Turizimete Ministeere Wocawaaro 29, 2016 M.D Saayinsete Muuziyeemera fantinoti gobboomu deerriti turizimete reqecconna hospitaalitete battala mittu aganira fano assineenna keeshshe sa`u barrubbara albaanni jeefinsoonni. Tenne reqecco aana handaarunni jawa qeecha fultanno yine aggarroonniri mootimmatenna hallanya uurrinsha, maabbarra, kalaqote ogeeyye, hoteella, daa“atisiisaano uurrinsha, laashshaano, laalcho shiqishshanno uurrinsha, turizimete uurrinsha irkisaano beeqqaano ikkitino.
Tajubba leellishanno gara ikkiro, tenne reqecco 160 kumi daga aliti daa’’attino. Dijitaaletenni (dagoomu tuqira) 9 miliyoone ali daga harunsitino. Reqecco cufate amuraati aana leelle hasaawa assinohu Turizimete Ministeere deetichi kalaa Sileshi Girmihu, “Handaaru loosaasine mittu aganira mitto baycho xaadiseenna harinsoonni reqecco, Ministeerete gede mixi`noommo mixo guma laaltinote” yiino.
Minister Deetichi, reqecco gobbate giddora calla mixi`ne harinsoonnita ikkitinota xawise; albillichote jajjabba kalqete deerrinni qixxeessinanni gede tini reqecco kaayyo kalaqqinota egensiisino. Reqeccote aana mitto xibbee kumi ali daga basete geeshsha dagge daa’’attino; miliyeene ikkitannoti kayinni dijitaalete doorshinni daa“atansa tini reqecco gummaame ikkitinota kulino.
Saayinsete muuziyeemera qixxeessinoonniti turizimete reqecco goofase lainohunni may gumi leeellino yaannoha Turizimete Ministeerera Dagatenna Kalqete xaadooshshi Loosu Gumulsiisaancho ikkinohu kalaa Alemayyo Geetaachohu xawisanni;togoota labbanno reqecco harinsanni yannara turizimete Ministeere gede, qoleno turizimenna hosipitaalite xaadinse mittu aganira qixxeessa tini umi reqecco ikkitinota xawisino. Reqecco keeshshitu yannara mittu xibbii kumi manni baychu geeshsha dayee daa’’atino; tini reqecco dijitaaletenna tuqu xaadooshshira hattono miidiyu elektiroonkisenni iillado assate loosi addintanni seyinoha ikkinota huwachishino.
“Reqecco qixxeessini yannara illachiinshe ka`noonnihu xaphoomunni gobbannita turizimete handaara kakkaasate ikkinota kulinohu Dagatenna kalqete Xaadooshi Loosi Gumulsiisaanchi, daa’’atote hasatto lexxitanno gede kakkaasate timo amande harinsoonnita xawisanno.
Isi yaanno gede ikkiro, 80 -100 geeshsha ikkitannori reqecco shiqishshinnori saayisnete muuzeemera mittu aganira Itphiyu bude, hornya, dhaggenna babbaxxitinota daa’’ataanote shiqishatenni beeqqaano ikkitino. Konninni, Itophiyu noosiha turizimete jiro hasiisanno garinni leellisha dandiino. Daa’’ataasinu basete geeshsha leelte daa’’atatenna egenno adhatenni sa`e fotote qaagooshshe adha dandiitino. Handaara kakkaasate widoonnino jawu gumi borreessamino.
“Ayinnino roore reqecco addi addi rosi mininni fultino rosaano ga`a gobba ragidhannori lophitanni noori xa`mono dawaro afidhino reqecco ikkitinota kulinohu Loosu Gumulsiisaanchi, konni widoonni ilama gobbase affanno gede hattono xa`mo heedhannonsa yannara baychu geeshsha dagge dawaro afidhanno gede assatenni reqecco jawa qeechase fultino.
Itophiyu giddo lophitanni noore calla ikkikkinni Addisi Ababaho afantinore kalqete turistoota daa’’atisiisaanote uurrinsha ledo baychoho afante turizimete jiro noo deerra leellishshanno reqecco daa’’attinota coydhanno.
Kuri turistootu, Itophiyu turizimete handaarinni noose jiro saayinsete muuzemera mitto baycho afira dandiitinori, noonsa yanna giddo daa’’atate kaayyo kalaqinonsata coy`rinohu Loosu Gumulsiisaanchi, daa’’atisiisano uurrinsha ledo xaadde daa’’atate mixo fushshidhanno gedeno assinonsata kulino. Turizimete baychira noo hoteella, owaante uytanno uurrinsha, turizimete laalchonna wolootta injo maa labbannoro xaaphi assite reqeccotenni afidhino korkaatinni daa’’atate hasattonsa lexxitinota Ministeere huwattinota kalaa Alemaayyo xawisino.
“Hallanyunna Mootimmate turizmete handaari aana bobbakinori mitto baycho xaaddino” yiinohu Loosu Gumulsiisaanchi Kalaa Alemaayyo, kuni gutunni Itophiyu jiro egensiisatenna latisate jawa waalcho faninoha ikkinota huachishino. Uurrinshuwa gutunni loosate, handaarunni noonsa kaayyo horoonsi`ratenna mittimmatenni mixo amande loosaatenna dhuka kalaqate togoo battalara kalaqqanno kaayyo jawa ikkitinota Kalaa Alemaayyo egensiisino.
Reqeccote muleenni baychoho babbaxitino hasaawu foreme harinsoonni. Konne lainohunni Loosu Gumulsiisaanchi, handaaraho noo roqqo gutunni tirate dandisiisannota haammata amaalammete battala harinsoonnita xawise, kuri mereero, turistete viisa uynanni gara, hodhishshu shiqqo, gumuruketenna eote biiro ledo amadame noorichi xaaddoteeno ikko wole doogonni xiiwo kalqanni noo hajubba aana hala`lado hasaawa assinoonnita coy`rino.
Loosu Gumulsiisaanchi, hasaawunna reqeccote aana qara beeqqaano ikkitinori hajo la`annonsa bissa woyyaabbino hedo qummeessitino battala ikkitinota xawisino. Ledoteno, Afiriku Hodhishshu Maabari gobbate giddo noo tuurete opireeterenna daa’’atisiisaano maabbarra ledo mittimmatenni loosate dandiisiisanno doogo injeessate reqeccote muleenni foreme harisate loosono loosa turizimete handaari baqqi yaanno gede kaayyo kalaqinota xawisino.
Dipolomaatikete hasaawu battalano reqeccote muleenni harinsoonnita ikkase xawise, gobbuwate dipolomaate Itophiyu turizimete jiro la`enna xiinxallite gobbate dancha su`ma ijaarsate looso loosate amadino mixo aana hasaawa assinoonni yiino. Reqecco, dipolomaate gobbansa dijitaalete miidiya horoonsidhe egensiisate dandiitino kaayyono kalaqa dandiitino reqecco ikkitinota kulloonni.
“Reqeccote deerra luphi assine diru dirunkunni harinsanni” yiinohu Loosu Gumulsiisaanchi, Itophiyu turizimete handaari gobbbate deerrinni calla ikkikkinni kalqete deerrinni reqecco qixxeessinannita xawisino. Konninni, Lendenete, Jarmanete, ispeenetenna woloota gobbuwara qixxeessinanni gede handaaru reqecco konni aleenni ikkino qeechi heerannose gede loonsannita coy`rino.
Togoo battalla gobbate gede noo turizimete baychonna turiziemte elto egensiisate dandaa jawa kaayyo amadde daggannota kulinohu Loosu Gumulsiisaanchi, Addisi Ababaho qixxeessinoonnita sunfe qoqqowubbateno qixxeessa dandiiniro dhagge, woga, hornya, kalqamu jiro luphi assine leellisha dandiiniro turizimete handaari xa noowinni woyyaawino kakkaooshshe abbannota kulino.
Kalaa Seyid Yesuufi turizimete uurrinshara 10 dirrara rosiisaancho ikke hattono, umisinni daa’’atisiisaancho ikke tuure gaaydete ogimmanni dirrate loosanni saino. Saayinsete muuzemera mitto agana keeshshitino reqecco lainohunni xawisanni, Itophiyu kalqete deerrinni haammata turizimete jiro dona assite borreessiissino gobbaati. Ikkollana, hasi`noonni garinni jiro daa’’ataasinu illera leellisha didandiinoonni. Tenne harinsho giddo koronunna ga`labbote qeechino jawaho.
Turizimete aana kalaqantannoti daa’’ataanote anjenna turizime qiiddannokki gede assate qoleno wirro baqqi yaanno gede tini reqecco jawa irko kalaqqino.
“Turizimete jiro egensiisate ilachiinshe horoonsi`nanni doogo giddo mitte kalqete turistoota calla hendeet” yiinohu Kalaa Seyid, adi addi doogonni gobbaydi turistooti nookki yannara handaaru baqqi yaanno gede roorenkanni gobbate giddo turistooti aana illachiisha hasiisannota coyranno. Konnira kayinni egensiisate doogo Itophiyu daa’’ataasinirano mereersitinota ikka noota coyranno. Gobbate giddo qansootira turizimenek jiro egensiisate doogo giddo mitte sai mittu aganira Saayinsete muuziymera harinsoonni reqecce lawishsha ikktannota xawisino.
Isi xawisinonte gede, kalqete turisete addi addi korkaatinni ajjara dandiitannohura, gobbate giddo turizime jawaachisha hassiisanno. Gobbaydi turistooti aana irkidhino turizime calla ikkikkinni gobbate giddo turistootano jawaachishannotanna bobbanke leddanno Saayinste muuzeemera qixxeessinoonni gedee reqecco qixeessa gumaamma assitannota xawisino.
Itophiyu haammata turizimete jiro noo gobba ikkitinota xawisannohu Tuurete ogeessi Seyid, baxxinohunni Addisi Ababahonna mitu mitu qarqarira muli yanna kawa loonsoonniti turizimte iillo latishshi handaaraho jawa kaayyo amadde dagginota coy`ranno. Tenne jiro da’’ataasinete qineessatenni togoo reqeconna woloota labbanno pirogiraamma egensiisatenni daa’’ataasinu kiiro ledanna lossa dandiinannita amaalanno.
Reqecco fanni amuraati yannara baycho leellinohu Xaphoomu Ministerch Abiy Ahimedihu (Dr) yiinote gede, Itophiyu turizimete handaari, luphimu dhagge, donu, budu, dancha baattote ofolla, dubbu saada, haqqa duucha eltonna pirogiraamma amaddino gobbaati. “Illenke fanne la’’ate, la`noommoha latisatenni luphi yee leellanno gede assatenna hattono egensisatenna owaante aate looso losa dandiinummoro mittimmatenni lophineemmo” yee coyrino.
Tini reqeccote, Itophiyaho nooha daa’’antanniha injiinohu turizimete baychi noota xawise leellishannote yee xawisino. “Itophiyaho nooseta hala`lado turizimete jiro mittu hari giddo leellisha Abbay garba mooqqotenni yinanni gede ayirrannoha ikkirono, Turizimete Ministeere reqecco qixxeessatenni assitino wo`naalshi jawa gede galantannihonna jironke garunni leellishate kaa`litinote” yiino.
Mittu aganira keeshshitino reqecco, noota jiro leellishate jawa qeechase fultino. Haammata beeqaanono daa’’attino. Tajubba kultanno gede ikkiro, handaarunni qixxaabbino reqecco giddo tini umita ikkitinota duuchu xawisino. Baxxinohunni qarqara qarqaraho noota turizimete jiro garunni egensiisate kaayyo kalaqantino reqeccooti. Reqeccote battalano gobbate nooha daganna dagooma mittowa xaadisate hala`lado kaayyo kalaqqino. Mimmitu ledo dancha gade soorrirateno dancha doogo qineessino. Xaa geeshsha illetenni la`ne egenninoonnikki turizimte jiro daa’’atateno addi doogo kalaqqino reqecco ikkitinota kulloonni.
Abrahaam Saamueel
Bakkalcho Bocaasa 6, 2016 M.D
