Itophiyu budu, dhaggete, kalaqamunna donu jiro hala’ladunni afantanno balaxaano gobbuwa qotira gaamantanno. Ikkollana tenne jiro hasi’nanni bikkinni egensiisate, latisatenna jirotenni miinju horonsi’raanchimma buuxisiisate dhuki xaa geeshsha bowirinokkita ammannanni.
Gobba kalqete seesimurgotenni, budunni, kalaqamu, ijaarshu ogimmanninna borreessammete egenno beekkinota ikkaseno addaho. Konnira, danchu xawishshi gede adhinanniri albi biilloonyu sumudaati.
Itophiyaho angate kikkinsannikkinna kikkinsanniri donimmatenni borreessante afantanno budu, dhaggetenna kalaqamu jiro, borreessammete gumma, dimokiraasete xawishshuwanna addi addi balchoomma uyitino. Gobba wo’mante mannu oosora techo iillate korkaata ikkase daafira naqaashe ikkitinori techono lawishshimmatenni shiqqannota haammata taje kayisa dandiinanni.
Konnira dancha xawishsha ikkannonkehu Oromote dagawa jawa bayicho uyinannita Abbaa Gadu dimokiraasete biilloonyu reekko la’’a dandiinanni. Gadu amanyooti Oromote dagawa wolaphote, ayirrisamate, bayiruudde macciishshatenna seeranna wodho xiibbukkinni ayirrisate xawishsha assine adhinanni balchooma ikkinota leellishanno. Qixxaawote golinkeno dimokiraasete biilloonyu reekko harinshonna amanyootu hiittoo garinni gumulamannoro hattono noo balchoomma aanino garinni qineessine niwaawete shiqinshoommo.
Gadu amanyooti- Dimokiraasete biilloonyi reekko
Oromote budunna dhaggete safo kayinsanni woyte duuchanka woyte Gadu amanyooti mittimma kayinsanni. Batinyootunniwa “Gadunna Oromuma” mimmito labbanno yine hendanni. Tenne batinye egennaamminna dhaggete xiinxallaano babbaxxino garinni xawissino. Gadu amanyooti keeraancho biilloonyu reekko assinanninna kalqenke aana dhaggeeffantanni budillaanchu gashshootu amanyootinni mitto ikkinota xawinsanni.
Amanyootu garinni mittu Abbaa Gadu biilloonyu yanna settu dirinni bikkantinota ikkitanna; aanino Abbaa Gadira biilloonye uyinannihu kayinni maassotenniiti. Mite mite xiinxallaano yannaasincho Abbaagadi hedo Girikete fullahaanonni afantukkinni Oromote daga dimokiraase gumultannonkanni; fullahaanchimmatenni balaxxinoreeti yite muissanno.
Konni agani giddo Gujete Abbaa Gadooti sa’u sette dirrara owaatinoha Abbaa Gada Jilo Mando owaantesira galatte Abbaa Gada Jaarso Dhugo Guji Oromowa 75ki Abbaa Gada assite “Baalli” biilloonyi reekko assitino. Guji zoone Adoolu quchumi qooxeessira Mie Boko Arda Jila yinanni basera gumulloonni tenne qixxaawo aana haammata ikkitubba noonkanni.
Bule Hora Yuniversite sayikki digre rosaancho ikkinohunna batinye dirrara Gadu amanyoote lainohunni xiinxallo assanni afamannohu Dembi Turcehu yaanno garinni; Gadu amanyooti Oromote daga wodana ikkanna dirra kiirsiisinoha ikkasinni, jawa tiro uyitanno. Sa’u lamala giddono 75ki Guji Abbaa Gadooti “Baalli” biilloonyi reekko aana noo ikkito tenne leellishshanno.
Amanyootu garinni mittu Guji Abbaa Gadi dooramiro biilloonyu yannasi sette dirooti. Kuni dooramino Abbaa Gadi shoole dirra wo’manta Guji giddo millisanni la’’anno; taalo illenni farci’ranno; araarsanno. Gadu amanyooti daafira huwanyo kalaqanno; ayirrisantinota Guji danna ayirrisanno; ayirrisiisanno.
Qara sokkosino keerenna ga’labbo halashshate. Gattinore shoole dirra kayinni mitte basera ofollanno. Tenne yannara gashshootu looso loosanni aanino Abbaa Gadira ikkado safo wore ha’ranno. Mittu Abbaa Gadi lowo geeshsha koffi yaanno coyibba mereerinni gashshootu yannasinni, gibbonna gaance batidhuro, olunna kipho batidhuro, moollenna hude amadduro lowo geehssha huluullamanno.
Abbaa Gadootu hagiirri keerenna ga’labbo ikkitanna konnira hashshanna barra jawaatte loossanno. Konni aana Guji Abbaa Gadooti lowo geeshsha loossinotanna isino xiinxallo assinota coyi’ranno.
Abbaa Gadu aantino sette dirrara gashshanno gashshooti giddo ayirrisaminoha, macciishshamatenna muro saysate dhuki noosi. Dagoomuno Abbaa Gadootu gumultinore xiiwate rosichi dinonsa. Konnira owaattannoe yee ammananno daafira budeho irko assanno.
Abbaa Gadootu biilloonyunniwa daggannohu hasidhino daafira calla ikkikkinni; anje su’minsanni hanaffe amanyootunni baalanka deerra sa’enna subbe lophiteeti. Baxxinohunni, loosunni chaachaaranna uminsanni sae wolootaho assa dandaannoha miinju dhuka, dagoomu giddo banxannihanna adhamooshshu noosiha, maatesi lendanna asalunna qaxxarotenni afantannokkire amanyooteho ammanantinorenna fojo fushshitannokkire ikka noonsa.
Abbaa Gadootu goofimarchu biilloonyu reekko harinsho aana seedanna egennaammaho yaannohu xiinxallaanchu; batinye hekko sa’annore ikkanno. Jeefoteno “Baalli” biilloonyi reekko lamalara fooliishshidhanno daase Mie Boko Arda Jilanni loonsanni. Kuni daasi ‘‘Qeca” yaamamanno. Kuni haqqu mini doorantino mannootinni minamanno. Qeca yaamamanno daasi safo tunganni woyte malawo, buuronna ado dunnanni. Togo assinannihu Guji giddo noo jiro xawisatenna atootu xawishshaati.
Abbaa Gadootu konni Qaci giddo addi addi amanyootta gumultanno. Qacu giddo fajjinoonninsa mannooti gobbaanni die’nanni; saalaho. Abbaa Gadootu galte “Hoda Bola’’ Abbaa Gadunni ajinokki qeechi nooseha ikkanna; Qacu giddo mitteenni maltanno. Biilloonyu reekko harinsho giddo batinye tiro afidhino ikkito no. Biilloonyu reekko tareessinanni bayicho baxxitino base assine adhinanni. Konni qooxeessira hoolloonni ikkito gumula didandiinanni. Tenne basera giwama, rumo, mooranna labbino coyibba tiyyi’ne hoollonnireeti.
Guji Abbaa Gadooti amanyooti garinni biilloonye sayise aannohu malawunna adotenni mitteenni itteennati tareessinannihu. Kunino wodaninni ikkitino aamama xawisannoha ikkanna malawu buurunna ado kayinni atoote, wo’me lolahatenna dancha halcho xawishsha assine adhinanni. Konni aleenni kayinni “Baalli” harinsho giddo batinye hajubba tuqu xaadooshshirano ikko dagate xawo assinannikkkiri kayinnilla Abbaa Gadootu calla gumultanno amanyootta no.
Goofimarchu biilloonyu tareesso yannara kayinni songo “Gumi” mitteenni gumultino gumulo marro hinge hala’ladunni dagoomu afanno gede lallambanni. Lawishshaho; Guji Abbaa Gadooti sa’u lamala giddo marro higge gumulo sayissino. Tenne gumulo coyidhannori seeru gumulaano woy “Yubbaawoota” yaamantanno. Yubbawootu Gadu amanyooti giddo gumulo egensiisate woy kalaqate marro marro Abbaa Gadu amaalammete miilla woy songo gumultinohu tenneetina affe yaatenni huwachishshanno.
Lawishshu gede, sa’u lame lamala albaanni Guji Abbaa Gadooti meyaata lainohunni, baattonna kalaqama lainohunni, adhamme lainohunni, keerenna ga’labbo lainohunni illacha tugge amaaltino hajubbanna Yubbootu widoonni lamala barrubbara kulantanni keeshshitinoreeti.
Dubbu jiro lainohunni baxxino illacha tungoonniha ikkanna; gordunna baatto kalaqamunni hanaffe buubbanno ce’’a fooliishshidhannohu dubboho ikkino daafira kuri saada shorra mannoomittete ragaannino gara ikkinokkita marro marro higge egensiissino.
Abbaa Gadootu murtinoti woy gumultino muro ayirrinsannita ikkase kayisannohu kalaa Dembi; baxxinohunni, dubbonna kalaqamu jiro horonsi’nanni gara lainohunni sayinsanni sokka dagoomu gumulanno. Dubbono garimale dibuujjinanni. Konni kaiminni, Guji zoone lowo geeshsha luphiima xi’mo dubbu jiro noowaati. Konne xiiwe sainohu sette buudu saada geeshsha qorichishamannoha ikkanno.
Meyaa beetto hasattose gobbaanni adhantanno gede assa, adhammete hasiisanno ayirrinye ho’lanna labbeemmeri Gadu amanyooti giddo hoolloonnireeti. Guji Abbaa Gadooti tenne lainohunni lame buudu saadanni hanafe hunosi garinni woloottu qorichi hee’rannota gumulino.
Tini gumulo agarantino gede heedheennanni biilloonye adhino Abbaa Gadi kayinni haammata mini looso uyinannisi. Konni albaanni noo Abbaa Gadi Guji danna ayirrisiisate; babbaxxitino basera noo gaance keerunni tirasi daafira Gadu amanyooti hajajanno gadacho gumulasinna wolootta hajubba kayisanno. Jeefote kayinni tenne biilloonyu yannara kisantinokki hajubbaati yaatenni biilloonye haa’rannohura huwachishanno. Kunino Gadu amanyooti giddo jawaante calla ikkikkinni xe’ne xawise leellisha hasiissannohuranna biilloonye haa’ranno Abbaa Gadi umi barrinni kayise ‘’foonqe hiittoonni taashsha dandiinanni’’ yaannohu aana seekke amaalannoha ikkanna jawaata midaado roorenkanni bowirsate loosanno. Ledoteno, settu diri gedensaanni biilloonye haa’ranno Abbaa Gadira injoo kalaqanni ha’ranno.
Kalaa Iyyaasu Besayehu Guji zoone budu yoo mini miilanna dhaggete xiinxallaancho ikkanna; Gadu amanyooti giddo saga’la, aamanshuno ikko uddi’rate amanyooti akata afi’rinoho yaanno. Abbaa Gadootu ayirrisantanno daafira wolqa fajjitu bikkinni qooxeessu daga Abbaa Gadootaho hasidhannore uyitanno.
Intanni sagalenni hanafe bootta aamanshaho shiqqannoreeti. Kunino ‘Gumaata” yinanni. Abbaa Gadootu aji bati’ri yitukkinni maassidhe adhitanno. Konni aamanshihu qaru illachi ayirrinye xwisateeti. Qara sagalensa malawo, sherko, buuronna ado hattono maalanna wolootano saadate sagallaati.
Agattote widooni kayinni “Booka” yinanniti malawo huuncine loonsanni agattooti. ‘Buna Qela” woy buna qoshunkunni xoxxiissine buuro worre budillaancho kokkobbera woy siinera xorshinanni. Kuni duucha woyte rosaminohonna soodimaroho anganniho. Tenne sagale qixxeessate jawiidi yawo adhannori meentoho. Konninni ledote wolootta sagalete dani rosaminoho. Gadu amanyooti giddo biilloonye tareessatenni hanaffe saga’latenna aamansha aate geeshsha noo harinsho budillaancho amadose agarte hadhannote. Guji Abbaa Gadootiwa 75ki “Baalli” biilloonye tareessate amanyooti konni garinni gumulloonni.
Qiddist Gezzaheny
Bakkalcho Ammajje 28, 2016 M.D
