Anjesinni rosu minira harirono, kifilete uynanni rosira illacha assantenni roore godo’lete wodanasi tuganno. Roore yannasino godo’letenni saysanno. Sai gashshooti yannara noohu rosu budi kaajjadoho. Rosaano danchu amanyootinni quxe lossannoho. Rosu guminsano hattonni naaxxisannoho. Konni kaiminni rosaano rosu mini giddoonni rosu yannansa godo’letenni calla sayissannoha ikkiro woy danchu akati hooginsaro seejjinanni, qunxuunxanni, sairono babbaxxitino doogganni qorichinshe danchu amanyootinni lophitanno gede assate yaatenni baalunku hanqanno, ufanno. Kuni assooti mitu mitu manni ragaanni qorichu gede la’’amara dandaanno.
Konni kaiminni mitu roso murate wolu kayinni xaadinonsare baala sa’anni hasidhanno deerrira iillitanno. Techohu seyoote gafi wosinchinkeno xaadinosiri konneeti. Rososi 4ki kifile geeshsha calla rose mure agure fulino. Konnirano korkaatu, rosu mini giddoonni roore yannasi godo’letenni sayisannohura rososi garunni harunsa noosi yaannohunni kifilete murrichi “Halaqu” rosiisaanchu, rosu mini murrichi, rosu mini hoowe agaraanchi hattono annisi uffannosita kulanno. Konni kaiminni isino rosu deerrasi konni aleenni xiiwe diha’rino. Ikkollana, iillitinosi miiconni gadachinannisi hee’noonniha lawisirono xaa yannahu rosu budi ledo heewisanno woyte hattenne yannahu rosu budi ilama seejje danchu amanyootinni quxe lossannoha ikkasi farci’ranno. Quunxuunxannihu seejjoteetinkanni.
Isino rososi mure fulasinni digaabbino. Togo yaanno woyte roso murre fula danchate yaa dikkitino yaanno. Kayinnilla “miqichu annu kaayyora qoe afi’ranno” yinanni. Roso mure fulinohu rooru ba’’anna la’nanni isi kayinni heeshsho eaafulcho ikkitino doogonni sayisinoha ikkirono techo noo deerri digaabbisannoho.
Rosu egennote danchaho. Kayinnilla, manchi beetti heeshsho rosu aana calla xinxantinota dikkitino. Rosinohuno rosinokkihuno hiikkonne loosono loosara agarranni. Konninni, murirono babbaxxitino loossa wo’naalatenni xaa yannara rossinorira aleenni umisinni looso kalaqa dandiino.
Techohu seyoote gafi wosinchinke Kalaa Bonqiso Keetta Hariso yaamamanno. Ahaahisi afikkinni reyinohura isi qaaggora “Bonqiso Keeta Hariso, Maganu batiso” yaanni qaaganno. ilamasinna lophosi Shabbadiini woradira ikkanna; xaa yannara hee’rannohu kayinni Lakkote quchumi gashshooti hundaanni Morochu olliiraati.
Kalaa Bonqiso rosaanchimmasinni godo’lesira aanno baychi kaiminni rosu mini hakkiicho agurranna hiikkonni rosi minirano mare rosannokki gede agawo tuginosita afiti minisirano diha’rino; baalankare facci asse agure lekkasinni Wondo Genneti quchumira hare Bekkeerete yinannitenni kurraaze loonsannita 200 Bekkeere umisira duqqe xaano wirro lekkatenni Lakkote quchumira higanno. Hakkiinnino abbino Bekkere heqotenni kurraaze loosanni hira hanafi.
Hattene yannara qooxeessaho caabbichu hala’linokkihura laambunni xabbanno kurraaze lowontanno hasantanno. Isino tenne huwatinohura heqonna Bekkeeretenni kurraaze loosanni dikkote fushshe hiranno.
Kuni loosino hasi’rino garinni tirfe abbannoha ikka hoogasinni agure agu mine qaxarame aganunni 2 birra baantannasi soqqamanni loosa hanafi. Mittu diri geeshsha loosi gedensaannino agure annisi minira hige baadiyyete sase dirrara keeshshi. Tenne yanna mereerono baca eaafulcho doogo sayisino.
Hakkiichinni, Cuua’’mmete ayyaana ayirrinsanni barra annisi oosote mitto mitto birra ee ayyaanaho hadhe hagiidhitine hosse higganno gede assi yannara isira kayinni 2 birra uynosita qaaganno. Annisi uynosihu 2 birri kayinni techo iillino deerrira jawa kaima ikkinosita kulanno. Tenne dagonni annisi isira assino wulatira galatisi baca ikkinotano kayisino. Ayirrinyu annuwaho ikkona.
Hakko barra roduuwisino ikkito jaallasi maatensa uytinonsa birrini cuu’’ammete ayyaana hadhe hagiidhitanni hossu woyte isi kayinni giddosinni angasira noo birrinni maa hire daddaliro woyyannosiro malanni keeshshe; hakkiinnino annisi uynosi 2 birri giddonni 14 saantenni 2 kiilo shumbura hidhe hawarro minisira higi.
Hakkiinnino, shumbura hakkonne amasi xoxxiissiteenna qooxeessaho agu minnara doyisse hiranni 8 birri geeshsha suuqi’ri. Konni birri aaninnino 7 birrinni Gerecho hidhe baadiyyete ayiddisiwa wodhe isi xoxxoosi dadda’lanna Gerechosi kayinni qalte qalanteenna kiirotenni 8 iillitu. Barrunni mitto barra kayinni Gereewisi giddonni lame mittu barrinni reyitanna mitteenni shoolu Gereewi rey. Konni hexxo mure qooxeessa agure ba’’ara ka”anno woyte annisi gatinore shoole Gereewo hire buna hire worinoha wirro hiranno woyte tirfannosi. Konni birri aana wole birra lede booto hire xiikke woxisi lexxanno gede lowohunni kaa’lisi.
Isi kayinni cince dikeeshshino wirro xaano qaesi agure jaallasi ledo Wondo Genneti quchumira hare wirro agu minnara qaxarame loosate geeshsha iillino. Hakkiinnino 6 aganira keeshshi gedensaanni agure Shaashamannete Garaajetenna agu minnara soqqamanni sayisinota kulanno.
Kalaa Bonqiso baxxinohunni Garaajete loosanni saysi yannara mini looso agure kaameelu uduunne tirranni usurranni garanna woloottano caabbichu ledo xaaddanno ogimma baala seekke la’’anninna ogimmasi lossi’ranni lame dirrara keeshshi gedensaanni agure ayiddisiwa baadiyye ha’ranno woyte annisi kayinni albaanni hire worino saada hire Lakkote mine minesi hee’ranno gede assannosi.
Hakkiinnino Asaambusanna qoqore gananni daddalanni keeshshe tirfa giwita buna hire qole hiranni daddalosi sufi’rono gedensaanni kayinni agure Moyaale hare uddano abbanni daddala hanafi. Duucha yannara xaaddinosi guffa baala sa’’anni heeshshosi woyyeessate lowonta sharramino.
Daddalu loososi halashshi’rate hojjisinni sharramantenni qooxeessaho mittichu jaalisi ledo hasaawe jaalisi anni birra liqiisseennansa Addis Ababu quchumi geeshsha hadhanni uddanote daddalo iibbishshe harissu. Ikkollana jaalisi ledo seeda yannara dikeeshshitino. Lophonna soorro dagguta hoshsho mite gede ikkitu. Barrunni mitto barra dikkote giddo jaalisi wolu manni ledo giwamanna mereero kaa’latenni giwamanno woyte kalaqantino gaance kaiminni daddalosi agure wirro qooxeessa agure bai.
Iso hanse hoongeenna gedensaanni annasi amande usurate geeshsha iillinirino; kayinni isino agure bainowiinni settu agani gedensaanni qaera higeenna geerru araarseenna Lakkote wirro uddano daddala hanafi. Togoonni duucha yannara xaaddannosi qarrubba saysino. Hattenne yannara baala kayinni hexxo dimurino. Mitte loosu doogosi gufidhanno woyte wole loosu doogo hasi’ranno.
Hattenne yanna baala cincatenni sayse xaa yannara woyyaawu deerrira afamanno. Loosu doogosi baala cufantu yannara hexxo mure woloottu gede agure ofolloommero konne deerra iillara dandaannokkita coyi’ranno. Kalaa Bonqiso, xaa yannara Morochu quchumi giddo Ijaarshu uduunni suuqenna xaawulunni loonsanni mini uduunni mine fane loosi’ranni afamanno. Uurrinshuwasirano 10 ale ikkitanno qansootira loosu kaayyo kalaqa dandiino. Addi addi loossano qote qoteho loosanno.
Kuni baalu jawaantetenni daafure dafe fushshi’rino jirooti. Isi aganunni 2 birra baantannasi hakkiinnino baatooshshu nookkiha owaatanni saino. Techo kayinni isi qaxare loosiisannoha ikkate geeshsha iillino. Albillitteno loososi halashshate hexxo noosi.
Kalaa Bonqiso saysino doogga woloottaho lowo rosicho uytannote. Is yaatto garinni; xaa yannara bacu wedelli uminsanni looso kalaqqe loosate hasattono ikko xaaddannonsa guffa sa’anni heeshshonsa woyyeessi’rate murci’raanchimma dinonsa. Looso baxanna naada hoogate laooshshi rumuxxe leellannota kulanno. Mitu mitu loossukkinni duree’ma hasidhannori nootano dimaaxino.
‘’Ani faranjootuwiinni harunseemmohu loosu budeeti ikkinnina waajjo Awuropu Torshiine wodhe Jiinse qodhe loosiweello loollaawa dikkino’’ yaannohu Kalaa Bonqiso; togoo rosichi noonsa qansooti looso ayirrissenna balaxo uyte loosatenni maatensanna mootimmate anga la’’antenni uminsanni loosidhe lophate sharrama noonsata huwachishanno.
Lophitino gobbuwa qansootinsara loosu bude leellishshino. Lophonsa buuxidhu gedensaannino ikkiro roorenkanni looso ayirrissannore ikkitino. Ninke gobbara kayinni looso minshe Awuropu manni Torshinenna Jiinsera ayirrinye uyne baatto kaxxate nafa cee’minanni laooshshi gata hasiisannotano amaalanno.
“Ilama looso baxanna naada hattono gobbanke laalcho horoonsi’ra dandaa noonsa. Yannansa hasiisannokkirinni sayisantenni loosunni sayissanni rosiissinonsa dagooma kaa’litannore ikka noonsa” sokkasi yaanni sokkasi saysanno.
Rosu mine marre fidale kiirroonni daafira woy hiikkonni rosu deerrinnino maassammoonniha ikkiro; loosu giddora ea hoongi geeshsha rosunni soorro abbinoommo yine heda digaraho. Rosinohu umosi heeshshi asse gobbasi, dagoomasi, yannasi hattono hiikkonne loosono ayirrisanno. Kalaa Bonqiso loosu rosichino baalinkera dancha lawishsha ikkannoho. Albillichono loossasi halshshe loosi’rate mixo noosi. Ninkeno mixosinna kakkaooshshesi jawaachinshanni dancha loosunna seyoote yanna halchineemmosi. Keerunni!
Amsaalu Felleqe
Bakkalcho Birra 1, 2016 M.D
