Keessummaa Bariisaa

 Pirofesar Tasfaayee Biiftuu: Abbaa kalaqawwan 100

— July 1, 2023 700 comments

Doktar Tasfaayee Biiftuu saayintistii ajaa’ibaa lammii Itoophiyaa-Ameerikaa addunyaarratti beekamtii guddaa qabaniidha. Yunivarsiitii Biraandeeyis jedhamutti PhDfi Yunivarsiitii ‘US Rutgers’ irraa ammoo MBA maanaajimantiidhaan xumuran.

Hojii barnootaa gabaabaa hordofuun, jalqaba dhaabbata ‘Merck & Co.’ jedhamutti keemistii qorichaa ta’anii otoo hojjetaa jiranii gara ‘CytoMed Inc.tti’ ce’uun dura daarektara olaanaa keemistirii qorichaa ta’anii hojjetaniiru. Dhumarratti gara Maarkitti deebi’anii walduraa duubaan qorataa olaanaa kabajamaafi daarektara keemistirii argannoo ta’uun hojjetaniiru.

Doktar Tasfaayeen barreessaafi walta’aa barreessaa barreeffamoota harkaa (manuscripts) 70 akkasumas kitaaba boqonnaawwan danuu qabuuti. Kana malees abbaa mirga uummeewwan (patents right) Ameerikaafi biyya alaa naannawa 100 ta’aniiti.

Hojiinsaaniis kan xiyyeeffate qoricha dhukkuboota ‘inflammatory, cardiovascular, metabolic fi infectious diseases’ akkasumas furdina garmalee, ‘thrombosis, inflammation’fi dhimmoota fayyaa namaafi bineensotaa biroo yaaluuf gargaaran qopheessuurratti.

Hogganaa pirojektiifi argannoo omishaalee wal’aansaa adda addaa, “Marizev TM, Once-Weekly DPP-4 Inhibitor anti-diabetic agent fi Januvia TM’ jedhaman dabalatee gumaacha guddaa gochaa turan. Doktar Tasfaayeen saayintistoota muraasa tokko ta’uun paatantii (kalaqa) 100 idiladdunyaafi Ameerikaaf gumaachaniiru.

Hayyuun kun akkamitti paatantii hamma kanaa argachuu danda’an? Tasfaayee Biiftuu otoo kutaa 9ffaa barataniiti artikiliisaanii saayinsii isa jalqabaa kan dhiyeessan. Egaa Gaazexaan Bariisaan gaafdeebii hayyuu cimaa kana wajjin taasise kunootii, dubbisa gaarii.

Bariisaa: Pirofesar Tasfaayeen eenyu? Eessatti dhalatanii guddatan?

Pirofesar Tasfaayee: Kanin dhaladhee guddadhe Jimma, Aggaarootti. Abbaan koo Abbaa Firaa Biiftuu jedhamu. Maqaansaanii Biiftuu Dikooti. Haati koo Aadde Xirunash Alamuu jedhamti. Barnoota koo sadarkaa jalqabaa (tokkoffaa hanga 8ffaatti) achuma, Aggaaroottin baradhe, Mana Barnootaa Raas Dastaa jedhamutti. Barnoota kootti cimaan ture; 1ffaa bahaan ture.

Manneen barnootaa yeroo sana daran beekaman keessaa tokko kan ta’e Jeneraal Wiingeetittis baradheera. Manni barnootichaa kan Ingilizootaa ture. Tokko ammoo kan Baahir Daar tureedha. Achittis waanin tokkoffaa baheef Jaanhoy ofumasaaniitii na erganii ALA bara 1972n biyyaa bahe. Waggaa shantama ta’uusaati.

Bariisaa: Haalli guddina keessanii akkam ture? Akka ijoollee baadiyyaa jabbii tiksitaniirtuu, bishaan waraabdaniittuu moo…?

Pirofesar Tasfaayee: Ani akkuma siin jedhe Aggaarootti hanga kutaa 8ffaattin baradhe. Aggaaroon yeroo sana xiqqaa taatus magaalaadha. Kan Jimmaa, Iluu Abbaa Boorfaarraa dhufu waan achirra darbuuf dinagdeenshii daran guddaadha. Haalli jireenya namaa waan gaarii ta’eef maatiin koos haaluma kana keessa turan. Mana keessa hojiidhaan maatii gargaaruun akkuma jirutti ta’ee garuu caalaatti kanin dabarse barnootarratti.

Barnoota koo sadarkaa Lammaffaa akkuma irranatti jedhe Jeneraal Wiingeetittin baradhe. Ingilizoonni weerara Xaaliyaanii booda kan bananiidha. Manni barnootaa kun Itoophiyaa keessaa 1ffaadha. Jarri maal godhu seete, Itoophiyaa keessa bakkawwan hunda deemanii barattoota 1ffaa hanga sadaffaa bahan fidanii barsiisu. Akka ‘bording school’ ture.

Anis waanin 1ffaa baheef ijoollee lama fidanii barsiisan. Jarri lamaan otoo baay’ee hinturiin bahan. Ani garuu oggaa poolii teknikiin Baahir Daar banamu achi wayyaaf jedhanii garas dhaqe. Kunis kitaaba koo keessatti gadifageenyaan barreeffameera. Kitaabicha namoota 200 intarvii gochuun kan barreeffameedha.

Akkam akka ta’e kitaabicharra ni jira. Egaa Wiingeet mana barnootaa gaariidha. Yeroo keenyaa barnoonnis daran gaarii ture. Barsiisonni keenya akka gaariitti nu barsiisu. Akka haadhaafi abbaatti nu barsiisu malee horiif qofa jedhanii hinturre kan barsiisan. Akka ijoolleen guguddatanii iddoo gaarii gahaniif fedhii olaanaa qabu turan. daran nuu yaadaas turan. Kanaan kan nu gahe barsiisota keenya.

Bariisaa: Ijoollummaa keessanitti fedhiin keessan maal ta’uuf ture?

Pirofesar Tasfaayee: Saayintistii ta’uun hawwaayyu. Kunis kan ta’eef barsiisaan kutaa afraffaatti na barsiise tokko saayinsii daran jaalata ture. Laabiraatoorii xiqqoo tokko banee barnoota sadarkaa jalqabaa nu barsiisaa ture. Isatu dhufee dhufee nu agarsiisa, nu jajjabeessa ture. Kanatti dabalee waanti guddaan ta’e tokko yeroo sana Aggaaroon buufata raabsa boba’aa hinqabu. Booda namichi tokko buufata raabsa boba’aa banuu barbaadee boolla guddaa tokko hojjete. Namni biraa ammoo naafxaa fidee ittigalche.

Kunis kan ta’eef bakki kun beenzina qaba jedhamee akka wajjin dhaabatuufi. Kana nutis laabiraatoorii saayinsii goonee dhaqnee gaazii baasnee hojjenne, umrii ijoollummaatti. Kana kanaan ammoo Aggaaroon pilaantii danuu qabdi. Naannawichi daran magariisa. Abaaboon, ilbiisonni…jiru.

Nutis bosona dhaqnee ilaaluu barbaadna, baayolojii jechuudha. Kana jechuun egaa naannawaan sun namaaf daran gaariidha. Nutis baay’ee xiyyeeffannee barumsa barbaadaa turre. Barnootaaf waan fedhii qabnuuf deemnee deemnee waan akkanaa hojjenna, otoo barumsi ‘formal’ ta’e hinjiraatiin. Uumamumarraa baraa turre jechuudha.

Bariisaa: Pirofesar Tasfaayeen maatiisaaniitiif ilma meeqaffaadha? Haalli maatii keessanii hoo akkami?

Pirofesar Tasfaayee: Ani maatii kootiif ilma hangafa. Ani ijoollee laman qaba. Lamaanuu doktaroota. Doktarummaan isa tokkoo akaakuu barnootaa seeraani. Lammaffaan ammoo saayinsii faarmaasiitiini. Inni guddaan ijoollee lama qabaa, maqaansaas Mo’aa jedhama. Inni quxisuun Biniyaam jedhama.

Bariisaa: Yunivarsitii Adaamaafi Baahir Daaritti barsiisaa akka turtaniidha kanin odeeffadhe. Deddeebitaniiti moo ykn onlaayinii akkamiin barsiisaa turtan?

Pirofesar Tasfaayee: Adaamaatti kan ta’ee, yeroo Doktar Abiyyi Ahmad (Ministirri Muummee ammaa) Ministira Saayinsiifi Teknolojii turanitti inistitiyuut of faarmaatikaal saayinsii tokko banan; gargaarsa maallaqaa Kooriyaarraa argataniin. Booda isa utubuufan gara biyyaa dhufee achuumaan barsiisuu eegale.

Waggoota lamaafis achi taa’e. Kan ta’e garuu jidduu kanatti waraanni kaanaan ijaarsisaa harkifatee otoo hinxumuramiin hafe. Amma hojjechuu jalqabaniiru jechuu dhaga’eera. Yeroo as iju egaa maalin godhee Yunivarsitii Finfinneetti Muummeen Nutirishinii jedhamu jira; Araat Kiiloo. Qorichiifi nyaanni waalitti dhiyaata.

Lamaanuu qorichuma. Nyaataanis qorichummaa argachuun ni danda’ama. Qorichas fudhatanii fayyuun ni danda’ama. Kanin barsiisaa ture sirriin nyaatanii fayyuun akka danda’amuudha. Hamma ammaatti ijoollee lama PhD na wajjin hojjetaa jiran jiru. Tokko Lammeessaa jedhama. Yunivarsitii Jimmaatti barsiisa. Barataa PhD kooti. Tokko ammoo Daani’eel jedhama. Inni ammoo Yunivarsitii Dabramaariqoositti barsiisa.

Bariisaa: Paatantii raayitii baay’ee akka argattanin odeeffadhee mee waa’ee kanaa nutti himaa, meeqa maal maaliin argattan?

Pirofesar Tasfaayee: Mirga paatantii 100 argadheera. Maal maal akka ta’an kitaaba koo keessatti tokko tokkoon eeramaniiru.

Bariisaa: Paatantii 100 qabaachuun hinbaay’annee? Namni siniin gitu jiraa? Waanti akkanaa hoo jiraa?

Pirofesar Tasfaayee: Dhugaadha baay’een hinjiru. Darbee darbee sadarkaa addunyaatti saayintistiin hindhabamu. Garuu akka Itoophiyaattis ta’e Afrikaatti namni mirga paatantii hanga kana qabu hinjiru.

Bariisaa: Qoricha sukkaaraa guyyaa guyyaadhaan fudhatamu gara torbaniitti akka dheeratu gootaniittuu mee waa’ee kanaa nuu ibsaa?

Pirofesar Tasfaayee: Dhugaadha. Qorichi sukkaaraa guyyaa guyyaadhaan fudhatamaa ture. Qorichichis tokko tokko lilmoodhaan, kaan ammoo kiniiniidhaan kan kennamuudha. Amma yoo hakimiin tokko qoricha kenne yoo tokko kiniinii kaan ammoo lilmoo ta’e namni isa lilmoo hinbarbaadu. Sababiinsaas guyyaa guyyaadhaan waraannachuu hinbarbaadukaa.

Yoo kiniinii ta’e ammoo guyyaa guyyaadhaan fudhachuu sii wayya moo torbeetti al tokko wayya jennaan namni tokko maaliifin guyyaa guyyaadhaan lilmoo waraannadha torbanitti al tokko wayya jedha. Kanaaf kan torbanitti al tokko fudhatamu hojjennee ammaan tana Jaappaanitti bal’inaan gurguramaa jira.

Bariisaa: Qorichi torbaniin kennamu kun biyya keenya dhufeeraa?

Pirofesar Tasfaayee: Jiraachuu jira. Qorochi kun kan gurguramu iddoo murtaa’eef tokkotti. Dabaree qaba. biyyi ittigurguramu ilaalaniiti kan murtaa’u. Ammaaf kanaaf Jaappaan biyya gaariidha jedhamtee achitti gurguramaa jira. Jaappaan dhukkubsattoota sukkaaraa garmalee qabdi. Dhukkubichi qananii wajjin deema. Mana keessa taa’uu, konkolaataadhaan deemuu baay’isuu.

Biyyuma keenya keessa otoo ilaallee hammuma qananiin dabalaa deemu dhukkubichis babal’ataa deema. Sababiinsaas namni baay’ee hinsocho’u ykn ispoortii hinhojjetu. Amma Jaappaan booda xiqqoo turanii Awuroppaa dabalatee iddoowwan biroottis ni gurguru. Kan qoricha kana dhiyeessu qaama biraati. Nuti qoricha hojjennaaf malee eessatti akka gurguran warra dhimma gabaasaarratti hojjetutu murteessa.

Bariisaa: Kaansarii gadameessarrattis hojjechaa jirtuutii mee waa’ee kanaas nutti himaa?

Pirofesar Tasfaayee: Eeyyee, qoricha kaansariis hojjenneerra. Kanaanis qoricha namaa qofa otoo hintaane kan beeladaas hojjenneerra. Dhukkuboota daddarboorrattis hojjenneerra. Ulfaatinni garmalees dhibeef nama saaxila. Kanarrattis waanti hojjenne jira. Waa’ee qoricha sukkaaraa kana lammiilee Itoophiyaa lamaan irranatti na biratti barataa jiru siin jedhe keessaa tokko irratti hojjetaa jira (inni Dabramaariqoositti barsiisaa jiru).

Dhukkuba kanaaf abishiifi bunni otoo hinakaa’amiin qoricha ta’a. Bunni erga akaa’amee qorichummaansaa sun keessaa bada. Akkuma guurameen yoo faayidaarra oole qoricha sukkaaraa of keessaa qaba. Ogeessi kun buna hinakaa’amneefi sunqoo qoricha sukkaaraa hojjetaa jira. Tokko tokko qoricharraa hojjenna, kaan ammoo waanuma namni nyaaturraa qoricha hojjenna.

Bariisaa: Amma waan haaraa maal harkaa qabdu?

Pirofesar Tasfaayee: Amma kan hojjetaa jirru mataa (sammuun) keenya jira mitii? Garaas qabna, kanitti nyaannu. Amma yeroo waa nyaattu nan quufe jetta. Ergaan nan quufe jedhu kun kan dhufe garaa keessaa otoo hintaane mataa keessaa dhufa. Mataatu nutti hima jechuudha. Kana jechuun garaafi mataan namaa walitti dubbata jechuudha; jarri lamaan hariiroo qabu jechuudha. Waanti nyaannu kan galu garaa keessa ta’us yeroo tokko tokko ammoo jarri walitti qabaniiru. Qorannoo guddaatu irratti taasifamaa jira.

Mataafi garaan keenya akkamiin akka walitti dubbataa jiran, mataan keenya tiruu, onneefi waan hunda keenya wajjin dubbateeti kan waa hunda raawwatu. Amma oggaa deemnu harka keenya asii achi darbataa deemna. Miilli ofiin hindeemu. Mataatu miila akkas godhi jedhee ajaja; akkuma loltuu jechuudha. Mataan akka jeneraalaati. Qaamonni keenya biroon akka loltuuti. Hunduu mataarraa ajaja fudhatu. Akkamiin akka walitti dubbatanirratti qorannoo gaggeessaa jirra. Akkaataa mataafi qaamonni keenya walqunnaman barraan qorichoota danuu hojjechuun ni danda’ama. Qorannoon amma hojjennu waggaa 10 ykn 15 booda kan qoricha ta’ee bahu.

Bariisaa: Qorannoowwan hanga ammaatti hojjettan akkamiin ummata biraan gahaa jirtu?

Pirofesar Tasfaayee: Bu’aaleen qorannoo hundi bifa kitaabaatiin ni maxxanfamu. Walakkaan jornaaliirratti barreeffama. Qorannoon waa’ee qorichummaa sunqoofi buna hinakaa’amnees kitaabaan ni maxxanfama; maxxanfameeras. Waanti hojjetamee dhufe marti ni maxxanfama. Kun seerumasaaniti.

Paatantiin kan barreessinu akka namni biraa dhufee hojjetee hingurgurreefi. Mirgasaa argachuufi. Kan kitaabaan maxxanfamuuf garuu akka namni irraa baratee irraa fayyadamuufi. Kolleejotaafi yunivarsitiitti ittiin barsiifama.

Bariisaa: Itoophiyaa keessatti maal hojjettan, maal hojjechuufis karoorfattan?

Pirofesar Tasfaayee: Biyya keessatti jaran irranatti eere ga’omsuudha. Yunivarsitiiwwan adda addaatti barsiisuudha. Otoo ijaarsi Adaamaatti gaggeeffamaa jiru xumuramee deebi’ee dhufuu nan barbaada ammas. Calliseetuma taa’urra jedheen deebi’ee deeme. Kaayyoowwan koo ijoon dhufee hojiilee eegalaman kanneen fixuudha.

Dabalataanis namoonni waa’ee Pirofesar Tasfaayee Biiftuu gadifageenyaan beekan dhugabaatii ittaanu kennaniiru. Dhugabaatii kanas argannee kan qindeeffanne odeeffannoo pirofesarichumti nuu kennanirratti.

Fedhiisaa ijoollummaa

Tasfaayeen ijoollee umuriisaanii wajjin walbira qabamee yoo ilaalamu hojiiwwan barnootaan ala ta’anirratti hirmaachuu caalaa qo’annoo barnootaatiif iddoo guddaa kennaa ture. Maatiifi barsiisonnisaa amalasaa isa jalqabaa xiyyeeffannoo, nagaa, hojii cimaafi yaada namaa kakaasu ta’uu ibsu.

Atileetiksii gahumsisaa urjii gadi ta’erraa kan hafe akaakuuwwan hundarratti dandeettii qaba ture. Mana barumsaa Raas Dastaa Daamxawu keessatti, kutaa tokkoffaa hanga kutaa saddeeffaatti barataa qaxalee ture. Ispoortiiwwan adda addaa ilaaluunis isa gammachiisa ture, yeroo xiqqaa turee baay’eesaaniirratti hirmaachuu baatus.

Obbo Biiftuu Dikoo yeroo hunda ilmasaa milkaa’ina barnootaa akka argatu kakaasaa ture. Ilmasaa wajjin hariiroo cimaa uumuunis waggoota darban keessatti adeemsasaa yeroo hunda hordofaa ture. Kana malees kitaabota bitaafii ture.

Tasfaayeen quuqama guddaadhaan oduu durii abbaa isaaf odeessa. Hojiin dubbisuu akkasii umurii dargaggummaasaatti dandeettii dubbisuusaa fooyyesse. Obbo Biiftuun kan of barsiise ogummaa herregaa ture. Namoota inni beeku kanneen barnoota idilee dhaqan kan ajaa’ibsiisan, akkaataa itti hojjetan of barsiiseera; shallaggii herregaa.

Barsiisni abbaansaa nama kakaasu, akka xiyyeeffannaa addaa kennu isa dandeessiseera. Tasfaayeen boqonnaa yeroo gannaasaas jajjabina abbaasaatiif galata guddaa hojjetee dabarseera. Ganna Finfinneetti ogummaawwan adda addaa barate. Yeroo kutaa 4ffaa barachaa ture yeroo boqonnaa gannaatiin Finfinneetti barreessuu barate. Caalaatti akka shaakaluuf maashinii barreessu deebisee fide. Utuu kutaa 5ffaa barataa jiruu ammoo daqiiqaa tokkotti jechoota 60 barreessuu danda’a ture.

Yeroon boqonnaa Finfinneetti dabarsus jireenya magaalaa wajjin walsimsiisuun bu’aa kan argamsiiseef yoo ta’u, kunis carraaqqii barnootaasaa gara fuula duraa salphiseeraaf.

Tasfaayeen mana barumsaa Raas Dastaa Daamxawutti hanga kutaa 8ffaatti tokkoffaa bahaa ture. Hiriyoonnisaa buʼaa baʼiifi ogummaansaa waan adda taʼeef dinqisiifannaa guddaa qabuuf turan. Keessattuu warri dorgomtootasaa turan, bu’aa ba’iifi ogummaa ajaa’ibaa inni galmeessisutti daran dinqisiifataa turan.

Akkasumas maqaa ijoollee “Abbaa Marsaa” jedhamu kan argate yoo ta’u, kutaa 6ffaatti barsiisaasaa saayinsii dinqisiifatee bakka laabraatoorii xiqqoo ijaare. Laabraatoorii meeshaalee mana yaalaa fa’irraa hojjetame kana keessatti yaaliiwwan saayinsii hedduu ni gaggeessa ture.

Yeroo tokko hiriyaasaa Abrahaam jedhamu wajjin dhoqqee keessaa boba’aa, cilee keessaa boba’aa balleessuuf yaale. Kun yaalii inni kanaan dura umurii xiqqaatti godhe keessaa isa tokko ture.

Tasfaayeen bara 1955 mana barumsaatti galmaa’e, kunis erga kaarikulamiin idilee Itoophiyaa jalqabaa ummataaf ifa ta’ee waggoota muraasa booda. Erga mana barumsaa sadarkaa tokkoffaa Raas Dastaa Daamxawu Aggaarootti barachuu jalqabee gara waggaa shanii lakkoofsiseera. Manni barumsichaa maqaa hogganaa warraaqsa farra faashistii kan mucaa Hayilasillaasees ture qaba. Manni barnootaa kun naannawichaaf qofagaleessa ture.

Mana barumsichaa keessatti kutaa tokkoffaa kan jalqabe yeroo umuriinsaa waggaa shanii ture. Kanaaf, barri barnootaa inni jalqabaa isa biratti akka gaariitti hin yaadatu. Haa ta’u malee, barsiisota gaggaarii qabuufi deeggarsa guddaa abbaasaarraa kan ka’e barattoota adda ta’aniifi sochii guddaa qaban keessaa tokko ta’ee guddate.

Tasfaayeen barsiisonnisaa bu’aa jalqabaa isaaf gumaacha guddaa akka godhan cimsee amana. Kunis bu’aa barnootaa inni dhumarratti galmeessisuuf bu’uura cimaa ta’e.

Barsiisaa saayinsii kutaa afraffaa koo Obbo Tasfaayee Admaasuu yeroon barataa turetti kaka’umsa na keessatti uumuusaatiif nan galateeffadha. “Fedhiin ani jalqaba keemistiriif qabu osoo gorsaafi jajjabina barsiisaa koo kanaan jajjabeeffamuu baatee bu’aaqabeessa hinta’u ture.”

Isaan, ‘’Barsiisaa dhugaa, dandeettiifi kennaa addaa qabu turan. Dhaabbata Leenjii Barsiisotaa (‘TTI’) irraa ragaa argachuusaa nan yaadadha. Raawwiin saayinsii kalaqaasaa, tiyooriifi qabatamaa, dhiibbaa guddaa narraan geessiseera. Ijoollummaa kootti waaʼee biqiltootaafi albuudaa ilaaluufi baruu nan jaalladha ture” jechuun Tasfaayeen irra deebi’iin dubbatu.

Tasfaayee Biiftuu kan barsiisaansaa saayinsii dinqisiifatu qofa osoo hintaane waggaa 50 boodas yeroo akkas jedhu isa yaadate: Waggaa 50 boodas maqaa barattoota koo qaroo lamaan Raas Dastaa Daamxawurraa dhufan yaadachuu nan danda’a. Isaanis, tokkoffaa Tasfaayee Biiftuufi Takluu Annooti.

Barnootan waggoota 35f hojjedhe keessatti barattoota humna guddaa qaban kunneen sadarkaa 1ffaatti eeramu. Saayinsiidhaaf daran of kennu turan. Keessumaa Tasfaayeen garmalee natti dhihoo ture.

Umurii sanatti yaalii saayinsii jalqabaafi nama ajaa’ibsiisu hojjechuu akka danda’u arguun koo na ajaa’ibe. Akkasumas, yeroo hunda rakkoowwan saayinsii haaraa taʼan furuuf akkan isa gargaaru na gaafata ture, isaanis ofumasaatiin qoʼachuuf baayʼee buʼaaqabeessa taʼee ittifayyadama ture. Tasfaayee Biiftuu kennaasaa addaatti fayyadamee damee qorannoo ceesisuuf waanan danda’e hunda godheera.

Manuma barumsaa Raas Daamxawutti barsiisaan Ingiliffaa Warqinaa jedhamanis dandeettii barreessuu, dubbisuufi dhaggeeffachuu isaanii afaan Ingiliffaatiin akka guddifatan jajjabeessuuf yeroo hunda hordofaa turuus Doktar Tasfaayeen ni yaadatu.

Tasfaayee Biiftuu deeggarsa abbaansaa isa nama hinamansiifne, jaalala, ho’inaafi xiyyeeffannoo haadhasaa akkasumas dandeettii barsiisuu amansiisaa Barsiisaa Warqinaarraa kan ka’e waraqaawwan saayinsii gaarii ta’an sadarkaa kutaa 9ffaatti barreessuu danda’eera.

Barreeffamoota saayinsii Tasfaayeen yeroo kutaa 9ffaa baratu Inistiitiyuutii Pooliteeknikii Baahir Daaritti barreesse kana keessaa tokko buleetiin daree eebbifamtootaa bara 1963. Walgahii Waggaa Mana Barumsaa Sadarkaa Lammaffaa Mana Barumsaa Sadarkaa Tokkoffaa Raas Dastaa Daamxawu manneen barnootaa sadarkaa lammaffaa olaanaa biyyattii keessaa tokko. Manni barumsaa sadarkaa lammaffaa Jeneraal Wiingeet kan Finfinnee, maqaa ajajaa waraana Biriteen “Order Charles Wingate” jedhamuun moggaafame.

Barattoota qormaata biyyaalessaa kutaa 8ffaa irratti qabxii olaanaa galmeessisaniifi qormaata dabalataa hedduu qaban qofatu mana barumsichaatti barata. Tasfaayeefi hiriyoonnisaa lamaan kanneen biroo mana barumsaa Aggaaroo Raas Dastaa Daamxawu keessaa kan filataman qofti qormaata seensaatiif taa’an.

Hiriyoonnisaa lamaan kunniin ‘US’tti injinarii huccuu beekamaa Takluu Annoofi Daandii Qilleensaa Itoophiyaa keessatti Kaappiteen kan ta’e Abrahaam Saraqabirihaan turan. Akka qaama adeemsa madaallii dhaabbatichaatti galmaa’uuf sadansaaniiyyuu guyyoota sadii walitti aansuun qormaata barreeffamaa fudhataniiru.

Tasfaayeen gara mana barumsaa sadarkaa lammaffaa Jeneraal Wiingeetitti ce’uunsaa hojii barnootaasaa keessatti guddaa ture. Barattoonni haaraan hundi sagantaa orranteshinii ji’a tokkoof qophaa’erratti hirmaatan. Kaayyoonsaas barattoonni hangam akka baratan irratti hundaa’uun garee gareen qopheessuu ture. Barattoonni dhuma baatii kanaatti garee sadiitti qoodamaniiru: 9ffaa A, 9ffaa Bfi 9ffaa C. Kutaan 9A barattoota ga’umsa olaanaa qaban kan of keessaa qabu yoo ta’u, kutaan 9ffaa B barattoota ga’umsa gaarii agarsiisan kan of keessaa qabuudha.

Kutaan 9ffaa C barattoota gargaarsaafi to’annoo barbaadan waliin garee ta’eera. Barattoota tilmaamaan 100 mana barumsichaatti galmaa’an keessaa, Tasfaayeen akka yaadatutti, ijoolleen 20 qofti kutaa 9ffaa A argachuuf ulaagaa guutaniiru. Kaarikulamiin kun sadarkaa barnoota sadarkaa lammaffaa isa gaarii ta’e yaada keessa galchuun kan uumame ta’uun ibsameera.

Ijoolleen kunniin koonyaawwan hundarraa maatii sadarkaa dinagdeefi hawaasummaa adda addaa qabanirraa dhufan wajjin walarguuf carraa argataniiru. Dormiiwwan barattootaa akkaataa halluutiin garee sadiitti qoodamaniiru: Isaanis, “Blue House, Green House, fi Red House”.

Kaampii waraanaa wajjin walfakkaatuun, barnoonni mana barumsichaa baayʼeen raayyaadhaan kan qophaaʼe ture. Barnoonni ganama sa’aatii 2:30 hanga waaree booda sa’aatii 11:00tti kennamaa ture. Irbaata booda ijoolleen boqonnaa gabaabaa kan fudhatan yoo taʼu, irra caalaansaanii kubbaa kaachoo taphatu turan.

Tasfaayeen bara mana barumsaa sadarkaa tokkoffaasaa hunda fedhiin atileetiksii xiqqaa ta’us Wiingeetitti kubbaa kachoo haalaan taphachuu danda’eera. Galgala barattoonni gara dormiisaaniitti deebi’anii hordoffii cimaa piroofeesaroota to’annoo muudamaniin, hanga halkan walakkaatti baratu.

Barataan kamuu hanga halkan walakkaatti barachuuf of kennuu kan qabu yoo taʼu, barsiisonnis kana ni ilaalu turan. Halkan walakkaa dura namni tokkollee akka boqotu hinhayyamamneef. Tasfaayeen kitaabota dabalataa dubbisuuf hojii mana barumsaafi ramaddii biroo yeroon xumura.

Duraan mana kitaabaa mana barumsichaa keessaa asoosama dubbisaa ture. Inistiitiyuutii Pooliteeknikii Baahir Daar Jijjiirama Karoora Tasaa Barnootasaa keessatti ga’umsa gaarii kan argate yoo ta’u, osoo mana barumsaa sadarkaa 2ffaa Jeneraal Wiingeetitti barachaa jiruu qabxii gaarii argatus Tasfaayeen waa’ee banamuu inistiitiyuutichaa dhaga’e.

Bara barnootaa jalqabaasaatti waggaa 20 ture. Kana malees, ogummaawwan barnootaa guguddoo afran inistiitiyuuticha keessaa tokko keemistirii industirii ta’uun ibsameera. Tasfaayeen keemistiriin barnoota guddaa fedhiisaa waan ta’eef daran hawwate. Yeroo sanatti immoo battaluma sanatti mana barumsaa sadarkaa lammaffaa Jeneraal Wiingeet addaan kutuuf murteesse.

Obbo Tasfaayee Admaasuu yaaliifi kaka’umsa godheen alattis yaalii saayinsiisaa mana barumsaa sadarkaa tokkoffaa keessatti gaggeessa ture. Tasfaayeen Industirii Keemistirii damee barnootaa keessaa tokko ta’uu erga mirkaneeffatee booda Inistiitiyuutii Pooliteeknikii Baahir Daar dhaqee galmaa’uu filate.

Inistiitiyuutichi isa fudhachuufi dhiisuusaa osoo hinbeekiin waantota hunda kennuufiif murteessee achumaan gara magaalaa Finfinneerraa kiiloo meetira 550 fagaattee argamtuu, Baahir Daaritti qajeele. Nama hunda dhoksuuf murteesse. Abbaansaallee filannoosaa irra deebi’ee akka ilaalu amansiisuu danda’a jedhee waan sodaateef itti hinhimne.

Abbaansaa manni barumsaa sadarkaa lammaffaa Wiingeet dhaabbilee barnootaa muraasa biyyattii keessaa tokko ta’uu waan beekuuf ilmisaa maqaa haaraa gabaarratti akka dhiisu hinhayyamu ture. Caalaatti inistiitiyuutii haaraa kana keessatti ofumasaatiin galmaa’uu filatus, Baahir Daar ga’ee mana barumsichaa seenuuf iyyachuuf maallaqa akka barbaadu utuu hinturin hubate.

Kanumarraa kan ka’e hiriyoota abbaasaa keessaa tokko kan ta’an Obbo Abdulsamad Nuuruu daldalaa gahumsa qaban kan Agaroorraa dhufaniifi yeroo sanatti akka tasaatti Finfinnee keessa turanirraa maallaqa liqeeffachuu filate. Tasfaayeen gara Baahir Daaritti imalee inistiitiyuutichatti galmaa’uuf akka yaadu itti hime.

Obbo Biiftuu Dikoo akka beenyaa isaaf kaffalu ofitti amanamummaa waan qabuuf Obbo Abdulsamad maallaqa barbaachisu kenneef. Guyyaa ittaanutti, Tasfaayee Biiftuu gara Daandii Qilleensaa Itoophiyaa deemee tikeetii gara Baahir Daaritti geessu qarshii 43n bitatee, guyyaa ittaanutti balali’e. Tasfaayeen halkan jalqabaa Baahir Daaritti hoteela keessa rafe, achiis ganama barii ka’ee gara inistiitiyuutii pooliteeknikiitti qajeele.

Yeroo inni achi gahu inistiitiyuutichi akaakuu barnootaa hundarraa iyyattoota gareesaa jalqabaa waan fudhatuuf ji’ootaaf barumsi ittifufee ture. Rakkoon jiraatus Tasfaayeen iyyatasaa dhiyeeffachuu filate. Dhumarrattis waajjira galmeessaa wajjin tti waldhabnaan qaamaan daareektara inistiitiyuutichaa bira dhaqe.

Daarektarri inistiitiyuutichaa Yifruu Gabayyoo jedhamanitti dokumantiisaa kennee akka isa gargaaran kadhate. Daarektarichi garuu, “Dhiifama, yeroo kanatti inistiitiyuutichi si simachuu hindanda’u. Barumsi erga jalqabamee jiʼoonni heddu darbaniiru. Kanaaf bara barnootaa kanaaf haallitti si simachuu dandeenyu hinjiru’’ jedhaniin.

Ta’us Tasfaayeen harka hinkennine, daayreektaricha kadhachuu ittuma fufe. Barnootarraa hafuu qabu beenyaa kaffaluuf carraaqqii hunda akka godhus mirkaneesseef. Ji’oota lamaa oliif yaalii ittifufe.

Tasfaayeen ji’a Muddee keessa abdiin wayii akka jiru hubate. Guyyaa gaarii tokko Obbo Yifruun isa simachuuf walii galuusaanii dura ulaagaalee ciccimoo qopheessan. Tattaaffiisaa kanaaf dinqisiifannaasaanii ibsaniif. Ittaansaniis akkana jedhaniin, ‘’Qormaanni xumuraa semestara kanaa ji’a Mudde kana barattootaaf kennuuf beellamameera.

“Barattoota idilee waliin qormaaticha fudhattee yoo qabxii darbiinsaa argachuu dandeesse inistiitiyuutichi kaadhimummaa kee ni raggaasisa. “Ulaagaa kanarratti waliigaltaa?” jedhanii gaafatan. Innis akka waliigalu ibseef.

Tasfaayeen barumsa semistarichaa tokkollee osoo hinhordofiin barattoota idilee waliin qormaata xumuraaf taa’e. Mataduree qormaataa akka gaariitti hubachuun qabxii olaanaa akka galmeessisuuf isa gargaareera. Qormaaticha akka gaariitti waan hojjeteef battaluma sanatti egereensaa milkaa’uu amane.

Qabxiin inni galmeessises Obbo Yifruufaa ajaa’ibsiiseera. battaluma sanatti Pooliteeknikii Baahir Daar seene. Tasfaayeen waggoota afuriif (1964-67) keemistirii industirii barate. ‘’Erga Inistiitiyuutii Pooliteeknikii Baahir Daarirraa eebbifamee booda mana barumsaa sadarkaa lammaffaatti makamus, waan haaraa baradhe hinturre,’’ jechuun yeroo inistiitiyuuticha keessa ture dubbateera. Inistiitiyuutiin Pooliteeknikii Baahir Daar adda durummaan barnoota koofi bu’aa ba’ii dabalataa baay’ee salphiseera.

Tasfaayeen bara 1967tti Inistiitiyuutii Pooliteeknikii Baahir Daarirraa keemistirii industiriitiin digrii argateera. Jireenyasaa keessatti guyyaa murteessaadha. Carraa kanaanis meedaaliyaa warqiifi qalamafaa Mootii Hayilasillaaseetiin argateera.

Charinnat Hundeessaatiin

BARIISAA SANBATAA Waxabajjii 24 Bara 2015

Recommended For You

 ULMAA: Kitaaba imala sirna ulmaa duudhaasaatti deebisu

 “Dhalachuun Kiristoos diinummaa Waaqayyoofi nama jidduu jiru fageesseetu Waaqayyoofi nama walitti fide” -Luba Doktar Yoonaas Yiggazuu

 Gabbaraafi Geega’oo Sikkoo Mandootti

 “Waggoonni jijjiiramaa kunniin Baabbileef akka lammata dhalachuuti” – Obbo Ahmad Najaash Abdurahman; Kantiibaa Magaalaa Baabbilee

700 Comments to “ Pirofesar Tasfaayee Biiftuu: Abbaa kalaqawwan 100”

  1. Pingback: namo89
  2. Pingback: 15 ค่ายเกมลิขสิทธิ์แท้คาสิโนออนไลน์ LSM99
  3. Pingback: avsubthai

  7. rybelsus pill [url=https://rybelsus.shop/#]buy semaglutide pills[/url] buy semaglutide online

  17. buy semaglutide online [url=https://rybelsus.shop/#]semaglutide tablets[/url] buy rybelsus online

  35. cheapest rybelsus pills [url=https://rybelsus.shop/#]buy semaglutide pills[/url] cheapest rybelsus pills

  38. buy rybelsus online [url=https://rybelsus.shop/#]rybelsus coupon[/url] buy semaglutide online

  42. buy semaglutide pills [url=https://rybelsus.shop/#]semaglutide cost[/url] buy rybelsus online

  47. pin up зеркало [url=http://pinupru.site/#]пин ап официальный сайт[/url] пин ап казино зеркало

  56. pin up казино [url=https://pinupru.site/#]пин ап зеркало[/url] пинап казино

  72. пин ап казино [url=http://pinupru.site/#]пинап казино[/url] pin up зеркало

  77. neurontin 800 [url=http://gabapentin.auction/#]gabapentin price[/url] 2000 mg neurontin

  81. ivermectin usa [url=http://stromectol.agency/#]order stromectol[/url] minocycline weight gain

  86. how to get neurontin [url=http://gabapentin.auction/#]gabapentin best price[/url] neurontin 400 mg

  90. order Rybelsus for weight loss [url=https://semaglutide.win/#]Buy semaglutide pills[/url] rybelsus price

  95. rybelsus generic [url=http://semaglutide.win/#]rybelsus[/url] order Rybelsus for weight loss

  100. ivermectin 1% cream generic [url=https://stromectol.agency/#]stromectol for sale[/url] stromectol otc

  105. ivermectin 50mg/ml [url=https://stromectol.agency/#]stromectol for sale[/url] minocycline 100mg pills

  109. ivermectin 3 mg [url=https://stromectol.agency/#]stromectol best price[/url] ivermectin price comparison

  112. amoxicillin 750 mg price [url=https://amoxil.llc/#]amoxil best price[/url] order amoxicillin no prescription

  115. zithromax 1000 mg pills [url=http://zithromax.company/#]zithromax for sale[/url] zithromax tablets

  119. zithromax cost australia [url=https://zithromax.company/#]zithromax best price[/url] can you buy zithromax online

  123. stromectol tab [url=https://stromectol.agency/#]order stromectol[/url] minocycline drug

  127. Online medicine home delivery [url=http://indianpharmdelivery.com/#]indian pharmacies safe[/url] indian pharmacy paypal

  132. what is the best ed drug [url=http://drugs24.pro/#]do i have ed[/url] natural ed remedies

  135. india pharmacy [url=https://indianpharmdelivery.com/#]buy prescription drugs from india[/url] п»їlegitimate online pharmacies india

  137. mexico drug stores pharmacies [url=https://mexicanpharm24.pro/#]mexican drugstore online[/url] medication from mexico pharmacy

  141. indian pharmacy [url=https://indianpharmdelivery.com/#]india pharmacy[/url] buy medicines online in india

  144. herbal ed remedies [url=http://drugs24.pro/#]men with ed[/url] best non prescription ed pills

  147. purple pharmacy mexico price list [url=https://mexicanpharm24.pro/#]mexican rx online[/url] buying prescription drugs in mexico

  148. medicine in mexico pharmacies [url=http://mexicanpharm24.pro/#]mexican drugstore online[/url] mexico drug stores pharmacies

  161. generic plavix [url=https://clopidogrel.pro/#]check clopidogrel pro[/url] Plavix 75 mg price

  170. ivermectin cream cost [url=https://stromectol1st.shop/#]stromectol fast delivery[/url] generic ivermectin

  174. paxlovid buy [url=http://paxlovid1st.shop/#]Paxlovid buy online[/url] paxlovid cost without insurance

  179. paxlovid india [url=https://paxlovid1st.shop/#]paxlovid for sale[/url] Paxlovid buy online

  187. paxlovid generic [url=http://paxlovid1st.shop/#]check this[/url] paxlovid cost without insurance

  190. price of ivermectin tablets [url=http://stromectol1st.shop/#]cheapest stromectol[/url] minocycline warnings

  200. пинап кз [url=https://1winindia.tech/#]пин ап казино[/url] пинап кз

  227. пин ап [url=https://1winci.icu/#]пин ап официальный сайт[/url] пин ап вход

  239. purple pharmacy mexico price list [url=https://mexicanpharm1st.com/#]buying from online mexican pharmacy[/url] mexican drugstore online

  252. medicine for ed [url=https://drugs1st.store/#]best non prescription ed pills[/url] medications online

  258. viagra without a doctor prescription walmart [url=https://drugs1st.store/#]what causes ed[/url] what is the best ed drug

  263. пин ап казино онлайн [url=http://biznes-fabrika.kz/#]пин ап 634[/url] пины

  275. пин ап зеркало [url=https://pinupzerkalo.fun/#]бонусы пин ап[/url] бонусы пин ап

  286. sweet bonanza nas?l oynan?r [url=http://sweetbonanzatr.pro/#]sweet bonanza[/url] sweet bonanza oyna

  309. online pharmacy india [url=https://indianpharm24.pro/#]Order medicine from India to USA[/url] buy prescription drugs from india

  315. mexico drug stores pharmacies [url=http://mexicanpharm24.cheap/#]mexican pharm 24[/url] mexican drugstore online

  323. india pharmacy mail order [url=https://indianpharm24.pro/#]Best online Indian pharmacy[/url] indian pharmacies safe

  327. viagra without doctor prescription amazon [url=http://pharm24.pro/#]low cost prescription[/url] impotance

  330. mexico drug stores pharmacies [url=http://mexicanpharm24.cheap/#]Mexican pharmacy ship US[/url] mexico pharmacies prescription drugs

  333. india online pharmacy [url=https://indianpharm24.pro/#]medicines from India[/url] top online pharmacy india

  336. mexico drug stores pharmacies [url=http://mexicanpharm24.cheap/#]mexico pharmacy[/url] buying from online mexican pharmacy

  352. slot oyunlar? [url=https://slot-tr.online/#]en kazancl? slot oyunlar?[/url] en cok kazand?ran slot oyunlar?

  367. slot tr online [url=https://slot-tr.online/#]en cok kazand?ran slot oyunlar?[/url] slot tr online

  371. Casino Siteleri [url=https://casinositeleri.win/#]casino siteleri win[/url] Canl? Casino Siteleri

  373. buy gabapentin online [url=https://gabapharm.com/#]buy gabapentin india[/url] GabaPharm Gabapentin

  384. buy Gabapentin GabaPharm [url=https://gabapharm.com/#]Buy gabapentin for humans[/url] gabapentin GabaPharm

  403. indian pharmacies safe [url=http://indianpharmacyeasy.com/#]indianpharmacyeasy[/url] best india pharmacy

  410. top 10 pharmacies in india [url=http://indianpharmacyeasy.com/#]Best Indian pharmacy[/url] Online medicine home delivery

  415. indian pharmacy paypal [url=https://indianpharmacyeasy.com/#]Online medicine home delivery[/url] reputable indian pharmacies

  419. mexican border pharmacies shipping to usa [url=https://mexicanpharmgate.com/#]mexican drugstore online[/url] buying from online mexican pharmacy

  421. order prednisone 100g online without prescription [url=http://prednisoneraypharm.com/#]prednisone tablets canada[/url] prednisone online

  425. Pingback: Jaxx Liberty

  426. generic clomid without insurance [url=http://clomidrexpharm.com/#]clomid[/url] can you buy generic clomid pills

  431. buying generic clomid [url=http://clomidrexpharm.com/#]can you buy generic clomid without a prescription[/url] where can i get clomid pill

  436. where can i buy amoxicillin over the counter [url=http://amoxilcompharm.com/#]buy amoxil online[/url] amoxicillin 500 mg tablet price

  455. generic ivermectin for humans [url=https://iverfast.com/#]inverfast.com[/url] minocycline 50mg tablets online

  458. cheapest Lisinopril [url=https://lisinopril1st.com/#]lisinopril 20 mg brand name[/url] buy Lisinopril 1st

  462. buy cytotec over the counter [url=http://cytpremium.com/#]buy cytotec[/url] Cytotec 200mcg price

  465. пин ап казино онлайн [url=https://pinup-kazi.kz/#]пин ап казино онлайн[/url] пинап казино

  476. purple pharmacy mexico price list [url=https://mexicanpharmeasy.com/#]mexican pharm easy[/url] mexican online pharmacies prescription drugs

  478. Online medicine order [url=https://indianpharmstar.com/#]indian pharm star[/url] mail order pharmacy india

  480. online drug store [url=https://canadianpharm1st.com/#]canadianpharm1st[/url] ways to treat erectile dysfunction

  483. Online medicine home delivery [url=https://indianpharmstar.com/#]IndianPharmStar[/url] online pharmacy india

  502. buy cytotec online fast delivery [url=http://cytotec.top/#]buy cytotec over the counter[/url] Misoprostol 200 mg buy online

  504. zithromax without prescription [url=https://azithromycinus.com/#]buy azithromycin zithromax[/url] zithromax over the counter

  509. where to buy cheap clomid without insurance [url=https://clomid.store/#]where can i get generic clomid without insurance[/url] where can i buy cheap clomid without rx

  511. buy cytotec online [url=https://cytotec.top/#]cytotec online[/url] п»їcytotec pills online

  514. buy zithromax 500mg online [url=http://azithromycinus.com/#]order zithromax without prescription[/url] zithromax cost australia

  516. purchase cytotec [url=https://cytotec.top/#]buy cytotec[/url] buy cytotec over the counter

  518. where to buy clomid [url=http://clomid.store/#]how can i get clomid price[/url] get generic clomid without rx

  520. how to buy cheap clomid prices [url=http://clomid.store/#]can i purchase clomid without rx[/url] can i order clomid tablets

  522. cipro online no prescription in the usa [url=http://ciprofloxacin.cheap/#]cipro 500mg best prices[/url] cipro 500mg best prices

  525. where can i get cheap clomid without prescription [url=http://clomid.store/#]where buy generic clomid without rx[/url] how to get cheap clomid without a prescription

  527. buy misoprostol over the counter [url=http://cytotec.top/#]order cytotec online[/url] Cytotec 200mcg price

  555. пинап казино [url=https://pinup2025.com/#]пин ап зеркало[/url] pinup2025.com

  621. пин ап [url=https://gramster.ru/#]gramster.ru[/url] пин ап казино зеркало

  630. пин ап казино официальный сайт [url=http://gramster.ru/#]gramster[/url] pinup 2025

  643. пинап казино [url=https://gramster.ru/#]gramster[/url] пин ап зеркало

  654. canadian pharmacy oxycodone [url=http://canadianpharmacy.win/#]canadian pharmacy win[/url] my canadian pharmacy

  658. buying from online mexican pharmacy [url=http://mexicanpharmacy.store/#]medicine in mexico pharmacies[/url] buying from online mexican pharmacy

  662. п»їbest mexican online pharmacies [url=https://mexicanpharmacy.store/#]mexico drug stores pharmacies[/url] buying prescription drugs in mexico online

  665. reputable mexican pharmacies online [url=https://mexicanpharmacy.store/#]medication from mexico pharmacy[/url] medicine in mexico pharmacies

  671. indian pharmacy [url=https://indianpharmacy.win/#]cheapest online pharmacy india[/url] pharmacy website india

  674. п»їlegitimate online pharmacies india [url=https://indianpharmacy.win/#]world pharmacy india[/url] п»їlegitimate online pharmacies india

  680. buying prescription drugs in mexico [url=https://mexicanpharmacy.store/#]mexico drug stores pharmacies[/url] medicine in mexico pharmacies

  684. certified canadian pharmacy [url=https://canadianpharmacy.win/#]pharmacy com canada[/url] canadian pharmacy meds

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *