Sidaamu qoqqowira kalaqamunna mannu loosino daa’’attote jiro afantanno. La’nenna boohaarre duumbannikkinna addintanni maala’lissannori daa’’attote (turizimete) iillo base hala’ladunni afantanno.
Kuri kalaqamunna mannu loosino daa’’attote iillo base garunni agarooshshe assine latinse daa’’attote injeessanna handaara lossate xaa yannara Federaaletenni hananfe qoqqowubbatenna deerru deerrunkunni afantanno bissanni illacha tunge loonsanni hee’noonni.
Mootimma handaaraho uytino illachi kaiminni gobbate addi addi qooxeessubbara albaanni nootera ledotenni haaruudde daa’’attote iillo ijaaranni hee’noonni. Xaa geeshsha illacha tungoonnikkire badatenni wirro la’nanni agarooshshe assatenna latisate widoonni hananfoonni loossanno jawaachishshannote.
Techo borronkenni sa’u muli yanna giddo Sidaamu qoqqowi Wodiidi Sidaami Zoone Darrate woradira ‘’Macciishsho Iko-Turizime/ Machisho Eco-Tourism Destination)’’ yine handaarunni haja la’annonsa bissanni xiinxalline latisatenna agarooshshe assate bandoonni.
Qoqqowoho addi addi daa’’attote (turizimete) latishshi loossa aana illachishatenni loonsanni hee’noonniha ikkanna; Daarrate woradira daa’’attote loossa millimillo noo deerra keenatenni aanchine loonsannita xawinsoonni.
Qoqqowu Woga, Turizimenna Ispoortete Biironni afi’noonni mashalaqqe leellishshanno garinni; ‘’Macciishsho Iko- Turizimete Iillo’’ latishshi loossara kaima ikka dandiitannoti baca kalaqamu jiro noota bandoonni. Daa’’attote jironna latate injo badatenni aanchine loonsanni loossara deerru deerunkunni hajo la’annonsa bissanni ledo basete geeshsha iilline la’atenni hasaambe gutu hedo amandoonni.
Konni kaiminni, qooxeessaho jawa daa’’attote (turizimete) latishshi loossara kaima ikka dandiitanno jironna latate injo heerasenna albillicho Wodiidi Sidaami zoone qaddo daa’’attote iillo (tourist destination) ikka dandiitanota la’noonni.
Xaa yannara qooxeessaho noota hala`lado daa’’attote jiro, handaarunni dikko eessate daa’’attote iillo latishshi anje nootanna handaaraho qara rakko ikkaseno buunxoonni.
Konni kaiminni Wodiidi Sidaami Zoonera loonsanni daa’’attote latishshi loossa giddo, turistete iillo base latisate haja bayira darga adhitannotanna yanna uyinannikki hajo ikkase illacha tunge loosa agarrannita kulloonni.
Qooxeessaho haammata daa’’attote iillo base latisate xiinxallote bandoonnitanna aanchine loonsanni injo lainohunnino hala`lado hasaawa assine albillicho yanna uynikkinni loosa hasiissanno loossa lainohunni raga worroonni.
Daarrate woradira afamanoha, Maciishsho Iko-Turizimete iillo base (Machisho Eco- Tourism Destination) latisate pirojektenni qooxeessu garunni agarooshshe assinanni Dubbo mereersha assatenni, qooxeessaho turistete iillo hanqafo Dana ikkitinore qoxeessaho afantanno wolootta daa’’attote jiro afantanno dargubba badatenni tantanatenni daa’’attote iillonna handaaru dikkora qineessinannita raga worroonni.
Macciishsho Iko-Turizimete iillo base pirojekte latisate loonsanniri haammata latishshu loossa giddo Iko-Rizoorte ijaara jawa illacha tungoonni. Konne ijaarshano pirojekite giddose giddose hanqaffe amaddannote.
Sidaamu Dagoomu Qoqqowi Mootimma, Woga, Turizimenna Ispoortete Biiro, Federaalete Turizimete ministere ledo halamatenni latinsanniha ikkanna; dirunni 100,000 gobbate giddonna gobbayidi daa’’ataanora owaante aate dandiitanno yine mixi`ratenni ikllacha tungoonni pirojekteeti.
Pirojektete amado aana hala`lado hasaawa assine gutu hedo amandihu gedensaanni Macciishsho Iko-Rizoortete ijaarshi hanafamanno gede darga la’ne bandoonni.
Xaphoomunni, xaa yannara Sidaamu qoqqowo daa’’attote mereersha assate dandiisiissanno loossa gumullanni hee’nooni. Sai 2012M.D hanafe Koroonu fayyanna babbaxxitino ga’labbote qarrubba kaiminni qiide keeshshinoha daa’’attote handaara wirro kakkayisate loossara jawa illacha tungoonni.
Sidaamu qoqqowi babbaxxitino daa’’attoe jironni duree’minoha ikkanna; budu, kalaqamunna mannu loosino jiro latisatenni daa’’attote iillo halashshanna daa’’ataanote kiiro yanna yannantenni lexxitanni hadhanno gede hattono handaarunni afi’nanni eo luphiimu garinni lossate jawa tunge loonsanni hee’noonni.
Ikkollana, xaa yannarano daa’’attote basera marre hasi’nanni garinni gangalatenna daa’’atate dandiinanni gede assitannoti safote latishshuwa garunni ha’la’litinokkita kullanni. Hasiissannota safote latishshuwanna daa’’attote iillo qooxeessuwara addi addi owaante uytanno uurrinshuwa ijaarantannonna hala’litanno gede assa dandiiniro handaaru latishsha hasi’noonni deerrira iillisha dandiinanni.
Base basente afantannota daa’’attote iillo base latisatenna handaara halashshateno Qoqqowu mootimma jawa illacha tugatenni diru dirunkunni baajeette gaamatenni loossanni noota buunxoonni.
Sa’u muli yanna kawa bandoonniha Macciishsho daa’’attote iillo base albillicho latinsanniha ikkanna; konni albaannino wolootta qooxxeessuwara loonsanni keeshshinoonni.
Lawishshaho, Garambi Tullo dagooma hanqafino garinni daa’’attote latishshi pirojekte loossa harinsanni hee’noonniti qaangannite. Tenne pirojekte loosi Itophiyu Dubbunna Dubbu Saada Agarooshshi Biilloonyinni ledo ikkatenniiti loonsanni hee’noonnihu.
Daarrate woradi Macciishsho olliira afamannoha agarooshshe assine garunni latinsoonni dubbo qooxeessaho afantanno Macciishsho Iibballicho, Bongoodi olliira afamannohu Gudumi Geerchi yaamamanno kinchi, Lagaddaarru laginna foonchi, Baddeessi olliira afamannohu Rommanni foonchi, hattono Teraamaaji Caangitote olliira Hammaatte afantanno Hammaatte Diingami Koyyo kinna qansonni hattono addi addi basera ledo mitteenni amadisiinse woloottano qooxeessaho afantanno mannu loosino, budunna kalaqamu jironni ledo amadisiinse latisatenni daa’’attote iillo assateeti faajjetenni loonsanni hee’noonihu. Tini hedo calla ikkitukkinni hananfoonni loossa albillicho lowontanni jawaachishshannote.
Gobbate giddo ikko gobbaydi daa’’ataano goshooshatenna Qoqqowoho afantanno daa’’attote iillo base garunni latisanna addi addi doogga horoonsi’ne egensiisano hasiissanno.
Qoqqowoho afantanno daa’’attote jiro latisatenna daa’’atisiisateno xaa yannara noohu ga’labbote gainoha ikkanno gede dagooma mereersino garinni loonsanni hee’noonni gari addintanni naaxxisannoho; jawaachinshannihono. Korkaatuno, ga’labbo ge’inokki qooxeessira daa’’ataano dagganno yine agadha agurina keeraatunni fulle eateno lowontanni qarrisannohuraati.
Qoqqowoho xaa yannara addi illacha tunge latinsanni hee’noonnire daa’’attote iillo base lendikkinni albaannino lattinorinna haammata daa’’ataano goshooshshanni keeshshitino base nooti anfoonnite.
Itophiyaho afantannori gobbate giddo calla afantannori 25 ceate dani mereerinni 16 ikkiannori qoqqowoho afantannota kullanni.
Daa’’attote bobbanke kakkayisatenna gangalatu base egensiisate dandiinanni garinnita yannite hayyo baala horoonsi’ra hasiissanno. Konninni, qoqqowo daa’’attotenni egennaminoha (turizimete Biraande) assa dandiinanni.
Qoqqowoho handaarunni bobbakkannorenna owaante uytanno uurrinshuwa annuwi ledo halamatenni haaruudde daa’’attote bayichubba quchummatenna woraddate halashsha dandiinanni.
Daa’’attote iillo bayichubba halashsha dandiiniro gobbayidi dhaaddote Investimenteno halashshatenni gobbaydi dureeyye qooxeessahho addi addi handaarranni bobbakkanno gede kaayyo kalaqantanno.
Baxxinohunni, Hawaasi Garbi qooxeessa biifisatenninna latisatenni, Garambi Ilaala, Lokka Abbaayu Gobboomu paarke, Taboori Ilaala woloottano mootimmatenni amandoonni pirojektera ledotenni dagoomua hanqafino garinni latisanna halashsha dandiiniro qoqqowu harancho yanna giddo daa’’attote handaara lossi’rate noosi kaayyo jawate.
Xaa yannara heeshshonsa daa’’attote handaari aana xintantinori dagoomu bissa addi addi budu sagalla qixxeessatenni, ogimmate loosinni, daa’’atisiisaano, Hoteella, Loojjanna wolootta owaante uytanno uurrinshuwa handaarunni horaameeyye ikkitanni noota la’nanni.
Qoqqowoho jawa daa’’attote jiro noota bandoonniha ikkanna; tenne jiro garunni latisatenna egensiisatenna qooxeessa gangalatatenna daa’’attote dooramannoha assate dancha kaayyo noota kullanni.
Ikkollana, Wodiidi Sidaami zoonera lattinoti daa’’attote iillo basenna handaarunni owaante uytanno uurrinshuwa anje noota kaima assatenninna daa’’attote millimillora mitiimma ikkitino hajubba badatenni albillicho zoonete loonsanniri daa’’attote (turizimete) latishshi loossara jawa irko ikkanno gede Macciishsho Iko- Turizimete Iillo base latisate doorroonni. Qooxeessaho handaara latisatenni dagoomu ikko qoqqowunna gobbano horaameeyye ikkitanno hanafantino. Labbanno loossa duuchunku qooxeessira hala’lituro daa’’attote handaarinni agarranni eo lossi’rate dandiinanni. Dancha gangalatu yanna!
Amsaalu Felleqe
Bakkalcho Bocaasa 27, 2016 M.D
