Id Al-Adiha /Arafu ayyaani Itophiya lede baalante kalqera afantanno isliminnu amma`no harunsaanowa babbaxxitino amma`note amanyootubbanni ayirrisamanno. Kuni ayyaani Isliminnu amma`no harunsaano widoonni iibbadu garinni ayirrinsanni ayyaanna mereero mittoho. Garrote woy kakkalote ayyaana yaatenni ayirrinsanni bayira ayyaanaati.
Id Al Adiha/ Arafu ayyaani mayimma
Id Al-Adiha /Arafu ayyaani musliimete daga kakkalote ayyaana ikkasinni babbaxxitino amma`note amanyootubbanni ayirrinsanni ayyaani korkaatino masaalaanchu Ibrahiimi kaaliiqasi macciishshatenni konnirano beettosi kakkalate geeshsha iillishinosi baxille leellishannota amma`note annuwi coyidhanno.
Masaalaanchu Ibrahiimi haaqeesinni Allahi beettosi Ismaeeli kakkalanno gede xa`mannasi la“asinni fajjosi wonshate badhe diyiino yitanno amma`note annuwi. Konninnino masaalaanchu Ismaeeli konne huwatatenni annisi Allahi fajjo shaarannokki gedenna gumulanno gede kulannosi; konnirano kakkalote qixxaabbanno.
Kakkalote ayyaana yine ayirrinsannihu Id Aladiha masaalaanchu Ibrahiimi baxillesinna ammanasi hattono hajajamaanchimmasi xawisate beettosi Ismaeeli kakkalate qixxeessanna Allahi isi darga kakkalamanno gerecho shiqishinota babbaxxitino borruwa leellishshanno.
Wole dhaggennino Arafu Ademinna Hawwa jennetetenni fulte seeda yannara babbaxxite heedhu gedensaanni Arafaati ilaalira xaadatenni mimmito “weaarefteni weaareftu” yaano “afittae, afummahe” yaatenni wirro xaaddinota qaanganni barra ikkinotano kullanni.
Kakkalote ayyaana yine ayirrinsannihu Id Al Adiha musliimootu barru kiiro giddo lowontanni hasiisanno ayyaanaati. Tirosino “bayira ayyaana” ikkasi xawinsanni.
Tenne yannara musliimootu gerecho woy booto gorratenni ayirrissanno. Ayiddu jirosi buxanetenna qarrantinorira beehanno. Mutsuwaate woxunni, sagaletenni woy uddanote daninni, minu noonsakkirira woy buxanete aa wole Id Al Adiha Arafu qara budeeti.
Ibrahiimi beettosi kakkalate qixxeessanna isi darga gerechu kakkalote shiqinoha harunsatenni Arafaho musliimete daga gerecho gorridhe hurbaate beekkanno. Qixxeessinoonni sagale gama buxanetenna hasiissannonsarira, wole maatensara gatinoha qole fiixinsara beenkanni gede assitanno.
Arafunna Guraage
Arafu ayyaana iibbadu garinni ayirrinsanni qooxeessubbanni wodiidi qoqqowira afamanno Guraagete zoone qarunni kullanni. Konne ayyaana Guraagete daga rosichunni Arefa yite woshshitanno. Id Alfexiri Guraagete baxxino garinni ayirrinsanni amma`note ayyaannanni mittoho. Kuni ayyaani Guraagete amma`note assootinni sa`e Guraagete haammata budillaancho ikkitubba leeltanno ayyaanaati.
Guraagenna budu balchoomma yaanno uminni zoonete budu xiinxallo lainohunni qixxeessinoonni maxaafi aana xawinsoonni garinni; Arafu Isliminnu amma`no harunsaano ikkitinori Guraagete ilamaano addi addi loosinni bobbakke heedhanno babbaxxino qooxeessinni ilantino qooxeessira higgannonna ayyaana maatensanna fiixinsa ledo ikkatenni ayirrissanno bayira ayyaana ikkinota kullanni.
Ikkinohurano loosu korkaatinni xeertidhe keeshshitinori musliimete amma`no harunsaano ikkitino Guraage noowiinni gamba yite xaaddanno ayyaanaati.
Arafu ayyaanira assinanni qixxaawo ayyaanu iillasira albaanni balanxe noo aganna giddo jeefinsanniha ikkanno. Konninnino amuwu ayyaanaho ikkanno waasa, buuronna miximixxa …wkl qixxeessidhannoha ikkanno seennu qole mine seekke fiyaatenni, gidgiddu aanano budillaancho kuulla buure biifisatenni, saga`linanni uduunnicho co`isatenninna wolootta ayyaanaho hasiissanno balaxote qixxaawubba baala wonshate loosinni kachaachamanno.
Seennu gede labbaluno Arafu ayyaanira gumultannohu loosu qeechi noonsa. Giirate ikkitanno haqqe bocce qixxeessatenni, garrote ikkanno hando shiqisha annuwunninna labbaa beettinni gumullanniha ikkanno.
Konninni ledote Arafu ayyaanira albaanni huuccante keeshshitinore adhantanno gede assinanni, wolootu qole mine amadate galte ikkannonsaha doodhitannonna budu garinni huuccantanno ayyaana ikkinotano ilama ikkitinori huwachishshanno.
Labballu ayyaanahonna ayyaanu lamalara ikkitanno haqqe danu danunni qixxeessanni diranno. Udihiyya/Arafu gorrora hando hallanyunni woy gaamotenni ikkiro lamunni lamalu wiliilchi geeshsha gutunni qinaabbanni qixxeessitanno. Gerechu woy meichu goco hasidhannorino callootinsa qixxeessidhanno. Olluu baalu co`icha ikkanno.
Babbaxxino korkaatinni maatensawiinni xeertidhe keeshshitinori maatete miilla tonnu barrira albaanni hanaffe maatensawa daa hanaffanno. Barru roore shiqqi yaanni hari kiiro baxxinohunnino sasunna lamu barri gatanno woyte babbaxxino gobbate quchummanni gaamo gaamotenni ikkite dhukinsa fajji bikkinni maatensara mitore amadde qaensa daggannori Guraagete ilama assitanno millimillo Arafu ayyaani ledo amadisiisame lowontanni maala`lissannotenna dhaggeeffantannite.
Aanino barra qaru Arafi Idi solaatu kumbulshinninna Udihiyyu gorronni sufanno. Ayyaanu konni garinni mitteenni itatenni hagiidhatenni, noosihu noosikkihura beehatenninna kaa`lamatenni barra lede aanaano shoole barrubbara iibbadu garinni keeshshanno.
Kurinna woloota haammata qixxaawote gafubba sa`ne qaru ayyaanu barrinni mitto barra balanxe seennu ayyaana yinanniha budillaancho ikkitubbanni gumullanni meicho/gerecho gorrine qixxeessinoonniti coommado sagalla shiqqanno ayyaana qixxeessinanni.
Konni gobbaanni kayinni Arafu ayyaanira gamba yitinori maatete miilla qara Arafu ayyaana ayirrinsanni barra jeefissuhu gedensaanni aante noota boode barrubba woy lamalla maatensanna fiixinsa ledo ziyaarunni xa`mamatenninna kaa`lamatenni keeshshitara dandiitanno.
Arafunna Silxe
Silxete daga luphiimu garinni ayirrissanno ayyaana mereero Arafu ayyaani mittoho. Arafu iillasira albaanni mitte mittenti maate luphiima qixxaawo assa hanaffanno; meentu buuro, makimaanonna waasa qixxeessanno, minu anni garrote ikkanno handonna giirranni haqqe shiqishanno. Seennu mine babbaxxino biinfillu kuulinni /naazo, berberonna cilaatte/ horonsiratenni mine buuranno, nafarano co`isanno.
Ayyaanu barri shiqqi yaanni ha`ranno woyte babbaxxino qooxeessira heedhannori dagoomu ilama maatensara baraarsha amadatenni ilantino qae e`anno.
Ayyaanu jawa tiro noosiha ikkasinni ila ayiddi oosonsa quqquxxotenni agaranno. Dagoomunni quchumaho keeshshe ayyaanaho qaesira daanno manchi “faanyo” yaanno su`minni woshshamannoha ikkanna maatesiwa dayinokkihu lubbotenni nookki gede kiiramanno; maateno bidhattote aana tuganno.
Silxete baxxino illacha uyinannihu ayyaanu lamalara hananfannihu seennu sirbaati. Doogga googgate noo seennu qachinsanni xeerti`re haratenni wolaphotenni godo`litannonna sirbitanno; wedellu labballino haratenni mitteenni godo`lanno woyte albillichote ikkitanno galte doodhitanno yannaati. Konninnino Arafu ayyaani batinyunni huuccamate, adhammete yanna ikkionota xawinsanni.
Ayyaanu feeffatora ayirrinsannihu seennu Arafa ikkanna labballunnihu qole ayyaanu kumbulsha gumullanni barraati. Seennu Arafinni Kilfaan /murmurroonni shaana/ Atekaanu /bu`la, burbuxxunna buuru/ rosantino budillaancho sagallaati. Gorro gumullannihu ayyaanu barra geerchunni maassi`nihu gedensaanniiti. Arafu ayyaani dagoomunni luphiima illacha uyinanninna qixxaawo assinanni babbaxxitino maatete miilla xaaddanno hattono mimmitoho baraarsha uyitanno, mine amadinokkihu huuccamannonna mine amadanno ayyaana ikkasinni jawa darga uyinanni.
Ayyaanu barra soodimaro gutte ka“atenni bisonsa hayishshidhe ayyaanaho hidhitinota haaro uddano woy hayishshantino uddano uddidhe kumbultanno woyte kadhitannota qoteho tuqqite mittimmatenni kumbultanno xawira hadhanno.
Kumbultanno basera iillitanno geeshsha “tekbira” /kaaliiqa galatatenni” keeshshitanno. Hakkunni gedensaanni labballu addinni meentuno addinni ikkite mittimmatenni kumbultanno. Arafu Id solaatu kumbulshinna Udihiyu gorronni sufanno. Ayyaanu konni garinni mitteenni itatenni, mitteenni hagiidhatenni, noosihu noosikkihura beehatenninna kaa`lamatenni barra lede aantaano barrubbara iibbadu garinni ayirrisamanno.
Xaphooma musliimete amma`no harunsaano rosiishsha harunsatenni “uduhuyya” gumulatenni noosihu noosikkihura beehatenni Allahi fajjo gumultanno. Konni ledo amadisiisameno dhukinsa fajji bikkinni amma`note harunsaano Haaji amanyoote assatenni kalqete keerira, maatete, cubbo xeertiratenni qullaambe hasiratenna jennete ragirate daafira huuccatto/dua assitanno.
Dhuku fajjannonsakkiri amma`note harunsaano qole isliminnu amanyootenna seera agarte noonsare beehatenni, duanna wolootta amma`note amanyootubba gumulatenni ayirrissanno.
Ayyaana ayirrinsanni gari gobba gobbate garinni babbaxxirono babbaxxitino kalqete kifillara afantanno musliime wodaninsara nooha Allahi qaale gumultannonna maassantanno barraati.
Kurbaani woy kakkalo Id Al-Adiha /Arafu ayyaanira jawa assoote ikkanna; musliime ikkinohu dhukisinna hasattosi garinni gerechu, meichu, handu woy gaangote gorro gumulanno. Gorrono sasewa bandanni. Kunino maatete, fiixaho hattono anga ajjinoriranna hasiisannonsarira beehatenni kaaliiqiha beeqqe itate rosiishsha assootunni xawissannoho. Korkaatuno barru meessi hasatto aleenni Allahi fajjonna rosiishsha hattono baxille assootunni xawissanno kakkalote ayyaana ikkinohura.
Konni ledotennino musliimete daga baxxinoha du“u amanyoote beeqqitannoha ikkanna; konninnino maskiidete gamba yaatenni kaaliiqira galatanna huuccattonsa iillishshanno. Ayyaanu musliimete dagoomi fiixu firu ledo xaadannonna mittimma kaajjishi`ranno ayyaana ikkanna; wolootu widoonnino hagiirre wonshinanni aatenna beehate barraati.
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Onkoleessa 28, 2017 M.D
