Iko-Turizimete hedo Itophiyaho muli yannata ikkitinota xawinsanni; ikkeennano gobba kalqoomu uurrinshuwa lendanna xaggeeffantoonni Iko-Turizimete qarqarto nooseta mashalaqqe kultanno. Muli yannanni kayinni xaphoomu ministirchi dokter Abiy Ahimedihu kakkayishshinni hurbaate gobbate pirojektuwanni gatamarroonniha Wonci-Dendi Iko-Turizimete qacha maassiinsoonni.
Iko-turizimete latishshi beeqqaano ikka hasiissannonsari mereerinni latishsha loonsanni qooxeessira heedhanno daga mittete. Tini daga konni turizimete handaarinni afi’nanni jiro beeqqaano ikkitanno gede assa hasiissanno; uminsano daa’’ataanote owaante aatenni horonsiraanchimmansa buuxisiisa agarantannonsa.
Wonci-Dendi Iko -Turizimete qacha gatamarri yannara tini horonsiraanchimma leella hanaffino. Iko-turizimete qachino babbaxxitinore jajjabba safote latishshuwa gatamarroonnire ikkitanna haammata qooxeessu loosidhe galtino dagara heedhanno mine minnoonni.
Iko-Turizimete qacha lainohunni fultanno mashalaqquwa qummeessitanno garinni; Wonci-Dendi Iko-Turizimete qacha gatamarri yannara qooxeessu wedelli addi addita jajjabba latishshu loossa kalaqqannota latishshu horonsiraanchimma afi’ra hanaffino. Gatamarshu yannara 8 nni 12 kumi geeshsh ikkitanno qansootira loosu kaayyo kalaqantino. Hala’lado qooxeessu dagano xa luphiima horonsiraanchimmate kaayyo afidhinota xaphoomu ministirchi dagoomittete qoolisira xawisinota tuqu xaadooshshuwa odeessitinno.
Qachu gatamarroonni safote latishshuwa mereerinni 43km doogga, 35km dooggate caabbichinna wolqate shiqisho, 72m buusunna rosu minna gatamarshuwa afantanno. Telekoomenna co’icha anganni waayi safote latishshano gatamarroonni.
Iko-Turizimete qacha maassi’re faninohu xaphoomu ministirchi dokter Abiy Ahimedihu Wonci-Dendi Iko-Turizimete pirojekte babbaxxitino safote latishshuwa hanqaffinota ikkase qummeesse; kunino dureeyye aantete loossanno loosira injiitinota ikkase egensiisino. Pirojekte hanafote loosooti yinohu xaphoomu ministirchi; aantete jawu loosi agarannonke yino.
Qoqqowu mootimma dureeyye Wonci-Dendi qooxeessira hala’ladunni investe assitanno gede illacha tunge loosa hasiissannota huwachishe; dagoomu qooxeessu kalaqama agare keeshshiishino akati kaajje sufanno gede egensiisino. Maassote amanyooti aana afaminohu Afriku mittimma komishiine massagaanchi Musa Faki Mehamati; Wonci- Dendi Iko-Turizimete qachi Itophiyu Iko- Turizime lossatenni aleenni Afriku Iko- Turizime lophitanno gede waalcho fananno yaanni coyi’rino. Qooxeessu daga latannonna lophanno gede assatenni luphiima qeecha fultanno gede huwachishinno.
Wonci-Dendi Iko-Turizime gobbate gede noo Iko-Turizimete jironna amandoonni Iko- Turizimete latishshi aana hasaawinsoommosihu Itophiyu Turizimete qajeelshi Inistituute Turizimete rosu goli rosiisaanchi kalaa Beqqele Umahu; rosu goli Turizimete aana addi addi pirojektuwa, xiinxaawote xiinxallo hattono amaalete loossa loosino. Hallanyu handaarinnino turizimete hospitaalite aana uurrinsha fante loossanni afantanno. Tur Oppireeshiinete biznesennino hattonni Turizimete aana qixxeessinanni ikkito qixxaawo aanano loossanno.
Kalaa Beqqele Wonci-Dendi Iko-Turizimete qacha dooramina daa’’tote iillo, dooramino lawishsha, mootimma adhitino qaafo yinara dandiinanniho yaanni xawisino. Mootimma konni aana adhitino qaafo taalonna yannate turizimete faasho agartinote yino. “Korkaatuno hallanyu handaarinni loonsannikkire mootimma loossuro, hallanyu handaari kayinni assa hasiissannonsare assituro gobbanna qooxeessu daga horonsiraano ikkitanno. Baalunku qeechisi garinni turizimetenni beeqqanno akati kalaqamanno” yaanni xawisino.
Isi yaatto garinni; woloottu Iko-Turizimete qachuwa Arsi, Amaarunna Wodiidi qoqqowubbara no. Wonci-Dendi Iko- Turizimete qachi xa jawa iillote base ikka dandiino. Konni latishshinni gumulaminoha dooramino looso woloottu qoqqowubbara halashsha hasiissanno. Gobbate Iko-Turizimete owaantera hossara dandiitannori xiinxallotenni bandoonnirinna bandoonnikki qooxeessubba noota qummi asse; kuri aana doorantinore Iko-Turizimete base gatamara dandiiniro Itophiyu albillitte turizimete handaarinni horonsidhannohu turizime abbitannohu eewaanchu atooti lowoho yee ammaneemmo yino.
Iko-Turizime mittu qarqarira calla ikkikkinni gobbate gede noose horo luphiima ikkase rosiisaanchu qummeesse; ‘’Iko-Turizime ayi latisara agarranni? mootimma Wonci –Dendi gatamartino; aantete konne lawinoha safote latishshi noosiha Iko-Turizimete qacha ayi latisanno?” yaatenni xa’mino.
Turizime mittu mittunku beeqqaanchi anga amadamme loosa xa’mitannota ikkase egensiise; kuni loosi mittu manchinni calla loosamannoha ikkiro loosu yannate geeshshiha ikkanno; Sufo noota turizimete latishshi horo abbara didandaanno yaanni huwuachishanno.
Isi xawishshi garinni; hallanyu handaarinni hendannikkiri, birocraasete shetto batidhannorinna gobbayidi soorro hasidhanno latishshuwa no. lawishshaho; safote latishshi diriirsama hallanyu handaarinni calla diloosamanno. Mootimma Dendi woyi Gincenni Wonci geeshsha kolishsho doogo loossino. Konne hallanyu handaarinni loosa didandiinanni; fulo lowo geeshsha luphiima ikkasenni mootimma e’anno. Kuni xa Wonci Dandi hananfoonniti Iko-Turizimete latishshi lowo geeshsha dancha Istiraateejeeti yaannohu rosiisaanchu; Itophiyu turizime mitte qaafo alba qole qaafisannota egensiisino.
Gobba kuri Turizimete safote latishshinni horonsiraancho ikkitannohu mootimmatenna hallanyu handaari halamaanchimmanni mitteenni halante loossuro callaati yaanni amaalanno.
Mootimma Wonci-Dendi safote latishsha diriirsitino; hallanyu handaari kayinni Hoteella, Loojjanna Rizortuwa gatamara hasiissannosi yinohu kalaa Beqqele; dagooma latishshunni horonsiraancho assinanniha ikkiro safote latishsha, qachchanna lubbotenni hee’ratenna hoogate hajo assitanno yino. Togo ikkanno woyte dagoomu hoteellate, loojjatenna dooggate agarooshshe assanno yino.
‘Tini hoteele, loojenna rizorte ba’uro mittono ikko wole widoonni gawajjameemmohu aneeti’ yitanno hedo amaddanno gede,’ gawajjo iillituro ba’’annohu ane woxeeti” yite heddanno gede assate aana loosa hasiissannota leellishanno. Konni garinni loonsiro turizimete latishshi lowo geeshsha xeerto qaafisannoha, sufo nooha turizimete latishsha abbannoha hattono latishshunnino dagooma horonsiraancho assannoha ikkanno yaatenni xawisanno.
“Iko-turizime yaa dagooma mereersitino turizime yaate” yinohu kalaa Beqqele, “Ane yaatto garinni Iko-Turizime yaa dagoomunniha dagoomaho yaate” yaatenni xawisanno. Iko- Turizime annimmase dagoomunnite; “mittu manchi lamu manchiha di ikkanno” yaatenni huwachishanno.
Iko-Turizimete qacha ikkitara dandiitanno qooxeessubbara safote latishsha wonshiniro dagooma turizimete laalcho, buna, sagale, ado, budillaancho agattonna labbinore shiqishatenni horonsiraano ikkitannota qummeesse, daa’’ataanono tenne baxxannota xawisanno. Iko-Turizimete qooxeessi daga quchuma massite hirtannore sagalimmate hosanno gide, burbuxxonna labbino laalchuwa noota qummeesse; turizimete qachi qooxeessaho safamiro kuri laalchuwa hakko qooxeessira daa’’ataanote hira dandiinanni akati hee’rannota kulanno.
Turizimete latishshinni gobbano ikko dagoomu sufotenni horonsiraancho ikkara hasi’niro mootimmanna hallanyu handaari qinaabbe loosa hasiissannonsata huwachishanno. Kuni ikka hoogiro hendeemmonna mixi’neemmo darga iillinammora didandiineemmo yitanno ammana noo”e yaanni coyi’ranno. mittu mittunku turizimete iillo latishshi loosi giddo mootimmatenna hallanyu halamme hee’ra gadachishsannota xawisino.
Hallanyu handaarino Industurete giddora e’’atenni mootimma kalaqqino injoo horonsira hasiissannota huwachishe; mootimma mitto haruma alba higge qaaffuro hallanyu handaarino tenne adhe industire sufisiisate yawo noosi yino.
Iko-Turizime kalqoomu deerrinni hananfinkunni keeshshino. Itophiyaho hananfoonnihu muli yannanniiti yinohu kalaa Beqqele; baxxinohunni dagooma illachishshinoti Iko-Turizime noonsa gobbuwa batinye ikkansa egensiisino.
Turizimete handaari aana loossanni afantanno Isiyu Gobbuwanni Hindenna Indooseezhiya qummi asse, tenne gobbuwa daga konni turizimete daninni ayimmansa gatamadhitanno; budensa hirtanno yaanni huwachishanno. Afrikahono Keeniya, Yugaandanna Tanzaaniya labbino gobbuwara loonsannita egensiisino.
Itophiyu mootimmano muli yanna kawa konni aana loosa hanaffinota kayise, konni aana hallanyu handaari beeqqo assara hasiisanno. Gobba dancha Iko-Turizimete base latisa dandiitanno; kunino gobba Turizimete handaari abbanno eewaancho horo afidhanno gede dandiisanno.
Iko-Turizimete ikkitanno basera lowo fulo assa dihasiissanno. Dagoomuno ikko base hakkonni nooreeti yaannohu rosiisaanchu; hakkonni iillinanniwa, hakkonni owaante uyinanni akati callu kalaqamanno yino. Lawishshaho; Wonci garbi hakkonni nooho, dagano hakkonni noote; faradunni hodhano hakkonni noote. Loonsoonnihu gotti assate loosooti. Daa’’ataanote injoo agaratenna labbinori garinni hoteella, Risortuwa, Loojja, dooggate, waayi, Telekoometenna labbinori aana investe assa hasiissanno yino.
Rosiisaanchu wolu hasiisannoreeti yee kayisinori keerenna hobbaateho. Isi xawishshi garinni; turizime hendanni woyte balaxxe wodanaho daggannoti keerunna ga’labbote hajooti. Turizimete yaa dagate hodhishshanna millimmote; mannu dargunni darga milli yaanno. Turizimete daafira hendanni woyte mannu millimmo daafiraati hasaambannihu.
Mannootu dargunni darga milli yitanno woyte balaxxe heddannohu woxunna yanna noonsata calla ikkikkinni qooxeessu hobbaatinna keeri hajooti. konnira qooxeessu hobbaatinna ga’labbo agarantinota ikka hasiissanno. Mootimmateno hallanyu handaarinnino loosama hasiissannota qummeesse; baxxinohunni ninke gobbara shiimaaddu coyinni kalaqamanno qarra tira dandiiniro turizimete handaarinni danchu garinni loosa dandiineemmo yee hedeemmo yino.
Qiddist Gezzaheny
Bakkalcho Arfaasa 23, 2016 M.D
