Turizime mitte gobbara biheraawe malaate assine hendanni sani aana iillinoonni. Duuchu ragi horono noosi. Muli dirra kawa mootimma handaaraho uyitino addi illachinni turizimete handaara lossate widoonni bacu loosi loosamino. Kuri loossa mereerinni ikkitubbate qixxaawubba mittete. Konne laise tureizimete ministire dagate xaadooshshinna komunikeeshiinete loosu gumulsiisaancho kalaa Alemaayyehu Geetaachewu ledo assinoonni keeshsho niwaawete qixxeessinoommo.
Gobbate muli yanna kawa babbaxxitino ikkitubba qixxaabbanna la`nanni hee`noonni. Itophiyu konni deerrinni kalqoomu ikkitubba harissanno gede doorantinohu maa loosseemmerootikka? Yitanno xa`mo kayinseennasi dawaranni; kalqoomu ikkitubba mitte gobbanni hasidhannori bacu coy no. Hakkunni giddonni safote latishshi mittoho. Lawishshaho Addis Internaashinaal Konveekishiin, Adiwu muuzeeme, Iskayi Layiti labbino kalqoomu wodho wonshitino hoteella hattono safote latishshi ijaarshuwa gobba kalqoomu ikkitubbara dooramaancho ikkitanno gede assitinota huwachishino.
Mootimmatenni hallanyu dureeyyenninna quchumu gashshootinni loosantanni noori babbaxxitino safote latishshuwa; baxxinohunni turizimete handaari aana jawa soorro abbansa kayisino. Kuri galo jajjabba hoteellanna safote latishshuwa ledo mitteenni ledame Itophiyu gobbate gede Addis Ababu qole qaru quchumi gede mitte yannanni babbaxxitino kalqoomunna qooxeessu ikkitubba harissanno gede kaayyo kalaqinota xawisino.
Konni dirinni xaa geeshsha babbaxxitino kalqoomu ikkitubba qixxaabbinota kayise; baajeettete dirinni honsaawu ale kalqoomu ikkitubba hadhinota buuxisino. Ikkitubbate amado ikkitote dani garinni songaanote deerrinni babbaxxitinore ikkansa buuxisinohu sooreessu; mitete lamu kumi manni leellinoha ikkanna gattinori hakkuu woroonni ikkino wosini beeqqinore ikkansa kaysino.
Babbaxxitino kalqete kifillanni ikkito beeqqate dagganno wosinna turizimete horoonsirate ragaanni loosantanni noo loossa lainohunni uyno xawishshinni; ikkitote beeqqaano biizinesete turiste ikkansa buuxise; gambooshsheho, amaalammete hattono wolootta owaantubbara daggannoreeti. Hoteele labbino owaante uytanno uurrinshuwa ijiitinore assa, egzibiishiinete ikkitanno bayichuwa qixxeessanna injaanno akata kalaqate loonsanni hee`noonnita kaysino. Hattono heedhannonsa fooliishshote yannara Addis Ababahonna Addis Ababunni shiimare xeertidhe afantanno bayichuwa towaattanno gede assatenni, keeshshonsa bikkinni Itophiyunniha diilallote doogo horoonsiratenni galo daa“attote iilluwa towaattanno gede assate loonsannitano buuxisino.
Ikkitote Addis Ababa dayinohu mittu daa“ataanchi daa“attote wolootta gobbate daa“ataanote iilluwa harino qooxeessira daallasa, sagale labbino ledote owaantubba hasi`ranno. Ledoteno turizimete laalchubba hidhara dandaanno kaayyo hala`ladote. Kuri kaayyubba ikkitote wosinna turizimete horoonsirate seekkine loosa hasiissannota caakkeessitannore ikkansa huwachishino. Wole widoonnino gagasoho suxxite hirtannoriwinni, suuqqatenni, babbaxxitino daddalu darguwanni hasattonsa garinni hasidhinore dikkira dandiitanno kaayyo heerasenni; turizimetenni sae dagoomu horoonsi`ranno hedeweelcho heerasenni kaayyubba horoonsira hasiissannota xawisino.
Amadisiiseno turizime lainohunni turizimete ministere qarunni Itophiya gobbate gede babbaxxino deerri aana afantanno turistete jirubba; iilluwate base aana afantannore owaante uytanno uurrinshuwa egensiisa yawose ikkinota buuxisino. Itophiyu diilallote doogo hundaanni afantannore lede daa“atisiisaano uurrinshuwa, owaante uytanno uurrinshuwa hiikkuriiti? may may iillote bayichuwa nooro? Paakeejje qixxeessitanno gede assinanni yiino.
Paakeeje konforaansete wosinna gobbansanni ka`ukkinni umo assine qixxeessinoonni weebsayitubbanni, liinkubbatenni, instagiraamubbatenninna mashalaqqete doorshuwanni iillinshanninsata kaysinohu kalaa Alemaayyehu; miinju dhukinsanni, noonsa keeshshote yanna garinni, hasattonsanna doorshinsa garinni paakeeje hidhite daa“atisiissanno uurrinshuwa widoonni hasidhanno turistete iillowinni owaante afidhanno akati noota buuxisino.
Aantete ikkitubba halashshate, sufisatenna turizimete handaara kaajjishate ragaanni maa loonsara hendoonniro coyi`rinohu kalaa Alemaayyehu; xaa yannara handaaru lophanni daasinni sae heewisamaancho ikkate widira tareessinota kaysino. Tenne soorrote harinshora qarunni owaante uyitanno uurrinshuwa labbino akatubba aana illachiinshe loonsannita huwachishino. Owaante uytanno uurrinshuwa ikkadimma buuxanna deerra aa turizimete lophora qara ikkinota kaysinohu sooreessu; irkonna harunso assate harinsho harunsa hasiissannota buuxisino.
Hoteella sagaletenna daallasu owaante gobbaanni deerrinsa garinni gambooshshu hara, ikkito harinsanni bayichuwansa deerranna islanchimmate akata wondanchiteemmero dancha ikkinota buuxise; konni albaanni noonte gede hodhishshu shiqishaano ledo hasaawatenni turizime irkisanno garinni loossa loosa hasiissannota xawisino. Ledoteno hajo la`annonsa bissa ledo hasaawatenni ogeeyye qajeelshatenni; gambooshsheho dagganno wosinna owaante uytanno uurrinshuwanni noonsa kasseenyanna koffeenya xawissanno kaayyo aantete loonsannita ikkitinota xawisino.
Amadisiiseno Itophiyunni sae gobbaydi dureeyye Itophiyu aana investe assitanno gede sumiimme kalaqatenni kalqoomu gambooshshuwanna amaalamme batidhanno gede assatenni investimentete kaayyubba halashshatenni yannate geeshshinna uurrinshu loosu kaayyubba kalaqatenni loossa loosantanni afantannota kaysino. Worroonni ragubbanna poolisete garinni latishsha loosatenni, owaantete uurrinshuwa kaajjishatenni Itophiya soojjaati Afrikinni sae Afriku konforaansete turizime mereershi iillo assate loonsanni hee`noonnita buuxisino.
Tenne hala`lado ajuujanni ka“atenni iilluwa gashshitanno bissa aatete handaaru aana may dani qeecha gumula noonsaro coyi`rinohu kalaa Alemaayyehu; iillo mitte gobbara baca tiro noose. Kalaqamu biinfillinni, dhaggetenni, ayimmatenni, qajeelletenni xawinsara dandiinanni. Yawo uynoonninsari kuri bissa gashshitanno iilluwa agaratenni woyyino deerrinni daa“ataanote injiitinore assa agartanno. Injiitinore assa yinanni woyte afuu qarri noonsare lede bisu muso gawajjamaano ikkitino daa“ataano iillote bayichira daggannohura kuri daa“ataano hedote giddo wortino owaante aa hasiissannonsa yiino. Konnirano babbaxxitino qajeelshuwa uynoonnita kayse; afoo lainohunni muli giddo Chayinu qansoota ikkitino daa“ataano qarra shotisate ofollonsa Addis Ababaho assitino Chayinu qansooti ledo halamatenni Addis Ababu yuniveristera sase lamalara Chayinu afii qajeelsha daa“atisiisano ogeeyyera uynoonnita egensiisino.
Baalanta daa“ataano hedote giddo worino garinni owaante aate ragaanni iillo gashshitanno bissa yawonsa luphiima ikkitinota qaagiissinohu kalaa Alemaayyehu; turizimete ministere qeechi noo gedeenni hee`reenna kuri bissa qeechino qara ikkinota huwachishino. Turizimete handaari qinaambenna waaxama hasi`rannota buuxisew; ministerete loosu mini handaaru aana noo baalante bissa ledo halammetenni loosanni afamannota kaysino.
Fajjo aatenni, turistete gayd buuke qixxeessatenni, ministerete loosu mini baalante bissa ledo halammetenni loosanni afamannota xawisino. Daa“atisiisaano maamarra, iillo gashshitanno bissa hattono ikkito qixxeessitanno maamarra turizimete lophora noonsa dilaala kayise; baalunku ledo kaajjadu xaadooshshi nootano buuxisino.
Amadisiiseno muli giddo woyyino turizimete baqqeenyira “ikkitote qixxeessaano ikkadimmate buuxishsha” yaannohunni qixxaawo noota kayse; kuri millimillubba turizimete aana hananfoonni qaru loosira mitto biso ikkansa buuxisino. Gobba ikkitubba harisate ikkadu dhuki nooseta kaysinohu sooreessu; ikkado ikkite afamasenni kalqoomu ikkitubba harisa dandaase xawisino. Xa noo akatinni qixxaambese buuxissanno haammata ikkitubba harissino yiino. Loosantanni noori safote latishshuwa kurira tumo ikkitannoreeti yee xawisino. Lawishshaho Addis Alem kalqoomu konveenshiine mereersha kaysino.
Konveenshiine kalqoomu deerra agartino, baca tekinolojenni irkisamino Addis kalqoomu konveenshiine mereersha ikkase buusisatenni; gobba hanaffino ahigurete deerri ikkitora lawishshu gede kaynsanniho yiino. Maassamihu gedensaanni kalqoomu loossa loosanni afamannota buuxise; dagganno tonne dirrara Itophiyaho ikkitubba harisate sumiimme adhinoonniha ikkasino sooreessu xawisino. Xaphoomunni gobba ikkitote qixxeessate ragaanni dooramaanchimmase barru barrunni lexxitanni daggino yeeno coyi`rino.
Ikkitote turizime mitte gobbara duuchu ragi horo nooseta kaysatenni; gobbatenni dagoomu geeshsha iillitanno horonsiraanchimmate siiwo noota buuxisino. Baazaaretenni, egzibiishiinetenni hattono Masqalanna Irreecha labbino xawu ayyaanna yannara loonsanni loossa daga hallanyunni, hallanya gobbate ledo xaadissannore ikkansa buuxisatenni horonsa gutunnita ikkitinota qummeessino. Amadisiiseno bayiriidi dodancho labbino diru tuqa harinsanni qixxaawubba aana noo kaayyubba turizimeno ikko dagooma horaameeyye assitannota babbaxxitino lawishshubba kaysatenni huwachishino.
Ikkito gobbate dagawiinni bande la“a didandiinanni. Baalanka xaadissanno, gutu horaameeyyimma buuxissannote yiinohu sooreessu; hala`lado kaayyubbanna xaadooshshuwa kalaqate ragaanni hallanyunni dagoomu geeshsha diriirsinoonniha ikkinota kaysino. Gobba albillicho himanatenni turizimete handaari aana qara ragubba mixidhino. Iillubba jirimmatenni sa`e eote buicho ikkitanno doogo aana afantannota buuxisiisatenni; aantaano yannubba gobba miinjunni horaameette ikkitanno kaayyo hala`lado ikkitinota buuxissannore ikkansa xawisino.
Sooreessu xawishshi garinni; ikkitubba lede mootimma turizimete handaarira uytino addi illachinni konni albaanni nookkiti haammata soorro leeltino. Konni albaanni turizime dagoomittete handaarinni mitto biso ikkatenni budu ledo waaxatenni loonsanni keeshshinoonni. Ikkollana xaa yannara turizime onte miinju burqisaano handaarranni mitto ikkatenni addi illachinni gumulantanni afantanno. Konni garinnino sa`u lamala dirrara haammata turizimete loossa loosantino.
Sooreessu ledeno xaphoomu ministirchi biironni, turizimete loosi mininni, hallanya dureeyyenni, qoqqowoho noo gashshoottanni hattono qoqqowoho afantanno turizimete uurrinshuwanni luphiima woxu fushsho assatenni handaaru miinju lophora hosanno gede luphiimu loosi loosaminota kaysino. Handaarunni loosamino loosinni injaanno akata kalaqqannore illetenni leeltanno ikkitubba harisa; iillote bayichuwa halashshanna latisa dandiinoonni. Ledoteno kalqoomu halamme kalaqate ragaanni hala`lado loossa loosantinota buuxisino.
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Ella 5, 2017 M.D
