Konni hee`noommo agani giddo Irreechu ayyaana iibbinshe danchu amuraatinni ayirrinsanni yine agarranni. Ayyaanu Oromote dagara budensanna horinyansa xawisannoho. Poletiku hajo ledono xaadooshshu dinosi. Diru dirunkunni konne ayyaana ayirrissara fultanno Oromote daga hattono ayyaanu beeqqaano keere, mimmitu ledo sumuu yine galanna mittimma kalanqe kaaliiqira galata shiqinshanni.
Irreecha yaa mayaate?
Irreechaho yaa qara tirosi, galaxxanna magansi`rate yaate. Kaaliiqira, “konne diro assoottonke dafira, hawadunni arru widira (birrate) saaysoottonkehura galaxxineemmohe” yaatenni Kaaliiqa guwisi`nanni ayyaanaati. Irreechu ayyaani duucha owaante afi`rino. Kaimisinno dhimmote. Mannu magansira hanafi yananni kaayise dayno ayyaanaati. Baxxinohunni, Oromote dagano lendeenna kushi sirchi maatenni kullanni afiinna ama`no daggukkinni albaanni Irreechu ayyaanira shama haayisso amande kaaliiqa huucci`nanni. Irreecha shama haayissonni riqimbanni. Adhanna adhamate nafa miine miinnara geerra sonkanni woyte shama haayisso amande gogunni loonsoonni xilti giddo worre sonkanni. Konnira, konni ayyaani giddo noore la`neemmo woyte, Irreechu ayyaani amma`note dana afi`rino ayyaanaati. Albi waro mannootu soqqamaasincho sokkanno yannara shama haayisso murte uyte, “Eeggate tenne sokka Kaaliiqi daafira yite iillishie” yite soqqitanno. Togo yinanni woyte, Irreechu haayisso woy doorroonni haqqi daro yaate.
Irreecha dirunni lame hinge ayirrinsanni ayyaanaati. Uimihu Wocawaaru agani jeefonni hananfe, Birra agani goofa geeshsha ayirrinsanni. Umihu galata kaaliiqira shiqinshanniha ikkanniho. Akkalunni haaru dirira sa’noonni daafira. Layinki dooycho kayinni badheessu yannanni kayise, Ellu agani geeshsha ayirrinsanni ayyaanaati. Laayinki doychora ayirrinsannihu Irreechu ayyaani xaa yannara hawamanni dayinoha ikkirono Ilaalu aana ayirrinsanni. Kunino xeena gananno gede xa’mi’nanni ayyaanaati. Mito mitowa gatinoha ikkirono;xaano sae sae noota kullanni.
Daga huwata noonsahu, Irreechu amma`no dikkino, kayinnilla amma`note dani noosiho. Lawishshaho, Cuuammete ayyaani amma`note ayyaanaati; kayinni ama`no dikkino. Irreechuno hattonniiti.
Amma`notenni woshshinanni su`mi Waaqeefenaati. Amma`no harunsitanno harunsaano kayinni Waaqefetta yine woshshinanni. Woloottano haammata ayyaanna no. Oromote daga duuchu dani amma`no harunsitanno dagaati. Kirstinnunna isiliminnu amma`no giddo noo dagaati. Konnira Irreechu ayyaani giddo noo amado kaaliiqa galaxxatenna magansi’ra callate.
Malkanna Tulleema
Ayyaana mayi garinni ayirrinsanniya? Oromote daga hala`lado daga ikkitinohura ayyaana ayirrinsanni gari mitto dana diafi`ranno. Addi addi dana afi`rino garinni ayyaana ayirrinsanni. Kayinnilla, ayirrinsannihu qaru ayyaanu amuraati shama haayisso amandeeti. Barraho faarsinanni faarso heedhanno. Ikkollana tini faarso, Tuulleemmaho, Meemmete, hattono Boorenaho babbaxxino garinni faarsinannite. Ayyanu yannara kayinni tenne faarso faarsitanni way lagi noowa “Malka” hadhanno. Wayi lagi noowa iillitanno yannara, “Tunsicho lawanno hawadinni saayisse, xawanno xawaabbira iillishittonke Magani galatami” yitanno. Hakkonne barra daga Ireecha haadhe xeinonsa coyee baala Kaliiqi wonshannonsa gede huuccidhanno. Way lagi woy malkate malaati konni ka`a arru fulino; laguno xeino. Fiixu firunni ledo xaadate taayse fule mimmitu ledo xaadanna xa`mama dandaanno yine xawinsanni. Ayyaanu barra geerru amma`note amuraatinni hasaawa assitu gedensaanni, albi budi garinni saada gorrinanni; gorrinoonni saada ittunna qixxeessinoonni agatto aggu gedensaanni wirro qaensara higganno yaate.
Ayyaana Ayi Massaganno?
Ayyaana ayirrissannore, “Miiseensa” yinanni. Wole “Galma” yinanni. Amma`note mini giddo faarsotenni owaante uytannore ”Waayye” yinanni. Abbaa keeku yinanniri qole huuccatto assitannoreeti. Xaano Lubaho yinanniri no. “Lubaho” yaa addi addi massagote gashshoote beeqqitannoreeti. Sufe daannohu “Gula” yinanniho. Gulu aleenni noorinni sae, amma`no massagannoho. Gulu yinannihu amma`note giddo 13 diri ale loosinoha ikka noosi. Wole widoonni, Gadu budu gashshooti amuraati widoonni dannohuno jawa deerra amadinoho. Jeefonnihua kayinni, Abba keena yinanni. Abba Keenu Gadu amuraatenno ikko amma`note amuraateno seekke afinoha ikka noosi. Konnira, Irreechu ayyaanira ayyaanto gattukkinni beeqqaano ikkitanno.
Ayyaantote ledo noo xaadooshshe.
Ayyaanto yinanniri amma`note amuraati giddo nooreeti. Irreecha yaa Oromote dagara Waaqefenu amuraateeti. Waaqefeena yaa amma`note dana afi`rinoho. Waaqefennu amma`note ayyaana lawirono; budunni wo`minoho. Wolootta amma`note ayyaanna gedeeha dikkino. Haammatu budu amuraati xawe leellanno ayyaanaati. Irreechaho yaanno qaali riqiwannohu haayisso ikkanna, hattenne haayisso amadinohu Irreechu ayyaanira ha`rannoho. Waaqefena yaa mittu Maganira haammatu manni galata shiqishate yaate.
Oromote daga mittimmatenni gamba yite Maganoho galata shiqishannoho. Konne ayyaana galatu ayyaana yine woshshinanni.
Ayyaanu beeqqaano, “Mereho” yinanniha galatu faarso mittimmatenni macciishshiishanni Maganoho galata shiqishshanno. Budunni qole daga hasidhu garinni sirbitanni beeqqitanno. Labbaahuno meyaatino baxxitino uddi’ranni biiffe ayyaana ayirrinsanni baycho ha`ranno.
Oromote dagara Irreechu gede bude xawise leellishanno ayyaani dino yiniro bokkeessa dikkanno. Konnira Irreechu ayyaani amma`note ayyaana ikkikkinni budu ayyaanaati yinanni. Irreeechu Oromote daga bude gudise amadinoho.
Irreechu ayyaanira Waaqefette amma`no harunsaano amma`note giddo noo amuraati garunni ayirrisamanni dino yite huluullantanno. Mitu mitu doogo sodhino haruunsaano sa`e sa`e budu aana diqqillo buurtannorino noota kullnni. Kuri ayyaanu aana wole tiro afi`rino looso loossanno. Oromote daganna gadu geerrino gibbanno coyi sae sae kalaqamanno. Oromote daga mittu Maganinni ammantanno. Irreechu ayyaanira way lagira ha`nannihu, hakko baycho Maganu dhagge loosino baycho ikkino daafuraati ikkinninna, waa magansi`rate dikkino yite Oromote geerrinna Gadu massagaano qorophisiissanno. Oromote daga sheexaanu no yite diammantanno. Konnira, ayyaanu mittu Maganira galata shiqinshanniha ikkinota daga ammantanno.
Mitu mitu manni haqqahonna way lagira buuranni harissanno ayyaanu amuraate Oromote daga diadhitanno. Way lagira ha`rate kaimu Maganu dhagge loosino baycho ikkino daafira Maganoho galata shiqishate ikkinota Abba Gedootu seekkite dagate kultanno.
Irreechu ayyaani Oromote dagara ayimmate xawishshaati. Budeho yaa ayimmate xawishshaati. Amma`note, dhaggete, afuunna, budeno xaphi asse amadinoho. Magano Magansira ayimma xawisanno bude ayirrisa dihooltanno. Irreechu ayyaani aana xawe leellannohu budeho ikkinnina amma`note amuraate dikkino.
Oromote dagara jawa huuccatto maassote. Maasso qole musiliimeno, kirsiyaanuno maassi`ranno. Konnira, Irreechu baalanku daninni beeqqaano assanno ayyaanaati.
Irreechu Ayyaani Hosannohu mayi Barraati?
Tenne yannara Irreechu ayyaani Masqalu ayyaani ledo xaadanno. Albi waro wole amma`note ayyaanna ayirrisantannokki barra Woxwaajje aganinni kaayinse ayirrinsanninka. Ikkollana, xa Masqalu Damaru ayyaana ayirrinse ka`ni gedensaanni hoodete ayirrinsanni ayyaana ikkino. Yannano shama haayissonna daro noo yanna ikkasenni hexxotenni wo`mine ayirrinsanni.
Oromote daga Gadu geerri Abbagedootu kultanno garinni ayyaana ayirrissanno. Abbagedu yaa Oromote dagara womaho. Oromote daga baalu Abbagedaho ayirrinye uyte saayissanno sokka baala gumultanno; hajajantanno.
Konne ikkino daafira, Irreechu ayyaani Oromote dagara hornyasiiti; xawishshasiiti; hattono Maganu huuccidhannonna galata shiqishanno ayyanaati. Konne ayyaana diru dirunkunni ayirrinsanni; Oromote daga ayimmanna hornya ikkinohu kuni Irreechu ayyaani budu amuraatesi agadhino garinni tayxeno Addisi Ababahonna Bishooftu Hora ayirrisamanno. Qixxaawote kifileno, “Oromote dagaranna Itophiyaho, hawalle galatunna huuccattote ayyaana ikkino Irreechu ayyaanira keerunni iillishi`ne” yineemmo!
Abrahaam saamueel
Bakkalcho Wocawaaro 24, 2016 M.D
