Alba’ne albiweelo gatisidhinoonte Dokter Tsiyon Tesfa

Dokter Tsiyon Tesfa Alerti Kompiriheensivi Ispeeshaalayzidi Hospitaale gogu xagishshi Ispeeshaalisti xagisaanchooti. Umise kakkaooshshinni qolte ‘’Alerti la’’aato/ gursha’’ yaanno uminni onlaynete pirogiraamesenni ‘’illacha uyinoonninsakkire’’ yinanni dhibbu danuwa gaangaawira dagoomaho huwanyo cu’mishiishate ogimmate qeechase fultanni leeltanno.

Dokter Tsiyon xawissanni; gogu dhibbuwa haammatate. Alerti hospitaalera hodhinanni xagisi’nanni kifilera batinyunni xaginsanni xisso kayinni gogu moolle, fengese (fungus), vayrese woy baakteeriyu korkaatinni kalaqantanno taraawo, bussa’licho, dhiiga, gogu kaansere dananchunna culuunqate dhibbuwa, faashoolahonna wolootano hamboonnire yinanni dhibbuwaati.

Qaru kaimisi kayinni fengese, baakteeriya woy vayresete korkaatinni dagganno xissooti. Uminke seele uminke aana gawajjo abbitanno woyte gogu moollenna dhiigu gedeeri kalaqantara dandiitanno. Wolu kayinni qooxeessu korkaatinniiti. Hee’nanni gari, arrishshote xawaabbi, arrishshote caakko, alerji, hormoonete raaqama, hattono kalaqamunni daggannori luphiima huluullammenni/ yaaddotenni kalaqantannori gogu dhibbuwa no. Rooru gogu dhibbi kalaqamannohu mittu korkaatinni ikkikkinni babbaxxitino korkaatta mitteenni duunamatenni ikkasi huwachishshanno. Baxxinohunni meyaate alba huntannori bussa’licho, madiyaate/bassanna albu giirama yinanni dhibbuwa mayimmanna xagishsha laisiisse coyidhanni:

Bussa’licho

Meyaate aana batinyunni leellanno gogu dhibbaati yitanni Dokter Tsiyon xawissannni; baxxinohunni qacale seenni aana batinyunni kalaqamanno bussa’lichonna bussa’lichu bassa woy lamunku mitteenni ikkara dandaannota xawissanno. Baalunku dani bussa’li mitto di’’ikkino. Konni daafira mittu daninni xagisamara didandaanno. Bussa’lichu sasu dani deerra afi’rino. Hakkuno shiimiidi, mereerimanna jawiidi deerra yinanniho.

Shiimiidiho yinannihu bussa’lichu dani albu aana calla leellannoho; shiimmaadda shife, qoleno xaphoomunni 30 woriidi kiiro noosiha ikkanna konni gedeeha shotunni mini giddo xagisi’ra dandiinanniha ikkasi qummeessitanno.

Mereerimaho yinannihu bussa’lichu dani kayinni kolishsho woy waajjo shifubba, darshe, 30 kayse 125 kiiro noosiha ikkanna kunino albunni sae badhete aana leellanno. Konni dani bussa’lichi hayishshi’ratenninna buudhinanni xagichinni xagisi’ra hasiissannoha ikkinohura xagishshu uurrinshawa hara woyyitannota ikkase amaaltanno.

Jawu/ luphiimu deerriho yinannihu geeshshisinni jajjabbanna malaa amadinoha ikkanna albu aaninni saeno woloota base aanano leellannoho. Xeichaame gogu aani bassano worannoho/ kalaqannoho. Kiirotennino 125 aliha ikkasinni konni dani bussa’lira buudhinanni xagichira ledotenni egemminanni xagicho uynara dandiinanniho.

Mito mito woyte kayinni hormoonetenni kalaqamanno bussa’li dani hee’rasi Dokter Tsiyon qummeessitanno. Kuni baqqaallu qooxeessira 30 diri ale ikkinose meyaatera kalaqamanno woyte addi xagishshi hasiisannosi.

Mini giddo bussa’licho ajishate assinanni qoropho yaatenni Dokter Tsiyon kultinonketi kayinni alba barrunni mitteege woy lameege labbi yiino wayinni hayishshi’ra, kaajjadda yinanni saamunna horonsi’ra hooga, riqiwotenni saamuna ikkitinokkire alba co’issannore kileenzeri gedeere horonsi’ra doodhinannita ikkase amaaltanno.

Wole assa hasiissanno qorowo bisoho huunkuu hee’ranno woyte hayishshi’ra, alba marro marrotenni kikkisa hooga, alba riginde hayishshi’ra hooga, bussa’licho kikkisa hooganna huunca hooga ikkitanna bussa’licho dhoosa roore batissanno; goga gawajjaranna xissote widira iillishara dandaanno. Mitu mitu mannira bikka sa’inohu bussa’licho kikkisatenna dhoosate rosichi noosi.

Kuni hangaarroonni bussa’licho yinanniho. Gogansa buunxanni woyte bussa’lichu dinonsa ikkollana kayinni bussa’licho dhoosatenni bassa gattanno gede ikkino. Kuni mito mito woyte surrete xissamaano ledo xaadanno. Hincilaallote albaanni jawa yanna saysa mannu bussa’licho dhoosate noonsa hasatto ledanno. Konni daafira kuni bushu rosichi gatara hasiissannoha ikkasi Dokter Tsiyon xawissanno.

Hattono mucci yaate aana safantino meekaappenna gogu biinfilli uduunne huna hasiissanno. Albu aana assi’nanni meekaappe mucci yaa abbitannokkita, bussa’licho batissannokkita ikka noose.

Konni daafira meekaappe horonsi’ra hasi’ranno manni lowontanni qorowotenni ikka noosi. Biinfillu seesiisaano laalchuwa mucci yaatenni (oyli) fayyo ikkase buuxa gadachite hasiissannota ikkase coydhanno. ‘’Togo yinanni woyteno albu qiwaate horonsi’ra dinonke yaate di’’ikkino. Mucci yiino gogi, bussa’lichu noosi manni horonsi’rannoti albu qiwaate mucci yiino albira yine loonsoonnita ikka noose.

Mucci yiino gogi noosi manchi qiwaate dihoronsi’ranno yaa sorote. Muccimma noosi yaa shamme noosi yaa di’’ikkitino. Muccimma noosi alba moolleno gawajjitasira dandiitanno. Konnira albu qiwaate horonsi’ra noonke.

Albu qiwaate horonsi’ra bisinke bikku ali muccimma laashshanno gede kaa’litannosi. Baxxinohunni kayinni bussa’lichu xagga horonsi’nanni yannara alba mooshshanno daafira bisinke batinye muccimma laashshanno. Konni daafira moolle gargartara dandiitanno qiwaate horonsi’ra hasiissanno.’’ yitanni ogimmate amaalese uytanno.

Wole hawama noosekki hajooti yitanni Dokter Tsiyon kultinonketi; ma’nate barko hocconna albu fooxa co’isate. Barkote hocco lamalate kiiro hayishshanna soorra qoleno albu mooshshaanchi fooxi co’imma agara hasiissannota ikkase duudhino. ‘’Duucha yanna barkote aani qiwaate babbaxxino ishine (bakteeriya) amaddanno. Kuni qole bussa’lichu marro kalaqamanno gede assanno.

Ikkinohurano hasiissanno qorowo assanna co’imma agara hasiissanno’’ yitino. Bussa’licho hunate woy ajishate yee mannu sodhino doogo harunsannota Dokter Tsiyon qummeessitanno. Hattino mite yannara loome bussa’licho hunate horonsidhe yinanna macciishshinanni.

Loome kayinni alba roorunni mooshshitanno. Kuri gedee coyibba ogeessu amaalera gobbaanni horonsi’ra dihasiissanno yitanni coydhino.

Bassa/ Madiyati

Wole alba hunatenni afantinoti meyaate aana batidhe leellitannoti gogu kuuli soorro ikkitanna tinino bassa/madiyati, albu giiramme yinannite. Tennera kaimu korkaati qiwaatuwa, arrishshote caabbichi, gogu moolle hattono xagichu ledo amadante daggannota ikkase xawissanno.

Lawishshaho bassa/ madiyate gogu kuuli dhibba ikkitanna boora woy haanja boora labbannoti kicetenna aliidi suume aana fultannote. Madiyate/ bassa ka’annohu arrishshote caabbichinni woy hormoonete raaqamme korkaatinni ikkara dandaannota Dokter Tsiyon coydhanno. Lawishshaho godowatenna godowate xagicho adhatenni woy kayinni sirchunni daggannote.

Dokter Tsiyon bassa/ madiyate gargadhate qara doogooti yaatenni xawissinoti arrishsho gargadha ikkitanna arrishshonna arrishshote caakko gargadhate mitteenni loonsoonni xagicho horonsi’ra hasiissannota amaaltanno. Arrishsho gargadhate xagicho horonsi’ratenni sainohunni hala’lado kooffiyya wodha, xila amaxxa hattono jawaata arrishsho heedhanno yannara mininni fula hooga labbinori gargadhate doogga ikkansa xawissino.

Bassa/ madiyate xagisa dandiinannite kayinnilla yanna adhitannotenna luphiima harunsonna qorowo xa’mitannote. Xagishshahono qineessine buudhinanni xagga hajanjanni. Bassa/ madiyate hodhitannokki gede assate menteenanasi yinanni xagishshi lowontanni hasiisannoho. Konni xagishshunni mitte hige woyyaawi gedensoonni hige daara dandaanno. Konni daafira marro ka’’annokki gede uynanni xagicho harunsine horonsi’ra hasiisannoha ikkasi huwachishshanno.

Dokter Tsiyon yitanno garinni; madiyate/ bassa duucha yanna albu aana fultanno; godobbino meyaate aanano rosantinote. Togo yaa kayinni godobbinokkite aana dikalaqantanno yaa di’’ikkitino. Baxxinohunni arrishshote hossannori aana haammate leellitanno. Roore yanna meyaate aana kalaqantannota ikkitanna mite yannara labballu aanano leellitanno.

Madiyate/ bassa sasu danite. Iseno aliidi gogi aana, giddiidi gogi bisi aana woy kayinni lamunku aana kalaqantara dandiitanno. Umikki gogi aana fultannoti shotunni la’nannite. Kuuliseno xawino duumo ikkanna xagishshunni higateno mulita ikkase xawissanno. Giddiidi gogi biso gawajjitanno yannara waajjidhino duume woy booru kuulita ikkitannoha ikkanna xagichoho uytanno dawaro kayinni shotate. Mite yannara kayinni aliiditano giddiiditano gogu kifile mitteenni gawajjitanno yannara dawaroseno bocunni boco ikkitannota coydhanno.

Dokter Tsiyon yitino garinni; bassate/ madiyatete xagishsha halashshaanchu uduunninni la’nanniha ikkanno. Woloota danuwa dhibbuwanni (gogu kolishshiishaano) baxxinoha ikkasi xagisaano baddanno. Xagishshu qarunni kayinni arrishshotenni alba gargadha ikkanna kuni qole diru du’ma arrishshote gargaraancho horonsi’rate. Mini giddo hee’neemmo yannara hincilaallote mule ikka hooga doodhinannite. Arrishsho gargadhate wolqasi 50+ ikkinoha arrishshote iskiriine (sunscreen) horonsi’ra hasiissannota amaaltanno. Hormoonete ledo xaaddinota ikkiturono hakkoye abbinoonni xagicho uurrisa woy soorra hasiissanno.

Madiyatete/ bassate xagishshi babbaxxinoha ikkanna ogeessunni qineessinoonnihu, xaanxe hirrannihunna egeminanni xagichi hee’rasi coydhanno. Kuni ikkannohu xagisaanchunni hajajamenna hasiissanno buuxo assineenna ikka noosita qummeessitanno. Madiyatete/ bassate kaimi babbaxxinohanna ragiweelo ikkanna qaru coyi kayinni arrishshote gawajjonni daannoho. Sirchunni daannohuno hee’ranno. Maatete deerrinni hee’riro 60% madiyatetenni gawajjamate tunco heedhanno. Mite yannara faashoolu/ sigadewwe dhibbuwa ledono xaadinoha ikkara dandaanno. Woloota haaruudde xagga, kaanserete xagga ledo amadameno kalaqamate tunco hee’rase huwachishshino.

Albu giirama

‘’Albu giirama’’ yinannihu wole meyaate albi aana bati’re leellanno dhibbaati. Kuni dhibbi daannohu faarmaasete giddo woy suuqete deerrinni hirranna leellitanno ‘’albu biifisaano’’ yinannire; xagisaanote hajajo nookkiha qixxaabbino xagga woy seeriweelcho doogonni gobbate giddora e’anno biinfillu laalchuwa horonsi’ratenni daannoho. Baxxinohunni kayinni albu xambera yinanni adhinanni xagichi suffino gawajjo abbannota xawissanno.

Giiramino albi malaati albu duumo duumo ikka, shaalado mundeete niga fushsha, arrishshote aana uurrinanni yannara giirtanno macciishshamme abbanno. Arrishshote ikkinanni sa’’aatera lowontanni giirtanno macciishshamme heedhanno. Tenne gargadha dandiinannihu gobbaydinni dagganno xagga uurrisatenni callaati.

Dagoomu togoo dani manchi beetti fayyimma ba’nera korkaata ikkitino laalchuwa gobbate giddora e’annokki gedenna dagoomuno horonsi’rannokki gede hasiisanno roso aa hasiissannota ikkase coydhanno. Baxxinohunni ‘’istoriidi’’ yinanniha gogu xagicho xagisaanote hajajo gobbaanni horonsi’ratenni afi’nanni coyi heeriha ikkiro gawajjo calla ikkase qummeessitanno.

‘’Kuri xagga loosantinohuno albaho yine di’’ikkino. Ayee xagichono xagisaanchu ledo amaalammikkinni alba xawisanno yinoonni daafira horonsi’ra abbitanno horonninni roore suffino mitiimma kalaqanno. Kuni alba luphiimu deerrinni gawajjannohonna sufinoha albu shaallinye abbannoho’’ yitanni coydhinohuno duudheeti.

Demmellaash Demmeqe

Bakkalcho Onkoleessa 14, 2017M.D

Recommended For You