Xaa yannara quchumma biifado, loosi’ratenna hee’rate injiitanno gede assate illacha tunge loonsanni hee’noonni. Quchumu biifado ikkiro dooramaancho ikkanno. Addi addi Investimentete handaarranni bobbahate hasidhanno dureeyye hasattonna kiirono lexxitanni hadhanno.
Mite mite quchumma Industirete laalcho hala’ladunni laashshate doodhinannireeti. Mite kayinni gibrinnu woy daa’’attote Investimentera injiitanno daafira handaaru handaarunkunni doodhinannire ikkitanno.
Tenne lamala wosinchu gafinni Oromiyu qoqqowira Baatu quchumi gashshooti kantiiwa ikkinohu kalaa Ahimeddiin Ismaiili ledo keeshsho assinoommo.
Baatu quchumira afamanno Dembeli Garbi ledo amadisiisame noo elto horoonsi’ratenni xaa yannara roorenkanni daa’’attote Investimente halashshate illachinshe loonsanni hee’noonnita wosinchinke kaysanno. Wosinchinke ledo assinoommo keeshsho aananno garinni qineessinoommo. Dancha nabbawate yanna.
Bakkalcho:- Baatu quchuma tenne yannara woyaawanna teessaanote injiinoha assate loossa hiittoonni xawinsannite?
Kalaa Ahimeddiin:- Quchuminke qoqqowu giddo afantanno qara qara quchumma mereerinni mitto ikkanna teessaanote heeshsho woyyeessatenna miinjansano lossidhanno gede assate hala’lado loossa loonsanni hee’noommo.
Gobbankera afantannori haammata quchumma safantino gara la’nummoro quchumimmate hendeenna ikkikkinni olunninna babbaxxitino qarrubba korkaatinni safantinore ikkansa huwata dandiinanni. Hattenne yannara quchumimmate hedo dinoonkanni yaate. Konni kaiminni, haaro hedubba burqisatenni quchuma woyyeessanna soorra hasiissanno yaannohunni qoqqowu mootimma wortino ragi kaiminni sase babbaxxitino istiraateejubba qixxeessine quchuma latinsanni hee’noonni.
Konninni, quchumu baatto gashshoote woyyeessate, pilaanetenni gashshate, co’ichimma agarsiisatenna biifisate, haanju latishshinni biifisatenna teessaanote injiinoha assa hattono seerimale assootubba gargarate loossa illachunni loonsanni hee’noommo.
Quchumu pilaane seerimale assitannori mereerinni seerimale ijaarshu loossaati. Kuri assootubba gargara dandiiniro quchumu pilaanetenni massagamanno gede assa dandiineemmo.
Tenne yannarano quchumaho koriderete latishsha halashshinanni hee’noommo. Gobbankera babbaxxitino quchummara koriderete latishsha loonsanni hee’noonniha ikkirono quchuminkera loonsanni hee;noonniha koriderete loossa baxxinoha assannori no. Baatu quchumira xaa yannara lamu gari koriderete latishshaati loonsanni hee’noommohu.
Umikkihu, quchumu mereero qaranna giddo doogga aana loonsanni koriderete latishshaati. Layinkihu, Dembeli Garbi qaccera loonsanni koriderete latishshaati. Quchuminke giddo afamanno Dembeli Garbi qooxeessa latisa hasiissanno daafira koriderete latishshi biso assineeti loonsanni hee’noommohu.
Koridereet latishshi loosi lekkaasineho, shalleette oofate injiinoha assate. Shalleettete doogo 7 kiilomeetire ale loonsoommo. Haanju latishshino koriderete latishshi bisooti. Woluno, quchumu biinfillira ikkanno caabbicho halashshate loosooti.
Konni loosi ledo amadisiisaminohunni kaameella uurrinsanni baychono ikkadu garinni loonse qixxeessa hasiissanno daafira loonsanniiti hee’noommohu. Ledotenni, woloottano quchumu mereeri koriderete latishshi loossa hala’ladunni loonsanni hee’noommo.
Quchuminke yanna yannatenni hala’lanni afamanno. 4 kume hektaarenni 8 kumenna 500 hektaare widira hala’lino. Xaa yannara kayinni 21 kume hektaare widira hala’la dandiino. Quchumu konni deerinni hala’lo ikkinnina Garbu hala’linyi kayinni quchumu hala’linyinni erote ale ikkannoho.
Dembeli Garbi 500 kiilomeetire iskuweere woy 50 kume hektaare hala’linyi noosiho. Kageeshshi hala’linyi noosi Garbi hee’reenna seeda dirrara quchumu horaameessa ikkikkinni keeshshino. Garbunna quchumu seeda yannara ledo heedhurono mimmito horaameeyye assitukkinni keeshshitino. Garbunna quchumu mimmito la’’antanni heedhurono mimmito horaameeyye diassitino.
Soorrote mootimma gobba massaga hanaffu kawa kayinni noota kalaqamu elto garunni horoonsi’ne daa’’attotenna mereershubba assatenni gobbate lophora qeecha fultanno gede assa dandiinanni yaannohunni jawa illacha tungoonni handaara ikkino.
Itophiya gobbanke hee’rate halchinannita assine latisa dandiineemmo yitanno hedonni gobbate deerrinni amandoonni mixo kaiminni ninkeno quchuminke gede noonketa mannu, baattotenna wayinna wolootta jironna eltonke qineessine garunni massaga dandiinummoro harancho yanna giddo jawa soorro abba dandiineemmota huwante loonsanni hee’noommo.
Bakkalcho:- Quchumaho afamanno Garbi qooxeessa latisa hananfi kawa daggino soorro hiittoote?
Kalaa Ahimeddiin:- Sa’u lame dirrara albaanni Garbu qooxeessa latisate lamu garinni bidhantoommonkanni. Korkaatuno, Garbu qacce garunni amandoonniki daafira ishine tunganni keeshshinoonni baseeti. Saadano woshshuno reyturo massine tunganne baseetinkanni.
Garbu giddo qulxu’me no. Mannu kayinni daafantino qulxu’me horoonsi’ranni keeshshino. Konni kaiminni, manchi beetti fayyimma diagarantino yitanno bidhatto noonkenkanni. Garbu giddo heedhanno qulxu’me ishine saga’litanno; mannu kayinni qulxu’me itanno. Kuni lowontanni manchi beetti fayyimma daafira bidhachishannoho. Wolu kayinni Garba garunni awuunte dirosi seedisate ragaanni agarranni loossaati. Garba garunni agarooshshe assa hoongiro moolara dandaanno. Konni kaiminni, Garbu qacce latishsha hanafisiinse onte aganna giddo gunde dagate fano assinoommo.
Konne loonsummo kawa xeena ganiro nafa qullaawunna co’ichu way callu Garba eanno. Qoleno, ishinunna laastikka qooxeessaho tungannikki gede assinoommo. Konninni, xaa yannara barru giddo Garbunni calla 20 kuminni- 50 kumi barri geeshsha eo afi’ra dandiinoommo. Noonke jiro garunni horoonsi’ne latisa dandiinummoro daganke heeshsho woyyeessa dandiineemmo.
Dembeli Garbi qooxeessa latisankenni daa’’ataano gangalattannowa, qaaqquullu godo’litannowa, owaantete uurrinshubba hala’litanno gede assinoommo. Konninni, quchumu biinfilli lexxino. Quchumano daa’’attote mereersha assa dandiinoonni. Haanju latishshi hala’lino. Quchuma dagganno daa’’ataano kiirono yanna yannantenni lexxitanni daggino. Konni kaiminni, quchumaho miinju millimmono lophitanni daggino.
Bakkalcho:- Quchumu gibrinna halashshatenni teessaano horaameeyye assate loossa hiittoonni xawisa dandiinannite?
Kalaa Ahimeddiin:- Quchumu teessaano konni albaanni baadiyye irkidhe heedhannoreetinkanni. Kuni yaa, baadiyyete calla laashshine abinoonni laalcho geexidhanni horoonsidhannonkanni. Konni kaiminni, quchumu teessaano noonsa baychi aana babbaxxinore laashshidhanni horoonsi’ra dandiitanno gede assate dandiinoommo.
Wole ragaanni, ogimmanna dandoo kalaqidhe looso kalaqqe loossannorenna eo burqissannore hattono jiro kalaqidhannore ikka noonsa yaannohunni mitticho hayyo gede kalanqe loonsoommo. Ledotenni, quchumu teesssaanchimma tiro seekkite huwattanno gede assinoonni.
Bakkalcho:- Quchumaho dancha gashshoote halashshatenni qansootu kasseenya lossate wo’naalshi maa lawanno?
Kalaa Ahimeddiin:- Sai gashshooti yannara quchumu teessaano danchu gashshooti xa’mo kayissanni keeshshitino. Soorrote mootimma gobba massaga hanaffu kawa kayinni dagate xa’mora garunni dawaro qola hasiissanno yaannohunni woyyaabbinonna lifixa owaante aa hananfoonni.
Mooranna muishsha gargaratenni dagoomaho lifixa owaante aate murci’ne loonsanni hee’noonni. Woyyaawanna yannitte tekinolojenni irkisantino owaante dagoomaho uynanni hee’noonni.
Konni albaanni giwire baatate harinsho woraqatunniitinka. Tenne yannara kayinni baataano minensa woy loosu basensara heedhe Teele-birrinni giwirensa tekinolojetenni baata dandiitanno hayyo kalanqoonni. Quchumu baatto ha’nurimma taje afi’rateno konni albaanni seeda yannara owaatamaano tultaabbanni keeshshitannonkanni. Tenne yannara kayinni baattote tajubba kaadaasterete hayyonni maareekkine amada dandiinoonni daafira owaatamaano dagge onte xiqqeessa wo’mitinokki yanna giddo owaante afidhe higganno. Kuri hayyubba kaima assatenni daganke heeshsho woyyeessatenna buximatenni fushshate hala’ladda loossa loonsanni hee’noommo.
Konni albaanni baattono, mannuno wayino ikko wolootta jiro mitteenni noonkanni. Nookkiti woyyaabbino hedooti. Woyyaabbino hedo kayinni daganke harancho yanna giddo qarrunni fushshate dandiisiissanno.
Konni kaiminni, quchumaho xaa yannara quchumu gibrinni handaarinni 28 inisheetive qixxeessine loosu aana hosiinsanni hee’noonni. Quchumu gibrinni loosu kaayyo kalaqo ledono xaadannoho.
Babbaxxitino Yuniversitubbanna Kolleejjubbanni maassante fulte looso amaddukkinni keeshshitannore haammata wedella gamba assine huwanyoote kalaqate looso loonsoommo. Ronsannihu egenno afi’rateeti. Ronsannihu albillicho heeshsho hiittoonni massaga dandiinanniro egennonna rosicho afi’rateeti ikkinnina mootimmate loosu mine qaxaramme calla loosate ikkiro tini hedo so’ro ikkitanno. Konnira, qansootu looso mishshukkinni tantanante loosa noonsa.
Quchumu wedella borreessine tantanne qajeelsha aatenni hasattonsa garinni looso hanaffanno gede assinoommo. Quchumu gibrinninni Lukkuwu ceatto handaarinni bobbakkanno gede assinoommo. Konnirano, liqoote kaayyo afidhanno gede assinoommo. Saadate ceatto, malawo laashshate loosi, hattono qulxu’mete ceatto handaarranni wedella qajeelsine bobbaansoommo.
Qulxu’me Dembeli Garbinni fushshinanni ceatenna gutunni horoonsi’ne latate ikkirono teessaano mine minesa poonde qixxeessite ce’anno gede assinanni hee’noommo. Adote saada ceatto handaarinnino haammata loossa loonsanni hee’noommo.
Laalote handaarinnino hattonni. Teessaano noonsa baatto aana laashshinannikkireetilla dikkotenni hasi’ra noonsahu ikkinnina baattonsa laashsha dandiitannore uminsanni laashshitanni horoonsi’ra hasiissannonsa. Teessaano laalo gatensa laashshidhanni horoonsi’ra noonsa ikkinnina dikkotenni calla horoonsidhanni heedhannore ikka dinonsa.
Quchumu gibrinninni laalchimma lossanna dikkote oolto shotisa hasiissanno. Quchuminkera xaa yannara teessaanote heeshsho woyyaabbanni dagginota la’’a dandiinanni.
Bakkalcho:- Quchumaho ga’labbo agarsiisate loossanni daggino soorro hiittoonni xawisatto?
Kalaa Ahimeddiin:- Quchumaho xaa yannara ge’ino ga’labbo no. Konnira korkaatu, teessaano qooxeessinsa ga’labbo uminsanni annimmate yawo adhite agadha dandiitino daafiraati. Tenne yannara mannu hashsha barra ga’labbote mitiimma nookkiha millisanni loosi’ranno quchumaati.
Bakkalcho:- Quchumu Investimentete noosi kaayyo hiittoonni xawisatto?
Kalaa Ahimeddiin:- Quchuminke xintamihunni kaynse la’nummoro 63 dirra giddo 21 dureeyye calla koyinsoonni. Investimentete fajjo afidhinori mereerinnino looso hanaffinori 6 dureeyye callate. Investimentete su’minni sayinse uyneenna seeda dirrara huxxante keeshshitinoti 15 baattootinkanni. Tenne baatto harunsine Investimentete wodhonna biddissi garinni baattote Baankera qolsiinsoommo. Sa’u lame dirra giddo kayinni 79 dureeyye quchumaho Investimentete handaarinni bobbakkanno gede assa dandiinoonni.
Illachinke loosidhe galtinore Investimentete handaarinni bobbakkanno gede koysate. Heeshshonsa woyyeessidhinore loosidhe galtino mannoota Investimentete widira reekkate.
Shiimmaaddanna manaadda Interpirayzenni tantanantino wedellino Investimentete widira reekkantanno gede assate. Loosidhanno baatto shiqishatenni daa’’attote handaarinni ikko wolootta Investimentenni bobbakkanno gede assinanni hee’noommo.
Investimentete handaarinni bobbakkanno dureeyye uminsano woyyaabbe woloottahono loosu kaayyo kalaqqannorenna quchumano lossitannore ikka noonsa daafira koyinsanni loosu giddora eessinanni hee’noommo.
Baatu quchumi Investimentete handaarinni jawa kaayyo noosiho. Jawu dhukinna jiro noosi quchumaati. Addis Ababaho ikko Adaamu quchummara mule afamanno quchuma ikkasinni dureeyye koyinsanni loosu giddora eessinanni hee’noommo. Tenne kaayyo horoonsi’ratenni quchumanke daggino dureeyye kaayyaataammaho.
Quchuminke Baatu ofollasi garinni kalaqamu ofollosi garinni hattono kalaqamu jirosi dhuki jawa ikkasinni dagganno dureeyyera ikkitanno baatto noonke. Quchuminkera dagge hasidhanno handaarinni bobbakkannore adhine koyisate hiittenne yannarano qixxaamboommoreeti.
Baatu quchumira dagge daa’’attote Investimente handaarinni bobbakkannori roorenkanni gumaamma ikkitanno. Quchumaho Dembeli Garbi nooha ikkirono xaa geeshsha agarroonni deerrinni dilatinsoonni.
Daa’’attote handaarinni deerransa agartinori jajjabba Hoteella, Riizoortubba, Loojubba, gangalatu bayichubba hala’ladunni hasiissanno daafira kuri handaarranni bobbaha roorenkanni gumaamma assitanno. Konninni, dureeyyeno gumaamma ikkitanno; qansootahono loosu kaayyo kalaqantanno, quchumu eono lophitanno. Quchumu eo lophitu bikkinni lophosino hakko deerrinni lexxitanno. Konne yaate dandoommohu quchumu daa’’attote elto noosiha ikkino daafiraati.
Quchumaho mootimmatenni ikko hallanyunni duucha yannara gambooshshuwa hattono qajeelshubba harinsanniha ikkasi kaiminni konfiraansete quchuma ikkanni dayno. Babbaxxitinori Ispoortete kilabba godo’leno harinsanni quchuma ikkasinni Hoteelete daa’’atto Industire hala’la hasiissanno.
Bakkalcho:- Quchumaho hodhishshu owaante woyyeessate ragaanni loonsoonni loossanni daggino soorro xawisinke.
Kalaa Ahimeddiin:- Quchumaho konni albaanni hodhishshu owaante qarri noonkanni. Lawishshaho, gaarrete Faradi, baajaaje hattono kaameella mitte doogo aana mittimmatenni xixxiwantanni hadhanno ikkito noonkanni. Tenne ikkito taashshatenna hodhishshu owaante woyyeessate hodhishshu kaameella anje noowa kaameellate kiiro lende bobbaansanni gede assinoonni. Quchumunni wolootta qooxeessubba higge hodhitannori qarriweelo millissanno gede assinoonni.
Xaa yannara loonsanni hee’noommohu quchumaho qara qara doogga aana gaarrete Farado hodhishshu owaante uytannokki gede assate loosooti. Qara doogo tayisse sa’’atenni giddo dooggara owaante uytanno gede ikkinnina albi gede doogote aana millissanno ikkito uurrinsoommo.
Wole ragaanni, baajaaje qara qara doogga aaninni kaysate looso hananfoommo. Sase lekka baajaaje layinki doogonna giddo dooggara woy seesallichu kinchinni loonsoonni doogga aana calla hodhishshu owaante uytanno gede assinanni. Konne assineemmohu korkaatu qara qara doogga jajjabba kaameellara fano assatenni tiraafiikete xixxiwamme ajishateeti.
Bakkalcho:- Addis Ababunni Hawaasira massitannoti wiinamu doogo loosante gooffe owaantete fano ikkitanno yannara Baatu quchuma tayisse sa’anno kaameellanna manni anje xaadduha ikkiro quchumu lophora gufidhara dandiitanno yitanno bidhatto kalaqantara dandiitanno yite hedatto?
Kalaa Ahimeddiin:- Tenne yannara Baatu quchumi lopho duumbara higgannokki garinni jawa illacha tunge loonsanni hee’noommo. Wole ragaanni, mannu Baatu quchuma daate halchannoha assateeti loonsanni hee’noommohu. Tini wiinamu doogo faajjetenni owaante hanaffanno yannara doogaasinu Baatu quchuma e’e sa’’ate halchitanno gede assateeti illachinshoommohu.
Hasiisanno looso loonsikkinni quchuminke daa’’attote quchumaatina daggine daa’’atte yaate didandiineemmo.
Quchumu giddo afantanno Hoteellano woyyaabbino owaante uytanno gede assate illachinshoommo. Quchumu giddo loonsanni hee’noommo latishshino daa’’ataano goshooshannoha ikkara agarranni.
Bakkalcho:- Baatu quchumira daa’’attote handaarinni afi’nanni eo mageeshsha lophitino yaa dandiinanni?
Kalaa Ahimeddiin:- Quchumu woyyaawino woy lophino yaa dandinannihu giddo eo lophiturooti. Sa’u sase dirra kawa noo soorro la’nummoro; 2015M.D xaphooma giddo eo 300 miliyoone birraatinkanni. 2016M.D kayinni 654 miliyoone birra eo gamba assinoommo. Tayxe dirinnino xaa geeshsha 1.1 biliyoone birra eo gamba assa dandiinoommo.
Daa’’attote handaarinni illachinshe loosankenni daa’’ataanote kiiro barru barrunkunni lexxitanni daa giddo eono hakko bikkinni lophitanno gede assitino. Aananno 2018M.D kayinni 1.8 biliyoone ale birra eo gamba assate mixi’noommo. Kunino, roorenkanni daa’’attote handaari eo lophitanni daggino daafiraati.
Bakkalcho:- Yannakki fajjite ledonke keeshsho assite oottonke xawishshi daafira galanteemmo.
Kalaa Ahimeddiin:- Anino galateemmo.
Amsaalu Felleqe
Bakkalcho Ella 26, 2017 M.D
