Addis Ababa:- Itophiyaho kalaqantanno qansootu reyo xibbuunni 52% ikkitannoti taraabbanokki dhibbuwa kaiminni ikkinota Fayyimmate ministere egensiissu.
Fayyimmate ekistenshiine owaante widoonni uynanni kaajjishate illachishshino xiinxallote hasaawa sa’u muli barrubba giddo harinsoonni.
Barete hasaawa assinohu Fayyimmate ministere Dieeti Dokter Derejje Dhuguma xawisanni; gobbankera taraabbannikki dhibbuwa hekko luphiima ikkitanni daggino. Hospitaallate daallasa amadde xagisidhannori mereerinnino xibbuunni 80% ikkitannori taraabbannokki dhibbuwanni amadantinoreeti yiino.
Xaa yannara Itophiyaho kalaqantanno noo taraabbannokki dhibbuwa mundeete xiiwo, sukkaare, wodanu dhibbi, kaanserenna tiiu fayyimma xe’ne qarunni kullannire ikkansano xawisino.
Sa’u dirrara taraabbannokki dhibbuwa gargarate tungoonni illachi woffi yiinoha ikkasi qummeeessinohu Dr Derejje; konni albaanni amuwunna qaaqquullu fayyimma buuxisiisatenna reyo ajishate illachinshoonnita kaysino. Kunino, taraabbannokki dhibbuwa gargarate loosi aana hekko kalaqinota coyi’rino.
Ministir Dieetichu xawishshi garinni; taraabbannokki dhibbuwa kalqoomu deerrinnino jawa hekko kalaqqanni afantanno. Kalqoomu deerrinni kalaqantanno 57 miliyoone reyo giddonni xibbuunni 71 ikkitannoti taraabbannokki dhibbuwanni ikkaseno kulino.
Kalqoomu deerrinni taraabbannokki dhibbuwanni kalaqantanno reyonni xibbuunni 70-80% ikkitannoti Itophiya lede wolootta Afriku gobbuwara ikkasino huwachishino.
Taraabbannokki dhibbuwa lainohunni dagoomu huwanyooti woffi yinoha ikkasino jawa qarra ikkinota kulinohu Ministir Dieetichu; kuri dhibbuwa fayyimmate hekko calla kalaqqanni nooha ikkikkinni miinjunna dagoomitte heeshsho aanano jawa hekko kalaqqanni noota buuxisino.
Ikkirono, Fayyimmate ministere xaa yannara taraabbannokki dhibbuwa gargarate jawa illacha tuge loossanni noota kayse; kuri dhibbuwa buuxo assatenni saga’linanni amanyoote taashshi’ratenni gargadha dandiinannita kulino.
Dokter Derejje lede xawisanni; 1kuminna 200 ale ikkitannori fayyimmate uurrinshuwa otoottote furcho kaansere buuxonna xaginaate uytanni afantanno. Mittu diri giddo 750 kumi ale otoottote furcho kaansere buuxo assine bandoonnitano coyi’rino.
Taraabbannokki dhibbuwa gargarate Ministere loosu minibalaxo aannoha ikkasinni fayyimmate ekistenshiine ogeeyye dagoomunniwa shiqqi yite balaxote buuxonna amaalete owaante uytannotano qummeessino.
Xaa geeshshano 4 kumenna 90 fayyimmate ekistenshiine ogeeyyera handaarunni qajeelsha uynoonniha ikkanna; tayxe dirinnino 1 kumi 500 ikkitannore qajeelsate mixo amandoonnitano huwachishino.
Taraabbannokki dhibbuwa lainohunni dagoomu huwanyooti woffi yinoha ikkasino jawa qarra ikkinota kulinohu Ministir Dieetichu; kuri dhibbuwa fayyimmate hekko calla kalaqqanni nooha ikkikkinni miinjunna dagoomitte heeshsho aanano jawa hekko kalaqqanni noota buuxisino.
Ikkirono, Fayyimmate ministere xaa yannara taraabbannokki dhibbuwa gargarate jawa illacha tuge loossanni noota kayse; kuri dhibbuwa buuxo assatenni saga’linanni amanyoote taashshi’ratenni gargadha dandiinannita kulino.
Dokter Derejje lede xawisanni; 1kuminna 200 ale ikkitannori fayyimmate uurrinshuwa otoottote furcho kaansere buuxonna xaginaate uytanni afantanno. Mittu diri giddo 750 kumi ale otoottote furcho kaansere buuxo assine bandoonnitano coyi’rino.
Taraabbannokki dhibbuwa gargarate Ministere loosu minibalaxo aannoha ikkasinni fayyimmate ekistenshiine ogeeyye dagoomunniwa shiqqi yite balaxote buuxonna amaalete owaante uytannotano qummeessino.
Xaa geeshshano 4 kumenna 90 fayyimmate ekistenshiine ogeeyyera handaarunni qajeelsha uynoonniha ikkanna; tayxe dirinnino 1 kumi 500 ikkitannore qajeelsate mixo amandoonnitano huwachishino.
Amsaalu Felleqe
Bakkalcho Badheessa12, 2016 M.D
