Yaareed Geetaachew
Sidaamu daga diru soorro Fichee cambalaallate ayyaani techo baaliiqe kalqete deerrinni UNESCOte borreessame leellannohu hunda akaakkanke rossukkinni huwate,agananna beeddahete doyicho xiinxallite techo rossino oososera hagiirrunni findiriiqqannonna “bude’ya” yite hagiidhitanno gede assitino.
Ficheenna Cambalaalla Sidaamu daga haaru diru soorro ikkitubba leellishshannoreeti. Fichee akkalu diri goofeenna haaru dirira sa’’ate feeffantanni barra ikkanna Cambalaalla haaru diri einota buuxisanno barraati. Ficheetae ayyaani ayirrisama hanafamino barra dhaggetenni bande kullanni diri nookkiha ikkirono; Fiixoora yinanni manchi meyaa beettosi Ficho yaamantannote widoonni hanafaminoha ikkasi kullanni.
Ficho yaamantannoti aadde Fixoori beetto mine assi’rate iillituro mine assidhe, jiro fushshidhe Sidaamu daga budi garinni ayiddisera buurunni qixxeessinoonni waasa adotenni ledo haadhe diru dirunkunni ‘’Qawaado’’ yine woshshinanni barra hadhanni xa’mitannonsankanni. Massitino sagaleno (buurisamenna ado) maate, fiixunna qachu manni saga’litu gedensaanni baalunku naaddanni maassidhannose.
Sidaamu budinni ooso saga’litannohu jajjabbu saga’litu gedensaanni ikkinohura, gattino sagale mininna qachu ooso gamba yite ittu gedensaanni Cambalaalla (togoo duuwi wirro dayonke) yitanni hagiirrensa sirbunni xawissanno.
Ficho maatese xa’mitanno yanna duuchanka woyte qaagama nooseta xawisatenni, annise aadde Fiixoori diru dirunkunni hagiirere kalaqqannosi beettosi dagganno barra Sidaamu Fichee yine ayirrinsanni gede qooxeessu dagoomi ledo hasaawatenni adhamooshshe afi’reenna ga’rete massagaanonni diru dirunkunni haaru diri ayyaana ikkanno gede gumulloonnita Ficheete ayyaana lainohunni assinoonniti xiinxallote leellishshanno.
Ikkollana, Sidaamu daga haaru diri soorro Ficheenna barru kiiro Ficho dhagge ledo amadisiisaminoha ikkasira afuunni kullanni dhaggenni sainoha ledote xiinxallo assa hasiissannota qummeessinooni.Anera maalale ikkannoeri hunda fidale kiirtinokki annuwi konne ayirrado budillaancho ayyaana beeddahe kiirtenna la’e sidaamu dagara uminsahu haaruu diri noota affanno garaati.
Coyinke aana Sidaamu ayyaanto beeddahete doyichonna gambooshshe la’e kiirte affanno hayyo gordu xiinxallaano “Lunar system” yite woshshitanno. Konniraati rossukkinni rossino akaakkankenna awurranke gordo xiinxallate kaayyonsanna huwanyonsa maala’lissannohu.
Ikkina mitte yaaddo nooe;rossukkinni ilamatenni ilama tareessitino annuwinke kalaqamu gadacho ikkiteenna tenne kalqenni baxxitanni hadhannoti addaho. Konne ikkino daafira beeddahete doyichonna gambooshshe la’e baddanno ilama roqimboommokka yitannote. Ee,Sidaamu daga budunni bayiru beettira woy maaxxe baxxannohura budu xagicho kulteeti sa’annohu.
Kuni addaho. Budu xagicho kullannihu banxannihura,bilchaatanna busule ikkino qaaqqiraati. Xa tenne beeddahete doyichonna gambooshshe xiinxalline Sidaamu dagahu haaruu diri konneeti yee kulate dancha kaayyo heedhurono busulle tenne hayyo ragi’rate widoonni noore wedellunna aja dume baqqi yaa hasiissannonsa yitanno hedo nooe.
Yanna tekinoloojennite. Annuwinke rossukkinni abbitino ha’nura budenna balchooma Tekinoloojetenni irkinse Fichee cambalaalla giddose amaddino roore hornyuwa kalqete leellishanna aantete dagganno ilamara tareessa xa noo ilamara dinyi loosohonna akaakkankenna awurranke eeggooti.
Ficheenna cambalaallate hornyuwa kulle digundannite. Kuri hornyuwa hundi annuwi egennonsa geeshshinni maareekkitinoreetina yannite egennonni bowirsinoommero baca dhagge giddose leeltanno. Sidaamu daga konne ayyaana ayirrissanno woyitemanchi beetti callu ayirrisannoha calla ikkikkinni kalaqamu baaliayirrissannoho. Haqqe muramatenni qorowa,Saada gorratenni eemaramabaatto hawuura hooga mancho agurranna kalaqamu ayirrisanno ayyaana ikkasi buuxisanno.
Fichee cambalaalla mittimmate xawioshshaati;ee mittimmate. Korkaatuno qeexaalu hanqafamme kandanniho; xaandanni base gudumaalu iibbannohu mittimmatenni timmirooti;Shaafeeta mittimmatenni anga worranni;annuwu,am uwu,geerru,saada mitteenni hulluuqqanno.
Faaronna hore dambaariyo mittimmatenni biiffanno.mittimma diiganno sheexaani xeertiro. Wedellu konne ayirradonna ha’nura bude ilamate tareessanno gede kaaliiqi wodancha,egennonna huwante ledonsa!
Kuni gafi addi addi polotiku, miinjunna dagoomitte hajubba lainohunni qansootu xawado hedonsa wortannowaati. Konni gafira fultanno borro qixxaawote kifile uurrinsha dixawissanno.
Fichee Jeeji!
Bakkalcho Dotteessa 12, 2015 M.D
