Manchi beetti afaminotinna hundi qajeellete baatto Itophiyu seedu sani dhagge ayiddeeti. Dagaseno wosina adhitannota calla ikkitukkinni manna ayirrissanno, manna baxxanno hattono dancha akatooma uddidhinore ikkansa qooxeessu qooxeessunkunni xawissanno balchoomma, budubbanna gadensa leellishshanno.
Kuri dagoomitte, miinjunna poletikunnita mimmitu ledo xaadooshshensa hattono mittimmansa kaajjishshannonna maala`lissanno balchoommansa mereerinni adhammete, wi`late, araarunna kipho tirranni amanyootubba qarunni kullanni.
Baxxinohunni Itophiyu daga woncho adhitannore, manna baxxannorenna ayirrissannore ikkansannino aleenni korkaatu maano ikko maa manchi beettiwiinni soro digattannote. Mittimmatenna heeshshote harinsho giddo mimmitu ledo kiphammanni akati dihooganno. Handaaru fullahaano coyidhanno garinni dagoomittete millimillo giddo hallanyootunna gaamubbate mereero ka`anno hedonnino ikko laooshshu badooshshinni kipho kalaqantanno. Fullahaano huwachishshanno garinni daga mittu qarqarira teesatenni mitteenni heedhanno yannara babbaxxitino hedeweelchubbanni dagoomitte xaadooshshubba kalaqidhanno.
Lawishshaho daddalu harinshonni, adhametenninna wi`latenni, jilunninna wolootta hajubbanni kalaqqanno xaadooshshubba kullanni. Ikkolla ikkinnina fullahaano buuxissanno garinni sae sae kuri dagoomitte xaadooshshubba giddo sumiimmete hoonginna kipho kalaqantara dandiitanno. Lawishshaho:- mito mito woyte babbaxxino korkaatinni kipho ka`ara dandiitanno. Dannu aana; mimmitinsawano ikko wolootta qasiisote daga ledo kaajjado dagoomittete xaadooshshi noonsare ikkasinnino mito mito woyte mereeronsa kipho kalaqantanno akata wodanchinanni.
Baxxinohunni gobbate babbaxxitino qooxeessubbara heedhanno daga maatensanna olliinsa ledo wayinni, lalo allaa`linanni baattonni, hattono dannu hajonni kiphote giddora e`anno. Konninni gibbotenna giwanshotennino sae bisu gawajjonna mimmito shaate geeshsha iillatenni mimmitu mundee dunate geeshsha suffino kipho aana ubbara dandiitanno hedeweelcho baca ikkitinota handaaru fullahaano buuxissanno.
Ikkinohurano babbaxxitino yannara hala`lannonna ruukkanno xaadooshshe safidhanni halanyunninna gutoo`matenni gobboomu dhagge loossanni heedhinori kuri qansooti baxxinohunni qooxeessinsa akati garinni; hee`nanni hayyonna budinsanni garinni kipho tidhitanno amanyooti noonsare ikkansa babbaxxitino xiinxallubbanna tajubba leellishshanno. Konni widoonni baxxinohunnino budillaancho gashshootenna yooaanchimmanna araara; hattono kipho tirranni amanyoote lawishshu gede adha dandiinanni. Kuni amanyooti dagoomunniha dagoomitte, miinjittenna poletiku hattono dagoomu miilla heedhanno heeshsho ge`inotanna keeraabbinota ikkitanno gede babbaxxitino yawubba no. Kuri yawubbanni mittu dagoomu miilla mereero kalaqantanno, hallanyunna gaamotenni ka`anno kipho sufotenni tarate.
Lawishshaho Sidaamu “Affini”, yinanni budillaancho kipho tirranni amanyooti noosiha ikkanna; Guraage “Qicha” yinanni budillaancho kipho tirranni amanyooti nooseta tajubba leellishshanno. Hattono Baale Oromo “Seereguma” yinanninna lubbo hunate kiphora hattono saadate, bisu gawajjonna xonotennino ikko su`ma hunatenni iillanno mannihimmate shollinyira owaatanno budillaancho kipho tirraanni hayyo nooseha ikkanna; Hadiyu qole “Xigula” yinanni budillaancho kipho tirranni amanyootinni ledote Somaale, Amaaru, Affaare, Oyida daga umisehu kipho tirranni amanyooti noonsaha ikkanna; Shinaashootuno “Nemo” yinannihu uminsahu kipho tirranni amanyooti noonsata Addis Ababu yuniverisitera babbaxxitino yannara Itophiyu daganna dagoomi kipho tiranno amanyooti aana illachishshe loosantino xiinxallubba buuxissanno.
Techorano kuriuu dagoomu mittimma kaajjishatenninna keerunni mitteenni hee`rate balchooma ijaaratenni luphiima horo hattono dagoomunna qooxeessu garinni su`ma uyne loonsanni afammanni kipho tirranni amanyootubba mereero “ Nemo” yinannihu Booro shinaashootu kipho tirranni hayyo daafira babbaxxitino xiinxallonni nabbamboommota aanino garinni qixxeessinoommo.
“Nemo” galchimi Itophiyu Benishaangul Gumuzete qoqqowira afantanno dagoomma giddo Booro Shinaasha yinanni dagoomi horoonsi`ranni keeshshinonna xaano horoonsi`ranni afamanno Shinaashu annuwi han`nura egennonsa horoonsidhe dagoomittete xaadooshshubba giddo kipho kalaqantannokki gede gargadhitannonna kipho kalaqanturono araara dirrissanno kaajjado kipho tirranni amanyooteeti. Amanyootu Booro Shinaashu dagoomi baca kume dirrara agarenna amade keeshshiishino umisi badooshshenna xawishsha ikkino budenna balchoomaati.
“Nemo” yinannihu kuni Booro – Shinaashu budillaancho kipho tirranni amanyooti seeda dirra kiirsiisinonna umisi dhagge noosiha ikkasino ilama ikkitinori coyidhanno. “Nemo” budillaancho kipho tirranni amanyooti Shinaashootaho budillaancho yooaanchimmate amanyoote ikke owaatanni keeshshinonna xaano owaatanni afamannoha ikkasino kultanno.
“Nemo” Shinaashootu kipho kalaqantukkinni balaxxeno gargadhitanno hayyooti. Kalaqantara dandiitannota kaajjadonna rakke qiiddannokkita hattono bisu gawajjonna reyoote korkaata ikkitanno kipho kalaqantannokki gede Shinaashu afiinni “Nemo Netora” yaano “maganyete” yaatenni jaddo balaxxe gargadhitanno harinsho no. Shinaashootu “Nemo” nni giwantinore araarsitanno; taalashsho ikkitino doogonni budunni amaddanno; baalanta kipho tirate horoonsidhannohuno budillaancho seeru amanyooteeti.
“Nemo” Shinaashootu dagoomittete xaadooshshi giddo xaaddannota sumiimmete hoongenna qarrubba balaxxe gargadhitanno, giwantinori araarantanno, mallaadiweelo taalo ikkitino doogonni yoo uyinanni budillaancho seeru amanyooteeti. Shinaashootu dagoomitte millimillubbansano “Nemo” amanyootinni irkisante gumultanno akati nootano Addis Ababu yuniverisitenni afi`noonni xiinxallubba leellishshanno. Shinaashunni mittu manchi seera sa“annokki gede balanxe Shinaashu afiinni “Nemon Netora” yaano “maganyete” yiniro seera ayirrise hunosinni qorowama noosi. Ikkollana manchu seera kade maganyete yinanna macciishsha giwe kipho kalaqironna gawajjo woy mimmito gawajjama xaadduro hajo “Nemo” budillaancho kipho tirranni amanyootinni la`nannihaati ikkannohu.
“Nemo” kipho tirranni amanyootinni mittu budillaancho yooaanchimmate amanyoote ikkinota xiinxallo leellishshanno. Kuni budillaanchu yooaanchimmate amanyooti babbaxxitino farco uyinanni harinshubba harunsannotano kullanni. Amanyootu shoole deerrubba noositano babbaxxitino amanyootu ledo amadisiisante fultino mashalaqqubba buuxissanno. Kuri shoolu yooaanchimmate deerrubba umihu “Bura” yaamamanna layinki deerri “Nemo” sayikki deerri qole “Tsera” hattono shoolki deerri “Fala” yaamamatenni egennaminota mashalaqqubba huwachishshanno.
“Bura” umi deerri yoo ikkanna; mittu geerchi callichosi ikke yoo aanno budillaancho shiloota ikkasi daafirano huwachishshanno. Konne “bura” umi deerri yoote harinsho gumultannori budillaano yooaano kiphuwa taalo tiratenni egennantinore ikkansano mashalaqqe kultanno. Konni yooaanchimmate amanyootinni yoo aateno dagoomu widoonni adhamooshshu noonsarenna dagoomunniha budillaancho balchooma seekkite affinore ikka noonsatano kullanni. “Bura” shilooti umi deerrinni kipho tirranniha ikkanna muli yanna giddo kalaqantinota sumiimmete hoonge la“atenni muro aanni afamanno akati nootano mashalaqqubba buuxissanno. Tenne yoo aate harinshonni yooaanchu hajo tira hoogiro hajo layinki deerrinni suffanno gede assinanni harinsho no.
Wolunna layinkihu budillaancho yooaanchimmate deerri “Nemo” yinanniha ikkanna; konni nemo deerrinni sasu geerri gutunni ikkite yoo uytannoho. Ledoteno umi deerri yoonni “Bura” muronni koffi yiinohu hee`riro koffeenyasi ku`le shiqanno deerraati “Nemo”. Konninnino yoo uytanno yooaano kipho kalaqantanno woyte halaalunni taratenninna araarsatenni egennantino; dagoomuno maala`lannoreeti.
Sayikki deerri yooaanchimma “Tsera” yinanniha ikkanna konni yooaanchimmate deerrinni “Nemon” shilooti tira dandiinokki hajo linxetenni la`ne tirranni harinsho ikkitinota kullanni. Kuni budillaanchu shilooti mittu budillaanchu yooaanchinni massagamannoha ikkinotano mashalaqqubba leellishshanno. Ledoteno kado macciishshanno shilooti “Nemo”nni tira dandiinoonnikkirenna wolqate aleenni ikkitino hajubba “Tsera” yoote shilootira tareessine koffeenya tirranni harinshooti. Konni deerri aana farco hasidhannori lamunku widi mannooti “Tsera” doodhate qoosso noonsa. “ Tsera” yoote shilootinni yoo uytanno geerri annuwiinni, ahaahuwiinni, akaakkansawiinni afidhino kipho tirranni egennonni egennantino, jaddo labbeemme hajubba la“ate rosichinni dhaabbattinoreeti.
Shoolkihunna jeefonnihu budillaanchu Shinaashootu yooaanchimmate amanyooti “Fala” yinanniho. Kunino “Fala” Shinaashu dagoomi widoonni luphiima yooaanchimmate biso assine la`nannihanna adhinanniha ikkanna sayikki deerrinni uyinoonni yoonni kassi yiinokkihu konne deerra shiqe yoo xa`miranno. Shinaashu budillaancho yooaanchimmate amanyootinni “Fala”nni uynoonni yoote muro jeefonnitanna gadachitannota ikkitinota mashalaqqubba leellishshanno. Tenne jeefote muro diadheemmo yaanno bisi hee`riro hiittenne dagoomittete beeqqonni xeerti`re keeshshanno gede assinanni harinsho amadino.
Lalu lalu ledo woyi ooso oosote ledo xaaddannokki gede, hattono giiranna waa qachunni adhannokki gede assinanniha ikkasinnino aleenni qaru dagoomu gashshaanchi hajajonni qooxeessa agure fule daramanno gede muro sayinsara dandiinanni. Booro Shinaashu dagoomi widoonni batinyunni kiphote korkaataati yine qarunni kullanniri danna sa“a, kalo baatto, lubbo hunanna mimmitu ledo kalaqantara dandiitanno sumiimmete hoongubba ikkitanna kuri tirate kipho tirate harinshonni yooaano sayissanno muro gobbaanni araaru sufe kaajjanno gede hedatenni budillaanchonna amma`note gorrotenna wolootta amanyootubbano gumullanni. Dancha lamala!
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Onkoleessa 14, 2017M.D
