuka bowirsate qajeelsha uynannitanna miillate kakkaooshshe lossate hixamanyine loonsannita kulannohu wedellichu Abeeli; maamarisi eo lexxitanni dagginota kulanno. Xaa yannara 81 qansootira loosu kaayyo kalaqa dandiino maamara ikkino.
Maamaru umisi galanno biddissi noosita coyi’rannohu maamaru safaanchinna gambisaanchi wedellichu Abeeli; Addis Ababu quchumira daate kaima ikkinosihu anjesinni hanafe quchumu daafira kullannisiha macciishshatenninna noosiha loosu hasatto gumulate ikkinota qaaganno.
Quchuma daye hee’ranna lamu agani gedensaanni soodo jaallasi ledo fulinowiinni higanno woyte hedeweelcho ka’ino giiranni karaayyaaino mini giirameenna soorri’ranno uddano nafa hoogatenni shettote giddo keeshshasi qaagannohu wedellichu Abeeli; kirunni hee’ranno minisi giiramasinni minu ayiddi dixiiwinosi; fiixisiwa hare heera geeshsha insawa hee’ranno gede fajjiteennasi ledonsa keeshshinota qaaganno.
Xa konni deerrira iillishinosi looso hanafi yannarano albi jaallasi loososi mishatenni isiwiinni agurte xeertidhinositanna duucha yannara kuni loosi dikkannohe yitannasi cincatenni loosanni daynota kulanno. Loosidhanno qooxeessira ga’labbote bissa heedhannowa ikkasinni ishinu yannatenni ka’’a hooganno wuyte busha foole abbannohura looso uurrisanno gede babbaxxitino yannara ga’labbote bissanni xiiwo assinoonnisita kulanno.
Manchi beetti hiikkonne loosono loosanno woyte jawaachishantenni roore looso mishe aguranno gede assate laooshshi hala’lino gobbara togoo loossanni bobbahe gummaamo ikkatenna hasi’noonni deerra iillate tiiu kaajjilli hasiisanno. Babbaxxino manni laooshsheno dandiine sa’’a hasiissannota huwachishanno.
Wedellichu Abeeli, safino maamarinni aganu giddo mitte miliyoone ale birra eo afi’ra dandiitannota kule; eonsanni xibbuunni 80% loosaasinete baatooshshenna babbaxxitino fulora hosannota dimaaxino.
Maamarinsa yannitte tekinolojenni irkisamanno gede assateni ‘’Koba plc’’ yaamamanno laastike wirro horote aana horoonsi’rate kubbaaniyi ledo loosate hasaawirono; loosu baycho hoogatenni kubbaaniyu ledo qinaawe loosate didandiino. Ikkollana, maamarinsa kayinni lowo sharronni loosoho hasiisannonsaha 500 kaare meetire baycho afi’ra dandiino.
Babbaxxinoha moola ishine gamba assine wirro horoonsi’ratenni quchumu co’ichimma agarsiisatennino sae woyyaabbino eo afi’ra dandiinanni. Haammatu qansootirano loosu kaayyo kalaqa dandiinanni yaanno; seyoote wosinchinke wedellichu Abeeli.
Umi’yara looso kalaqi’rate calla ikkikkinni woloottahono loosu kaayyo kalaqate lowo hasatto nooe yaannohu wedellichu Abeeli; baxxinohunni babbaxxino gobbate qooxeessinni Addis Ababa dagge looso hasidhanni tootayyaabbonno qansootira loosu injoo kalaqatenni loosu hoonge ajishate hasattosi luphiima ikkitinota coyi’ranno.
Dagoomitte heeshshosinnino Isilaamu ikko Kiristaanu ayyaanna dagganno yannara woxu dhuki noonsakki mannootira babbaxxitino irko assanno. Konni dirinnino, Addis Ababu quchumi dhukiweelu qansootira irko assi yannara 75 kume birra maamarinsa irko assino. Sinu quchumirano rosu minna gatamarate 25 kume birra irko assino. Gargarooshshu olanto irkisateno 50 kume birra fushshaato assino; maamarinsa.
Hiittenne yannarano mootimmanna gobba hasidhannonke yannara agarranninke irko assatenni qeechanke fulleemmo yaannohu seyoote wosinchinke Abeeli; 23 kumi birri kaimu kaapitaalenni looso hanafino maamarinsa xaa yannara xaphoomunni 8 miliyoone ale kaapitaaole iillinota coyi’ranno.
Hiikkonne loosono heeshshi yine loonsummoro yannate gedensaanni loosu umisinni gotti assannonke yaanno. Wedelluno hiikkonne loosono mishshukkinni loossara amaalanno.
Boode yanna gedensaannino maamaru umisiha yannaasincho ishine kayinsanni kaameela afi’ranno gede assatenna haanju latishshi handaarinni bobbahate mixo noosi. Ninkeno loosinsa jawaante naandanni albillicho noosi mixonna hexxo seekkannosi gede halchonkeeti.
Amsaalu Felleqe
BakkalchoBirra 22, 2016 M.D
