Ee;laashshate. Laalchonna laalchimma lossate. Kayinnilla laalchonna laalchimma meexannohu bati’rino diro ikkasi heeshshote oolto ga’labbisate aana xa’mo kalaqqanni daggino.
Bagu aana bakakka yinanninte gede loosidhe galtinori gatinsa latannokki gede madaabbara moora, ele laalino gide mite mite sassaqama daddalaano raabbe gamba assidhe maaxxanni,baashenna oolto dirritanno gede assitanna laalchu mamaanni laalanno? Geexaano mamaanni baqqi yitanno?
Baatto loosidhe galtino daga meenxanna laalchunna laalchimma mamiinni daggannoyya? Tayixe gobbate deerrinni loosidhe galtinori laalchonna laalchimmansa lossidhenno gede Federaalete mootimma baca woxe gaante irko assate wo’naaltino. Kayinnilla dayino madaabbara loosidhe galtino dagara iillishshukkinni doogote meexxino bissa saalsiissanno. Madaabbara moora kokke qatunsate.
Tenne lamala giddo Sidaami qoqqowira Madaabbara moortu hallanyootinna mite mite sooreeyye hattono latishshu ogeeyye aana qaafo adhinanni hee’noonnita macciishshinoommo. Sidaamu qoqqowira 2015 MD calla 25 kume kuntaala Madaabbara moorroonnita qorqorate sommoonni gaamo massagaanchinna Sidaamu qoqqowi keerunna ga’labbote biiro sooreessi kalaa Alamaayyo Ximotiwoosihu xawishsha uyinohunni xawisino. Isi xawishshi garinni 25 kumi kuntaali baattotenni ledo xaadoommero 441 kuntaala gide afi’nanninkanni. Kuni gidu laalchi birraho soorriniro 1 Biliyoone ale fushshannoha ikkasinni Mootimmanna loosidhe galtino daga kageeshshi woxe hooggino yaate.
Uurrinsoonni giwire hayile bero geeshsha 148 madaabbaru mooraano (ogeeyyenna sooreeyye) seeru hundaanni hosiiseenna buuxo assinanni hee’noonni. Qoqqowu gashshooti adhanni noo qaafo addintanni naandannite. Kayinnilla baatto qatunse laalchonna laalchimma ciiggishino sooreessinna ogeessi techo xa’mamaanchimma daggu woyte taaga meexino daga giddo balba’late assanni noo assoote daga reqeccisha hasiissannota deama di hasiissanno.
Sai diri giddo addis Ababaho Lidatu sinu quchumira Lame FSR kaameela madaabbara seeru hunndaanni hosiinsoonnita odeessinoonni. Ani yeemmoti baatto loosidhe galtinori baadiyyete no. Madaabbaru hasiisannohu baadiyyete baattoraati hala’ladunni. Madaabbaru quchuma maassara eiyya? Mamaanni sa’’i? ee,mooru siiwo seeddinohuraati.
Ikkina barru barrunkunni danote reqeccaabbanni noo heeshshonke woyyeessate malu maati? Dawaro aannohu hee’ro hoogo xa’manke digattonno. Sanyote barra harinsi dagate riqiwamaano Amaale mininna Federeeshiinete Amaale minnara riipoorte shiqishshinoti IFDR Pirezidaantitte Sahileworqi Zewudeti heeshshote oolto ga’labbisate doorshi laalchonna laalchimma lossate yitinoti qaangannite.
Adda coyi’rate yaatto calla ikkikkinni Qamade laashshinoonni. Dhaggetenni umi yannara Qamade gobbara soyaatenni gobbayidi soorro afi’noommo diro ikkino. Ruuzetenna Badalate laalchinnino gumullanni hee’noonnihu laalchimma lossate loosi xaphoomunni gobboomu gidu laalcho 639 Miliyoone Kuntaalira lossatenni gobbayidi dikkora shiqinsheemmo gede waalcho fanino. Kuni jawaachishannoho.
Gibrinnunni gobbate gede noo dhuka horoonsi’ratenni handaarunni loonsoonni loossanni baca seyoo leeltino. Kunino gobbate gede afoo wonshine coy’nanniho. konni bikkinni la’niro arro gorsu qamadenni afi’noonni gumi,gaashe xuruurunni wixatenni, ataakiltenna gummate laalonninna wkl borreessiinsanni hee’noonni gummaamimma kullannireeti. Gebete lehagernna maatete jireenyinni leellanni noo gumi konne pirezidaantitte coyidhu coye adda assannoho.
Sahileworqi xawissino garinni,Hawadi yannanni 2 Miliyoone ali hektaare ledote baatto gorsunni latisate assinoonni sharro gibrinnu handaarinni ikkado soorro abbinanni hee’noommota xawissannote. Maatete jireenyi millimillonni baalante qoqqowubbara luphiima laalchimma la’noonni. Malawunni, saadatenna saadate laalchinni, gati mu’ronna gummate laalo aana luphiima soorro daggino. Konninnino qansootu kalaqantanni noota waagu lexxo dandiitanno gede ledonnita loosu kaayyo afidhanno gedenna uminsanni sa’e dikkote shiqishshanno gede dandiissino.
Kawaanni loonsanna ka’aanni laalchimma meexxannonna gashshoote abbooshshi’nanni gede assitanno bissa eemarama hasiissanno. Sidaamu qoqqowira adhinoonni qaafo soqantino jiro qola hooggurono meexantino dagara harafotenna daanno diro togoori ledamannokki gede “Ane la’nohu qorichishamo” yitannota ikka noosete.
Aantete laalchimmate handaari aana noo foonqe dhuku fajjanno bikkinni w o y y e e s s a t e , I n d u s t i r e t e n n i n o ikko gibrinnunni handaarinni isilanchimmatenninna batinyunni heewisamaancho ikkino laalcho laashshanna dikkote shiqisha dandiinannita hexxo aanno hanafo no. tenne hanafo suffinotanna laalchimmate dhuka dhaabbachishshannota assate bobbakkino hajo la’annonsa bissa gutu qeechi noonsa.
Yaareed Geetaachew
Kuni gafi addi addi polotiku, miinjunna dagoomitte hajubba lainohunni qansootu xawado hedonsa wortannowaati. Konni gafira fultanno borro qixxaawote kifile uurrinsha dixawissanno.
Bakkalcho Birra 1, 2016 M.D
