Yaareed Geetaachew
Danchummate loosi danchu tii’’i giddonni burqanno eltotooti. Jiroo’manna elama addi addiite. Kayinnilla jironna elto elama wole baxxitino jirooti. Elto elama hoongiro jirote waagu dino. Elto elama kayinni buxanete wowe ikkate. Kuni meessinni sa’ne woloottaho ikkate, woleho hedanna beeqqine hee’ra,halama, meessaneeto calla yaa agurre mimmito irkisamme hee’ra xawisanno jawa balchoomaati.
Danchumma meessira fayyimma uyitanno; kaaliiqi widoonnino muxxe ikkino waagi noote. Danchumma afi’ranna hoogate shallago dikkitino. Meessaneeto baxatenni fulle woloota baatooshshiweelo owaatate ikkinniina. Danchumma assitannori galata nafa di hasidhanno; korkaatuno hagiirrenna lubbote kasseenya afidhinoyya. Danchumma assitannorira lubbote kasseenyi noonsa; keeru goxicho goxxanno.
Hawadi danchummate looso yinannihu qaru korkaati hawadu rosaanonna maate xaadisanno. Jajjabba yuniversitubbanni fultanno rosaano hawado qae qaensa hadhanno. Tenne yannara qae marte goxxannore ikkitukkinni ollaansa owaattanno; qarrammoha kaa’litanno. Ama mundeete hoonginni reyitannokki gede mundeensa uyitanno. Mundee aate geeshshi baxillinna kakkalama hiittenneetiyya?
Ee,baca buxanera minensa gatamara, doogote Tiraafiiketenni iillitanno dano gargara,co’ichimma qachunnita agaranna labbeemmeri kullannireeti. Rosaano rosonsa guddanno woyite buxanete oosora Yunifoorme woy badooshshu uddano fushshite aate geeshshi elto nookka? Bayiru qullaawu maxaafi “kalleenna mamoote uddisiissinie? Hudireenna mamoote itissinie? Usurameenna mamoote xa’mitinie?” yaanno. Kuni kaaliiqi hudi’re, kallenna usurame ikkikkinni; lawishsha ikkate xa’mino xa’mooti.
Konniraati hawadu giddo assinanni danchummate loosi buxanete wowe, aannohura kayinni lubbote kasseenyaati yoommohu. Aanso adha hagiirsiissannohe? Ee; honqooqichunna afimalu adhanni hagiidhanno; busulunna shooshaqu aanni hagiidhanno. Coyinke aana maganu qaalino “uyi uyinannihena” yaanno. “Hooginohura aannohu Maganoho liqiissino” qullaawu maxaafi ledatenni. Maganoho liqiissinohu kayinni tirfe afi’ranno yaate.
Danchummannire kayinsanni woyite baqqeessaanchunna Sayikoloojete rosiisaanchi Dr.Wodaajeeneh Mahaarenne yinoti qaagantannoe. Mayii lawi’ne “Akkalino uduunne,ati horoonsi’rattokkiha/ horoonsi’ rattakkiha saaxine wonshite heedheenna maganu haaro mama worattora/ worattara aannohe? yiinoti di hawantannoe. Itophiyu daga shooshaqate; kayinnilla sae sae leellanno meessaneeto baxatenna do’nimmate malaati atootenna eltonke moorannoha ikkinota wodanchino.
Miinjunna dagittete hajubba xiinxallaano insa widoonni danchumma mitte gobbaranna mitte daga lophora hattono heeshshote woyyaambera luphi yiino qeechi noota kultanno. Halantinonna irkisantino anga soorro muleeti. Danchummate loosi dagoomu heeshshowoyyeessatenna soorrate hattono gobba lossitara dandiitannota ikkase fullahaano coyidhanno. Meessi kakkaooshshinni, baatooshshe xa’minikkinni uyinanni owaante baala danchummate assooteetinna qullaambete loosooti
Itophiyunna danchummate loosi seeda diro kiirsiisino xaadooshshi noonsa. Itophiyu dagara kaa’lama, hoooginoha towaatanna irkisa, xiwammoha xa’manna towaata barru baali gadeeti. Xaano no; albaaggeno hee’ranno. Ani ilamoommo qooxeessira noo shooshanqe naqqasummokkinni sa’’a di hasi’reemmo. Shooshanqe, shaqqillunna baxillu Sidaami dagara allaggichonna argenniha dikkino.
Sidaamu daga olliinsara mittu buxichi hee’ro woshshite rainore aatenni sa’e horicho uyitannoti budu halaaleeti. Horicho uyite shaqqishi’ri;wixi’ri yite wixa leddanno. Qoonqicho uyitanno. Hakku buxichino uyinoonnisi baatto loosi’re sima sirse weese kayise heeshshosi subbinota assanno. Konni roore ikkino shaqqilli dino. Sufa hasiissanno balchoomaatina mootimmano baqqeessitanna kaajjinsho.
Ninke Itophiyu daga mimmito kaa’lama,hudi’rinoha itisa,kallinoha uddisiisa allaggidhannonke daga dikkinoommo. Ollaaho kallinohunna hudi’rinohu hee’reenna goxichu daannonkekkinna kokkenke fa’nitannokkire ikkanke hundinni dangoommo ha’nura budenke ikkinota badhe hinge qaaga hasiissanno. Annuwinke buxicho daheessite amaddeeti irko assitannohu. “Eweli buxichoho” yite reqecci di assitanno. Xa kayinni mito mitowa togoo halaali shoshshogganni dayinoha lawannoe.
Techo mitto buxicho kaa’lannohu hakkonne buxicho foto kayise polotika harisate assanno assooti addintanni huluullissannota ikkitanni daggino. Duuchanka ikkikkinni mite mite uminsa hasattonna qarqara xursiisate hasidhinori mitto buxicho hasse fushshite footo kayisatenni “Sidaami hudi’rino” yitanna la’nanni. Kuni kayinni budenkenna balchoomanke dikkinona daheessine buxicho kaa’la maganoho liqiissatena deammoonke.
Xaa yannara,baca daga noonsa egennonninna jironni danchummate loosira beeqqaano ikkatenni baca buxanera iillitanni no. mootimma konne dancha looso egenno,rosichunna hasatto noonsa manna irko hasiissanno bissanni ledo xaadisatenni hasiissanno looso kaajjishshe sufa hasiissanno. Coyinke aana mittore deammoonke; kuni wedellu danchumma loosanno woyte keeru gatamarshira,dagittete latishshira,qooxeessa agarate,gobbate annimma macciishshamme kalaqate, luphiimu qeechi noosiha ikkasi.
Xa yanna hawadooti. Hawadu giddo buxanete heeshsho shooshaqqanna eltotenni elantino anguwa agadhitino. Shooshaqa anguwano eltonsa beekkanno bissa hasidhanno. Lamenka xaadisa mootimmate yawooti. Hawadu danchummate loosi buxanete wowe jiroteenni calla ikkikkinni eltotenni elantinorira hagiirrenna kasseenyaho! Dancha Hawado!
Kuni gafi addi addi polotiku, miinjunna dagoomitte hajubba lainohunni qansootu xawado hedonsa wortannowaati. Konni gafira fultanno borro qixxaawote kifile uurrinsha dixawissanno.
Bakkalcho Ella 15, 2015 M.D
