Hawaasi quchumira afantannoti Paaneesiyu Hospitaale looso hanaffunkunni mitto diro ikkinoseha ikkanna Adaarenna Riferaalete hospitaalenni fultinori 20 ikkitanno xagisaano gamba yite fantino hospitaale ikkase hospitaaletenni afi’noommo mashalaqqe xawissanno. Hospitaale owaante uyitanni keeshshitino mittu diri yanna giddo addi addi xisso xaginaate uyitanni keeshshitinoha ikkanna sa’u lamalara hospitaalete giddo kalaqantino hajo kayinni dagoomu giddo hasaawano huluullono ikkitino. Kunino mitte xagisi’raancho giddonni anfe egenninoonnikki garinni luphiima kiiro afidhinota Dombophichote koshi care fushshinoonniti baalunku dagoomittete qoollarano ikko mite mite tuqu xaadooshshuwa widoonni anfe sa’noommo ikkitooti.
Dokter Tseggaye Cheebohu Paaneesiyu Hospitaale darre xagisate baxxino xagisaanchooti. Isino ikkitote daafira kulanni; xissamaanchote giddoni 2094 care darre fushshinoonniha ikkanna tini kiiro techo geeshsha borreessantino xaginaatu dhaggenni luphiima ikkase coyi’rino.
Kalqete garinni Dombophichote koshi care fincote bikka la’neemmo woyte 25 anga xibbuunni ikkitannoti kalqete daga baxxinohunni (Ameeriku, Meksikonna Hinde) luphiima Dombophichote care noonsa yine hendannireeti.. Dombophichote care noosi manchira baalunku aana malaatu dileellanno; miteekke xissamaanotenni 20% ikkanno manni geeshsha calla malaatu leellara dandaanno.wolootu 80 nni 85% anga geeshsha malaate leellishshukkinni dhibbuu ledo keeshshitara dandiitanno.
Paaneesiyu Hospitaalera darre fushshinoonni donbophichote koshi care konni alba xaginaatu dhaggenni gobbateno ikko Afriku giddo borreessante egentinokki luphiima kiirooti.
Tini hajo hasaawissara dandiitinohu lamu korkaatinniiti; umihunni fushshinoonni care kiiro luphiima (2094) ikkanna layinkihunnino xissamaancho wolu ledote dhibbi xissamaancho ikkase ledo amadaminohunni xaginaatu harinsho keerunni gumulamaseeti.
Dr.Tseggaye xawishshi garinni;Xaa geeshsha kalqete aana techo geeshsha borreessinoonni riipoorte garinni, luphiima kiiro amaddinoti Dombophichote care borreessantinohu Hindeteeti. Kunino 11 kume careeti. Gobbanke garinni xaa geeshsha mitte riipoorte calla no; iseno Wollo Yuniversite Addis Ababu Yuniversite ledo ikkatenni 146 care fushshitino riipoorteeti.
Paaneesiyu Hospitaalera fushshinoonnita 2094 care muli barrinni Itophiyunni sa’ne Afrikaho xaginaatu dhagge aana borressiinseemmota ikkitanno yaatenniiti dokter Tseggaye Bakkalcho gaazeexi ledo assino hasaawinni xawisinohu.
Konninni harunsine Dombophichote koshi care mayimma, malaatta, korkaata ikkannorenna gargarooshshu hayyo lainohunni dokter Tseggaye ledo hasaawa assinoommoha ikkanna; isino aanino garinni kulinonke.
Bakkalcho:- Dombophichote koshi maati?
Dr.Tseggaye:- Dombophichote koshi baalunku manchu beetti mannimma giddo nooha ikkanna; afalete woroonni rarra’’e afamanno mannimmate bisooti. Dombophicho Efeleqqu ledo xaadde afaletenni shiimiidi shirrewa sayissanno boombe no; Mannimma sagale daahantara hasidhanno woyte Dombophicho sa’anno gede assitanno.
Afaletenni daggino Dombophicho hakkunni koshi giddo kuusantanno. Dombophicho giddose amaddino shiilo amadde kuusante keeshshituhu gedensaanni hasiissanno yannara shiimiidi shirrenke daahantanno gede assitanno. Babbaxxino korkaatinni Dobophichote waayi giddo care kalaqantara dandiitanno. Konni daafira Dombophichote koshi sagale daahamate hayyora kaa’litannonke ufuuffaati.
Bakkalcho:- Dombophichote koshi (ufuuffa) giddo care hiittoonni kalaqantanno?
Dr.Tseggaye:- Dombophichote koshi (Ufuuffa) giddo care kalaqantannohu batinyu korkaatinni ikkanna, qarunni kayinni;
• Meyaata ikka mitto dombophichote koshi care kalaqamara korkaata ikkitanno
• Dirunni jawoo’ma (40 ale )
• Bikku aleenni ikkinohu mannimmate kee’milli
• Meyaati Godowunni heedhanno yanna
• Xagisaanote amaale gobbaanni seeda yannara adhinanniri maatete damboowishshi xagga (kiniine)
• Mite mite yannara kee’mille ajishi’rate yine assi’nanni xaginaati (mannimma dadha)
• Sirchunni (maatete giddo tenne xissonni xissamanno manchi hee’riro)
• Sukkaaretenna afalete xisso heedhuro Dombophichote koshi carera qarunni kaima ikkitanno yine ammannanni.
Bakkalcho:- Dhibbu malaatta
Dr.Tseggaye:- Dombophichote xisso ledo labbanno malaatta noonsari sasu dhibbu dani no. Lawishshaho; saltote xisso, Efeleqqu madi’ra (Riffi yaate) qarri noonsarinna dombophichote koshi care noonsa mannooti duucha woyte mittu dani malaatta leellishshanno. Ikkollana kayinni shota gede la’ne agurantenni buuxo assi’ra hasiissanno. Dhuucha woyte tini xisso heedhuro qarunni
• lamunku unuuni mereero woyi aliidi godowinke kifilera qiniiteenni luphi yitinoti qasi’ratenna giirate macciishshamme;
• 30 xiqqeessinni 2-3 sa’’aate geeshsha keeshshitanno xisso hedhanno; Konninni harunsite qotenna badhe giirate macciishshamme;
• Intoonni sagale daahantukkinni seeda yanna keeshsha;
• Beekkisanna godowa fuugisa labbino malaatta heedhanno.
Bakkalcho:- Xaginaatunna maati?
Dr.Tseggaye:- Dhibbu malaate leellishshanno xissamaano 20% calla ikkitanna addi addi hayyonni adhinanniti (care daaqisse mannimmate giddonni fushshitanno) xagga xagisaanote hajajonni adha hasiissanno. Konni gobbaanni xaggatenni maniidhanno deerrinni sa’inoha ikkiro lowo geeshsha shota ikkino garinni darre fushshinanni.
Xaginaate assi’nikkinni gantiro qoteho amadame kalaqamanno qarri hee’ranno daafira malaatta leelteenna buuxo assi’nihu gedensaanni xissamaano dadhite xagisidhanno gede amaallanni. Konni daafira caangete /Cararete/ xaginaate assi’ra, maniidhanno gede assanna dadhe xagisi’ra hasiissanno.
Ninkewa uyineemmo xaginaatino togoo xisso hee’rase buunxihu gedensaanni dadhe xagisi’ra mittu doorshi gede adhineemmo.
Bakkalcho:-Assa hasiissanno qoropho
Dr.Tseggaye:-Togoo xissora reqecceessitanno coyubba mereerinni umihunni saga’late amanyooteeti. Togo yaa qiwaate (Coomu) noo sagalla batinse saga’la, luphi yino deerrinni qelpheephote lexxanna mannimmate kee’ma korkaata ikkitara dandiitanno konni daafira;
• Kee’mille ajishi’ra
• Coomu sagalla ajisha
• Xagisaanote hajajonni loonsannita mannimmate millimmo loosa
• Buuxo assi’ratenni mannimmate giddo heedhannota coomu kuuso hoo’la
• Amadantino xisso heedhuro (Domophichote koshi boombe cufamanna madi’ra) ledo harunsite kalaqantanno daafira yannatenni buuxo assi’ne xagisi’ranna gargarooshshu doogo harunsa hasiissanno
Bakkalcho: Dokiter Tseggaye chebbo yannakki uyite dagate rosicho uyitanno sokka sayisootto daafira addintanni galantanni;aantete Paaneesiya Hospitaale duucha xaginatu owaante mitte basenni afi’nanni gede assitannota ikkasenni wolootta fayyimmate amadonni xaandeemmo daafira tashshi yaannonke
Dr.Tseggaye:- Loosinke xagisatenna gargadhinanni hayyo dagate huwachishate. Anino paaneesiyu Hospitaale su’minni addintanni galateemmo.
Qiddist Gezzaheny
Bakkalcho Arfaasa 2, 2016 M.D
