
Oromote Gadu amuraatinni jawa baycho uynannihunna ga’labbi yine sayinsanni hawadi yannanni hexxotenna shaqqillu malaate ikkitino aganna widira sa’nanni yannara addi addi sokka afidhino galatunna budu godo’lete amuraati no.
Hawadi yanna gooffeenna arri aganna e’anno woyte galatunna budu godo’le amuraati Oromote gadu budinni ga’labbi yitino yanna assine adhinanni. Hatti yanna, hawadu fuleenna arru aganna e’anno woyte hexxotenna shaqqillu malaate ikkitino yanna sa’anno yannara addi addi sokka sayinsanni galatunna budu amuraatira seennunna labballu wedelli godo’litannoti budu godo’le no.
Bayi’ru galatunnihunna gamba yaate ayyaani “Irreechu” shiqqi yaanno woyte wedellu godo’lenni godo’linannihu “Gobbeenna Shinooyye” yine woshshinannihu wedellu godo’le kullannite.
Tini wedellu godo’le yanna yannatenni baxxinohunni quchummate giddo ayirrisate widoonni aguramanni daynoha ikkirono wedellu gamba yite godo’le wirro feestivaaletenni ayirrisate afamishsha afi’ranno gede assate millissanni no.
Hawadu daanno yannara lagga wo’mitanno daafira, Abbagadootu geerrimmatenna woloota owaante dagate aate qarrantannohura Ella 30 hanaffe Woxawaajje 16 geeshsha xawu baychira (Ardote) mitte haqqicho qasse shama shumbura amadde qarqarunni xeerti’re noo ilaali widira fulte maaro (giina) e’e Magano woy Waaqa konne hawado keerunni sayisinke, xeerti’re babbadame nooha fiixa fira hawado keerunni agarte xaadisinke; baxillenna mittimma uyinke yitanni huuccidhanno.
Tunsichu malaate ikkinohu kuni hawadi fulasi harunsite shaqqillunna hexxote aganna sa’eenna arru fulara shiqqi yaanno yannara, labballu wedelli “Gobbee” seennu “Shinooyye” woy “Abbaabillee” yitanni mine mine tuqqanni haaru dirita dancha halchonsa xawisanno.
Oromote daga giddo jawa gede eggennaminohu kuni budi, yanna yannatenni aguramanni daynoti daga huluullissino. Konnira, Gobbenna Shinooyye feestivaalete gede assine ayirrinse ayyaanu kakka’’anno gede assininkunni sase diro ikkinosi. Konne wedellu mixo amadde ayyaanu quchummate baalawa ayirrisamanno gede assate loossanni no.
Konne seennunna wedellu budu godo’le ikkinoha wirro kakkaysatenna egensiisate wedellu Addis Ababunna qooxeessaho afantanno quchummara hala’ladunni ayirrisamanno gede assate hixamanyite loossanni afantanno.
Labballu Gobbee, seennu Shinooyye woy (Abbaabbille) budu godo’le seekkite sirbitannI godo’litanno. Gobbee haaru diri furduggittera budu godo’le kiiro kiiratenni sirbitanno. Togo yitanno Oromote afiinni. “Damaani farda gerbu nyaate; Yaa Gooftaakoo baga negeyaani baatee; yadureesakoo arge; ilmeyyu hola; binesi hiini nyaatu; bineessa maana; ana siifi weyya” yitanni afiinsanni godo’litanno.
Seennuno, haaru diri ea hagiirrunni adhate hagiirru godo’le ikkinoha (Shinooyye) godo’le mine assi’rinokki seenni haaru dirira haaro mixo amaxxite; haaro hexxonni kakkae budu godo’lenni dancha halchonsa xawissanno.
Winxoonni wixi mu’reenna baatto laashshite loosidhe galtino dagara guma uytanno. Hattenne yannara seennu ayno hoolinsakkinni, mittuno siyaatinsakkinni angansa biifisannoha Hanshuluulle buudhe, dananchonsa seekke amaxxe biife mine mine tuqanni budu godo’lenni haaru dirira dancha halchonsa xawisanni geewanni godo’lanno.
Oromote afiinni togo yaanni kiiro kiiranni godo’letenni sirbanno. “Shinooyye yaa shinooyye qaammee yaa mesqeloyye; wolale wolale roobee yaa kolole; yagaaddise durbaa yajeello qaameen geese” yitanni haaro diro xawohonna mine mine doytanni godo’litanni, lamalate, agannatenna dirrate giddo babbadame keeshshino fiixi firi gamba yee daye ayirrisannoha “Irreechu galatu ayyaana” ayirrinsanni barri iilla geeshsha haaru diri umi aganira gadu amuraati budu hornyi ledo mitto assite iibbishshe ayirrissanno.
Konne wedellu seenninna labballu budu godo’le niro 2014M.D Boratti Arti piromooshiine Oromiyu Woganna Turizimete Biiro ledo halamatenni “Gobbenna Shinooyye” wedellu budu godo’le haaru diri xawu budu hornya gobbate deerrinni sayikki yannara Fooqa 2 kayise Wocawaaru 9/2014M.D geeshsha Gobbenna Shinoyye diru festivaale qixxeessatenni addi addi budu balchoominni ayirrinse sa’noonni.
Ayyaana Wocawaaro 11/2014M.D danchu amuraatinni iibbino budu godo’lenna hornyinni Oromote Budu mereeshira harinse sa’noonni.
Gobbankera togooti biiffannoti budu hornyuwa heedhenna, haaro diro baara widinni abbinoonni richiite dhoonsanni ayirrisa gata noota ayyaanu beeqqaanonna fullahaano hedonsa worte sa’ino. Gobbate giddo noo bude illachiinshe loonsiro, Oromote daganna Itophiyu gobba garunni egensiisa dandiinanni.
Gobbenna Shinooyye wedellu budu godo’lete ayyaana feestivaaletenni ayirrisate qaru illachi yanna yannate giddo kuni budi ba”anno widira ha’ranni noo daafira gatisateeti. Qoleno babbaxxino baycho budesi agadhikkinni billaalle ayirrisamanni nooha mittowa qolle mitto dana afi’re ayirrisamanno gede assateeti.
Itophiyu haaro diro adhanno yannara, gobboomittete deerrinni diru soorro ayyaanna ayirrinsanni woyte budu amanyootinni burqitinota ikkitanno gedenna gattino kalqera budenke balchoomankenna galtinonke leellishate, egensiisate qoleno latisate dandiisiisate Itophiyu daga baalano xawo fulte umise budinni, Itophiyu ayimmanni biifinse, dagate mittimmanna baxille kaajjishate, budu amuraatinni ayirrinsanni haaru diru soorro ayyanna heedhanno gede togoo ayyaanna kaima assine loosa hasiisannote.
Kuni budu diru soorro xawu ayyaani godo’le, Itophiyu daga haaro diro adhitanno jawa festivaale ikke dagooma baala biinfillunni goshooshatenni sae, Halantino Mootimma Rosu, Sayinsetenna Budu Uurrinsha (UNESCO) amammandannikki Dona assine borreessiisatenna gobba daa’’attote handaarinni horaameette ikkitanno gede dandiisiisate geeshsha loonsannita Qoqqowu Turizimete Biiro buuxissino.
Konne wedellu budu godo’lenna dancha halcho xawisate budi amuraate Itophiyu wedellinni sae Afiriku wedelli budensa leellishanno gede loosate mixo amande millimmo hananfoonni. Konne haaro diro adhate budu godo’le Oromote daga widoonni mitto suude afi’re ayirrisama hanafinkunni sase diro ikke sainosi.
Hakkawarinni hanafe xaa geeshsha diru dirunkunni Wocawaaru 9 geeshsha Addis Ababaho noo baalunku sinu quchummaranna baalunku addi zoonna quchummara hattono Bishooftunna Adaama doynanni ayirrinsi gedensaanni Wocawaaru 11 Oromote Wogate mereershira xaphoomu budu amuraate harinsanni.
Gobbenna Shinooyye wedellu bude Oromote daga diru soorrote ayyaani daanno woyte, galatu ayyaana ikkinoha “Irreechu” ayyaana ayirrinsanni barri daanno geeshsha ayirrinsanniho. Wedellu ayyaanna jeefo afidhanno barra Chibbote Daamara xawisse, hulluuqu amuraateno harisse mimmito maassidhe daanno dirono keerunni iillishinke yite huuccatto assite babbaxxitanno.
Tayxeno 2016M.D Wocawaaru aganira Gobbenna Shineyye wedellu budu godo’le iibbino garinni ayirrinsanni yine agarranni. Togoo budi Oromote bude calla ikkikkinni Itophiyu bude ikkasinni, latinse egensiisa hasiissanno. Keerunni.
Abrahaam Saamueel
Bakkalcho Wocawaaro 3, 2016 M.D