Qansootu looso agadhantenni roore kalaqote hedonsa lophitenna guma laalte umonsano gobbansano heewisamaancho assitanno gede loosa hasiissannota ammannanni.
Loosu kaayyo kalaqatenna gobbate miinjinni woyyitino lopho borreessiisate dandoote latishshi aana hala`ladunni loosa hasiissanno.
Kalaqote hedo noonsa qansoota jawaachishatenninna hasiissanno irko assatenni loosu giddora eessine horaameeyye assanna miinju wolapho buuxisiisate handaarunni gobboomu deerrinni jawa illacha tunge loonsanni hee’noonni hajooti.
Gobbate gede dandoote latishshi luphiima illacha uyinoonnisi handaara ikkasinni, dagoomunniha ikko wedellunni rosamino laooshshe soorratenni kalaqote hedo noonsa qansoota loosu giddora eessate assinanni wo`naalshi kaajje sufino.
Qansootu noonsaha kalaqote hasatto roore lossidhanno gede injaanno akata kalaqate Federaaletenni qoqqowubbatenna woraddate geeshsha hajote yanna uyinikkinni loosa hasiissanno.
Mootimma looso kalaqate hedo noonsarira balaxote qajeelsha aatenni liqoote womaashsha injeessatenni kayse laashshinanninna hirranni bayichi irko assatenni yanna yannantenni garunni harunsonna irko assate loosi xaa yannara woyyaawanni dayno.
Konni ragaanni Sidaamu qoqqowira qansootaho loosu kaayyo kalaqate harinsho noo deerra lainohunni Qoqqowu Loosu Dandoonna Interpirayizootu Latishshi Biiro Layinki Sooreessinna Loosu Kaayyo Kalaqo Handaari Sooreessa ikkinohu Kalaa Keffiyaalew Kebbede ledo qixxaawote kifilenke keeshsho assitino. Dancha nabbawate yanna!
Bakkalcho:- Qoqqowoho loosu kaayyo kalaqonna Interpirayizootu latishshi widoonni sai diri gumulshinna tayxe dirinni handaarunni amandoonni loossa hiittoonni xawinsannite?
Kalaa Keffiyaalew:- Qoqqowu mootimma safantu kawa loosu kaayyo kalaqonna Interpirayizootu latishshi handaarinni jawa illacha tunge loonsanniiti hee’noommohu. Baxxinohunni, 2014M.D hananfe addi addi jajjabba rosu uurrinshuwanni maassante fultino wedella tantanatanno handaarranni balanxe hasiisannonsa qajeelsha afidhanno gede assatenni hattono qoqqowu giddo quchummatenna baadiyyete noota kalaqamunna mannu loosino baraarshubbanna jiro badatenni wedellu bobbakkannonna horaameeyye ikkitanno gede assinanniiti hee’noommohu.
Konni kaiminni, 2015M.D loosu kaayyo kalaqo mixonkenni 52 kumi ale ikkitanno wedellira uurrinshunni loosu kaayyo kalanqoonni. Kunino, mixonke wo’munni wo’ma gumulloommota leellishannoho. Konni garinni la’nanni woyteno woyaambe nootanna tantanatino wedelli kiirono lexxitanninna bobbakkino handaarranni loossansa garunni loosidhanni noota tenne hajo harunsitanno gede waaxantino gaamonni yanna yannantenni harunso assinanni buunxoonni.
Qoqqowu Jireenyu paarte widoonni tantannoonniti gaamono basete geeshsha marte harunsitanni tantanantino wedelli loossansa garunni harisidhanni noota buuxxino.
Qoqqowu pirezidaantichi Biiro widoonni tenne hajo harunsitanno gede tantanantino gaamono babbaxxitino handaarranni tantanante loosu giddora e’ino wedelli afantanno base geeshsha marte buuxate dandiitino.
Tayxe 2016M.D loossa widira daankera albaannino sai 2015M.D Onkoleessu aganinni hanafe onte aganna addi mixo fushshine gumullanni gede Federaalete deerrinni worroonni raga kaima assatenni Istiraateeje qixxeessine hajo la’annonsa bissanni ledo sumuu yaatenni addi illacha tunge loonsanni hee’noommo.
Kunino, 2016M.D loosu mixora jawa kaima ikkinonke daafira tayxe baajeettete dirinni onte aganna geeshsha loosu kaayyo kalaqo loosi mixote gumulshinke 93% iillisha dandiinoommo.
Qoqqowinkera wedella loosunni jawaachishate baxxinohunni baadiyyete qooxeessubbara fano baatto noowa wedellu loosidhanni horaameeyye ikkitanno gede uynanniiti hee’noonnihu. Konni albaanni rosu minna qooxeessubbara dureeyyenna babbaxxitino rosu minna massagganno komite horoonsidhanni keeshshitino baatto wedellu horoonsidhanno gede assinanniiti hee’noommohu. Konneno assinemmohu sammi yine ikkikkinni balanxe sumuu yinoonni garinniiti. Umihunni qoqqowu deerrinni tantannoonniti Istiringetenna Tekinikete komite tenne hajo aana duudhe hasaabbe gutunni sumuu yitu gedensaanni deeru deerrunkunni afantannori Istiringetenna Tekinikete komite miilla ledo hasaabbe sumuu yitu gedensaanniiti.
Konni bikkinni rosu minnano wedellu hajo ninke hajooti yaatenni rosu minna hundaanni afantannota fano baatto wedellu hasidhanno paakeeje garinni loosu giddora e’anno gede assinoonni. Konni kaiminni, sa’u onte agannara wedellaho loosidhanno baatto shiqishate loossanke mixote aleenni gumula dandiinoommo. Sai 2015M.D wedellaho loosidhanno baatto shiqishate loosino wo’munni wo’ma gumulamino.
Wole kayinni, qoqqowunni gaammanni doyichote fende ikkitanna; sai dirira 20 miliyoone birra wedellaho liqoote ikkanno gede gaammoonni. Konni albaanni uynoonni liqoo qolsiisatennino xaphoomunni 155 miliyoone ale birra doyichote fende liqoote shiqinshoonni.
Amandoommohu baajeettete dirinnino sa’u onte agannaha addi mixo gumulsha lendikkinni 62 miliyoone birra wedellaho liqiissinoonni. Ledotenni mootimmatenninna hallanya uurrinshuwanni loosante qixxaabbino Sheedenna Kontiinere wedellaho sayinse uynoonni.
Bakkalcho:- Liqoote woxe shiqisho lainohunni injeessinanni hayyo maa labbanno?
Kalaa Keffiyaalew:- Tayxe dirinni qoqqowu mootimmanni 100 miliyoone Birra liqiissate amandoonni. Konni giddonni sa’u onte agannara boco ikkannoha yaano 50 miliyoone Birra liqoo shiqishate hendeenna 30 miliyoone Birra woraddatenna quchummate gashshoottara addi addi loossate handaarranni bobbakkinorira liqoote horora hosiinsoonni. Woraddatenna quchummate gashshoottano noonsa baajeette aaninni loosu kaayyo kalaqate looso irkissanno gede assinoonni.
Bakkalcho:-Liqoo qolsiisatenna wolootaho wirro kaayyo kalaqate widoonni loonsoonni loosi maa lawanno?
Kalaa keffiyaalo:- Liqoo ,qolsiisate looso lainohunnino sa’u onte agannara 35.4 miliyoone birra qolsiisa dandiinoommo.
Konni albaanni noo harinsho haaruudde Interpirayzootira calla illacha tunge massanganni loonsannitenkanni. Sai diri kawa kayinni baxxino garinni konni albaanni tantanante loosu aana keeshshitino Interpirayzoota wirro kaajjishate harunsonna irko assinanni jawaachinshanni harinsho kalanqoonni. Kunino, liqoote woxe shiqishatenni, baatto, Sheedenna Kontiinere hasidhannorirano hattonni shiqishatenninna addi addi qajeelshubbanna ekistenshiinete owaantubba aatenni albi Interpirayzooti garunni irkisantanno gede assinanni hee’noonni.
Albaanni noo Interpirayzootinni hanqafantinore 42 kumi wedellira konni dirinni irko assate mixo amandoommoha ikkanna; sa’u onte agannara calla 7 kume ale ikkitannore Interpirayize milli assitanno wedellira babbaxxitino irko assinoonninsa.
Interpirayzootu dhukansa garunni lossi’rate ragaanni xaaddinonsa jifonna hasiisannonsari maati yaannoha bande illacha tungeeti loonsanni hee’noommohu. Handaarunni amandoonni loossa gummaame ikkitanno gede kayinni loossa hajo la’annonsa bissanni ledo qinaambe loosankenniiti. Qoqqowinke mootimmatenna paartete hattono sekitere loosu minna wedellu hajo ninke hajooti yite sumuu yaatenni qinaabbenna murcidhe loosansanniiti guma abba dandiinoommohu. Aganu aganunni hajo la’annonsa sekiterranni filantino bissanna Biironke dagganni wedellu handaarinni loonsanni loossa la’e keentanno.
Aganu aganunni keennoonniha qole sasu aganinni Istiringete komitera shiqinshanni. Mitte mittente sekiterenni loosu kaayyo kalaqo loossa harunsitannori Fookaale bissa aganunni lame higge ninke ledo xaaddanni baadiyyetenna quchummate handaarunni loonsanni loossa lainohunni ninke ledo xaaddanni babbaxxitino handaarranni loonsoonni loossa la’e keentanno.
Lawishshaho, Gibrinnu handaarinni mageeshshi wedellira hiikko gari looso kalanqoonniro; konnira hasiisannore shiqinshoonni harinsho baala keentanni hadhanno. Handaarunni hajo la’annonsa bissanni ledo qinaambe loosanke sufinonna hegeraamo loosu kaayyo kalanqeemmo gede dancha injoo kalaqinonke. Konni gobbaanni loosu aana bobbakkino wedellino loosinsanni gummaamma ikkitanno gede dancha injoo kalaqino.
Bakkalcho:- Wedellaho hiittenne handaarranniiti loosu kaayyo kalanqoonnihu?
Kalaa Keffiyaalew:- Wedellaho loosu kaayyo kalanqannihu qarunni sase handaarranniiti. Kunino; Gibrinnunni, Industiretenna Owaantete handaarranniiti. Gibrinnu handaara yineemmo woyte gidu, babbaxxitino gati laalonna rumuddate sirchinni, saadate ceattonna xiikkatenni, Qulxu’mete ceattonni, saadate sagale laashshatenni, Dubbu latishshinni, Diidu ceattonni, Malawo laashshatenni, Haarrete Da’muulchonna labbannoreeti.
Industirete handaari kayinni qinaabbino Gibrinnu laalchubba qixxeessatenni, Gogunna Gogunni afi’nanni guma, Siwiili, Hoccu loosi, Haqqu loosi, Bilokkeete, Teeraazonna woloottano Ijaarshu loosira ikkannore, Kemikaaletenna shiilote gumma konni handaarinni laashshinannireeti.
Owaantete handaara yineemmo woyteno, Daa’’atto (Turizime), Seesi-qalote loossa, IT, daddalu, hodhishshu, biinfillu loossa, sagaletenna agattote, Kaafiteeriya, caabbichunna wayi owaantubba, mootimmatenna dagoomitte owaantubbanna woloottano konni handaarinni kullannire ikkitanna; kuri sase jajjabba handaarranniiti loosu kaayyo kalanqannihu.
Konni kaiminni, sa’u onte aganna giddo wedellaho kalanqoommo loosu kaayyubba mereerinni 40% Gibrinnu handaarinni, 35% Industirete handaarinni hattono 25% owaantete handaarinniiti.
Gibirinnu handaarinni baxxinohunni ‘’Leemaatete Turrufaate’’ woy maatete jireenya yine gobbate gede raga worreenna loonsanni hee’noonnihu Lukkuwunna Saadate latishshi handaarranni qoqqowinkera jawa illacha tunge loonsanniiti hee’noonnihu.
Qoqqowinkera baattote ruukkima nooha ikkasinni shiima woy ruukkado baatto aana Lukkuwu latishsha hala’ladunni loosate addi illacha tunge loonsanniiti hee’noonnihu. Wole, gidu latishshi handaarinni kiironsa haammatu wedelli sai goyirete loosinni rosu minna qooxeessubbara uynoonninsa baatto aana loosidhe gummaamma ikka dandiitino.
Wole ragaannino, qoqqowu kalaqamu shiilonni; Culku, kinnate shiilonni, shaafunna labbeemmerinni duree’minoha ikkasinni wedellu kuri handaarranni tantanante bobbakkanno gede asinoonni.
Industirratenna hallanyu uurrinshubbarano wedellu balaxxe handaarunni hasiisannonsa qajeelsha adhite e’anno gede assinoonni.
Bakkalcho:- Interpirayzoota garunni massagate harinsho kaajjadote yine hendanni?
Kalaa Keffiyaalew:- Qoqqowoho babbaxxitino handaarranni wedellu tantanante bobbakkinoha ikkanna; baalunku handaarinni noori yanna yannantenni ogimmatenni massagantanno.
Qoqqowinkera xaa yannara kiirotenni 11 mootimmanniti Hayyotenna ogimmate rosi kolleejjuwanna woloottano hallanya Kolleejjuwa afantanno. Baxxinohunni, harancho yanna qajeelshubba uytanno uurrinshuwa nooha ikkanna; wedellu hiikkonni handaarinni illachishshe loossannoro bandi gedensaanni qajeelsha afidhannonna loosu giddora e’u gedensaannino garunni massanganna woyyaawino guma maareekkisiisa dandiitanno garinniiti irko assinanni hee’noonnihu. Hayyotenna ogimmate Kolleejjuwano albinni baxxino garinniiti Interpirayzootaho irkonna harunso assitannohu.
Lawishshaho, Gibrinnu sektere luphiima ikkinoha Industirete ekistenshiine owaante uytanno. Seerimale doogganni millinsanni dooramino wixanna bushshu madaabbarano amandi gedensaanni wedellaho uyneenna laashshidhanno gedeeti assinoonnihu. Tinino wolu garinni wedellaho irko ikkitino.
Quchumu latishshi widoonnino, quchummate konistiraakshiinete handaarinni tantanantanno maamarra adi illachinni irkissanno. Kalaqamu shiilo handaarinni tantanantanno wedellirano Wayi, Shiilotenna Wolqate sektere wedellaho addi illacha tugge tantanantenna irkisate looso loossanno.
Wedellaho loosu kaayyo kalaqate looso konni albaanni mitte handaarunni tantannoonni sekitere calla loossannoha ikkanna; xaa yannara kayinni handaarunni hajo la’annonsa sekiterra annimmatenni irkonna harunsono assitanno harinsho kalanqoonni.
Konni garinni qinaambe loosanke albaanni noo Interpirayzooti roorenkanni dhuka kalaqidhannonna gummaamma ikkitanno gede assa dandiinoonni. Wolu kayinni, haaru garinni tantanantanno Interpirayzoti albaanni noo Interpirayzootinni dancha rosicho adhitanni loosidhanno afantanno.
Qoqqowoho afantanno Hayyotenna ogimmate Kolleejjuwankenni ledo qinaambe loonsanni hee’noommo daafira baxxinohunni harancho yanna qajeelshubba aate ragaanni Kolleejjuwa kakkaooshshunninna addi illachinniiti loossanni noohu.
Konni albaanni babbaxxitino qajeelshubba su’minni tajete woraqata uytanni woxe gamba assidhanni keeshshitinore; rossinokkire manna rossino gede assite tajete woraqata uytanni keeshshitinore Hayyotenna ogimmate Uurrinshuwa keenne kiirotenni 17 ikkitannori aana seerunni qaafo adhinoonni.
Hayyotenna ogimmate qajeelsha uynanniha ikkiro ikkadda wedella kalaqa dandiinanni. Wedellu uminsanni kalaqa dandiitannorenna heewisamaano hattono loosinsanni gummaamma ikka dandiitanno gede Kolleejjuwanke luphiima qeecha fultanni afantanno.
Bakkalcho:- Interpirayzootaho laashshitannonna hirtanno base qixxeessate ragaanni mageeshshi baycho qixxeessine sayinsoonni?
Kalaa Keffiyaalew:- Xaa yannara qoqqowinke deerinni ‘’Hiikkonne doorshano wedellaho’’ yitanno hedooti amande loonsanni hee’noonnihu. Baxxinohunni Lokka Abbaayunna qooxeessaho fano baatto uynoonninsa. Noo doorshi kayinni baadiyyete rosu minna qooxeessubbara gorsunni ikko uurrinshunni loonsanni Irshinni lattannonna woyyaawino laalcho uytanno baatto balanxe badate looso loonsoommo. Laalcho hirranni bayichi qarrubbano tirranni hee’noommo. Quchummateno Sheedenna Kontiinerete shiqisho ragaanni mootimma calla ikkitukkinni woloottta hallanya uurrinshuwano beeqqitanno gede assinoonni. Wole ragaannino, konni albaanni base basente afantanno Kontiinerra haaru garinni tantanantino wedellira sayinse uyneenna loosu giddora e’ino.
Baankubbano handaarunni beeqqonsa leellishshanniiti noohu. Lawishshaho, Hawaasi quchumira Industirete paarke qooxeessira 2 hekitaare baatto aana 80% Latishshu Baankenna 20% mootimma gutante Sheede loonsanni gede assiteenna quchumu maazagaajji mini bayichu kaarta uynonke. Wolootta quchummarano baatto sammi yine sayinse aa calla ikkikkinni seeru garinni sayti pilaane qixxeessinoonni baatto uynanni gede loossa qinaambe loonsanni hee’noommo.
Bakkalcho:- Qansootaho gobbate giddo calla ikkikkinni gobbaydi gobbuwara loosu kaayyo horaameeyye ikkitanno gede qoqqowu fulino qeechi no?
Kalaa Keffiyaalew:- Konni ragaannino wedellu borreessante qajeelsha adhitanni gobbaydi gobbuwara loosu kaayyo horaameeyye ikkitanno gede Biironke widoonni mixi’ne loonsanni hee’noommo. Sa’u onte agannara addi mixo qixxeessinoonnitenni 4800 seenni qajeelsha adhitanno gede assinoonni. Kuri mereerinni 1 kume ikkitannori gobbaydi gobbuwara loosu kaayyo horaameeyye ikkitino. Konni ragaannino, baxxino garinni wedellu kakka’’anni noota la’noommo.
Bakkalcho:- Wedellu uminsanni looso kalaqate ragaanni konni albaanni seeda yannara keeshshinoha laooshshu qarra tirate wo’naalloonni harinshonni dayno gumi no?
Kalaa Keffiyaalew:- Qoqqowinkera agarroonni garinni loosu kaayyo halashshate jawu coy laooshshu mitiimmubba tirate yineeti sumuu yinoommohu. Konni kaiminni, 2014M.D kiironsa 9 kume ikkitannore Digiretenni maassante fultinorira laooshshu soorro abbitanno qajeelsha uynoonninsa. Kolleejjuwankeno, duucha yannara wedellu laooshshe woyyeessatenna uminsanni looso kalaqa dandiitannore assate dandiisiisanno qajeelsha uytino. Konni kaiminni, albaanni mootimmate loosu minnara qaxarammummokkinni yitanno wedelli xaa yannara loosu kaayyo kalanqeemmo injoo qixxeessinonke; liqoote woxenna loosu base uynonke yitanno deerrira iillinoommo.
Konni dirinni sa’u onte agannara 20 kume ale ikkitannori loosu kaayyo kalanqoonninsa wedelli mereerinni 3 kume ikkitannori Digiretenni maassante fultinoreeti. 8 kume ale ikkitannori kayinni Dipiloomunni maassantinoreeti. Woloottu kayinni 10ki kifilenni kayse Sertifikeetete geeshsha rossinoreeti. Digiretenni maassante fultino wedelli babbaxxitino loossa handaarranni bobbakke woyyaawino garinni gummaamma ikka dandiitinota la’noommo. Lawishshaho, Hawaasi quchumiranna qooxeessaho, Wondo Genneti quchumira, Malga, Arbagoona, Burra, Daaeela, Bansa, Hookko, Daarra Qawaado, Daalle, Shabbadiinonna wolootta woraddara wedellu uminsanni looso kalaqqe loossanni afantanno. Laooshshu soorro dagganni noota la’nanni hee’noommo.
Qansootaho Loosu kaayyo kalaqate hajo doorshu nookkite. Wedelluno looso agadhantenni uminsanni noo injoo horoonsi’ra dandiitannore ikka hasiissannonsa. Wedellaho loosu bude rosiinsenna laooshshe soorrine looso kalanqummoro umonsa dandaatennino sa’e qoqqowohonna gobbate agarranninsa qeecha fula dandiitannore ikkitanno. Qoqqowinke kalaqamunni ikko mannu loosino jironni baraa’rinoha ikkasinni loosu budenke woyyeessinnu’moro wedellano dagoomano duuchu handaarinni horaameeyye ass adandiineemmo.
Bakkalcho:- Qixxaawote kifilenke ledo assooto keeshshora galanteemmo.
Kalaa Keffiyaalew:- Anino galateemmo.
Amsaalu Felleqe
Bakkalcho Sadaasa 11, 2016 M.D
