Kalqete aana illacha tungoonnikki xisso mereerinni qarunni kullannite; Mayigiriine (kaajjado umu damuume).
Xissamaano baxillaanonsa woy galtensanni hattono loosu miillansanna murrootinsawinni addi addi su’ma uyinanninsa. Haja assite dancha macciishshamme booreessitannore, shiima xisso dandiitannokkire, cee’maaleeyyenna hasiisannokki korkaata batissannore assine la’nanninsata batinye kalqoomu xiinxalluwa leellishshanno. Xissote kaajjille affannori xissamaano callate. Umu damuume baalanka manna xissanna shaa hoogase baxxinohunni xisso wirro wirro gawajjitannonsa manniwa heedhanno shetto shota gede assine la’nanni gede assitinno.
Sayinsetenni bandoonniri 100 dani umu damuume heedhurono Mayigiriine (kaajjado) xissote kaajjillinni diheewisiinsannite. Mayigiriine kalqete aana baxxinohunni dirinsa 24-50 ikkannonsa noo meento qarunni shetisannoha ikkanna labballu aana shetto kalaqatenni 7ki deerrira afamanno.
Gobbankera Mayigiriinete ledo amadisiisaminohunni ikkado xiinxallo assa hoongirono kalqoomu deerrinni dhibbu 7 manninni mitto gawajjannota Addis Ababu Yuniversite Nyogoorete xaginaati rosu goli Nyogoorete, giddoyidi xisso, Istirooketenna umu damuume addi xagisaanchi Dr. Yaareed Maammusha coyi’ranno.
Tenne kiiro 110 Miliyoonenni hendanni Itophiyu daganni hendummoro, gobbate 7 Miliyoone ale ikkitanno qansooti xissote reqeccaabbinore ikkitara dandiitannota kullanni. Mayigiriine sayinsetenni bandoonniri qooxeessunna sirchunni reqecceessitanno korkaatta heedhurono xissote kaima kayinni dibuunxoonni.
Umo bade damuunsa xissote baxxino malaate ikkanna umu damuume wodanu gana gede ‘‘Diw-Diw’’ yaate akata afidhinota addi xagisaanchi xawisanno. Xisso illete guma liphi liphi assatenna qotenna badhe madiissate akatano afi’rino.
Konni aana looqqi assatenna tushshiishate macciishshamme afantanno. Xissamaano wole yannara giwissannonsakki huuro, xawaabbanna foole tiyyidhe gibbanno.
Konninni, xisso malalli yitansa geeshsha mannuwiinni baxxite tunsote kifile giddo keeshsha doodhitanno. Dokter Yaareedi ‘‘kaajjado umu damuume babbaxxitino xissamaano aana addi addi kaimi hee’rasera dandaanno’’ yaanno.
Mite mite xissamaano buna aga xisso kayissannonsaha ikkanna wolootu kayinni buna aga xisso woyyeessitannonsa. Ikkado goxicho goxa hoogano ikko bikku aleenni goxa xissote kaima ikkitannonsari heedhanno.
Faabrikaho qixxaabbinonna coommille afidhino sagalla hattono dimbissanno agatto baalanta xissamaano yinanni deerrinni xissote reqecceessitanno korkaattaati.
Mayigiriinete xisso ka’ara 15 xiqqeessi albaanni xissamaanote laooshshi bocunni diwamara, la’annorichino suudesi soorramara dandaanno. Suwashsho doogo erantinota, kolishsho doogono bilicci yaannorichi du’naminota labbansara dandiitanno.
Togooti kaajjado umu damuume kalaqantuhu gedensaanni xisso woyyeessitanno xagga adhanna xisso leddara dandiitanno coyibbanni xeertira lowo geeshsha hasiissanno.
Kaade badhetenna umu aana wodhatenni ikkado fooliishsho afi’rate wo’naalano xissote bikka ajishshara dandiitannota Dokter Yaareedi amaalanno.
Mayigiriine roore anga gawajjitannohu 11- 50 diri hanafo geeshsha noori aana afantanno mannoota ikkanna rumuxxitannohuno dirinsa 30 ale ikkinonsari aanaati.
Dhibba woyyeessitanno xagga xaa geeshsha kalqete aana afa hoongoonni yaannohu addi xagisaanchi; assa dandiinannihuno xissote dhukanna bikka ajisha ikkinota huwachishanno.
Xagisaano Mayigiriinete xisso kalaqantanno yannara xissamaanchu surre giddo sarraaqantanno kemikaalla taashshatenni umu damuume rakke rakke ka’annokki gedenna shetisate bikkase ajishate kaa’litanno xagga hajajjannota Dokter Yaareedi xawisanno.
Tini xagga xibbuunni 50-80% geeshsha xisso ajishate dhuka afidhinoreeti.
Sagale yannatenni saga’la, ikkado waa aga, ofollinanninna gonxanni gara taashshira, kompiwuterenna anga bilbilinni fulannoha ille gawajjanno xawaabba filte sayissanno hayyo horonsira, arrishshote fullanni woyte koffiyyanna xila amaxxa hattono kaajjadu fooli hee’ranno qooxeessinni xeertira gargarooshshu doogga mereerinni afantannoreeti.
Qiddist Gezaheny
Bakkalcho Bocaasa 13, 2016 M.D
