Daga owaata ayirrinyeho; kaayyoteno yinanni. Dagate soqqamate uynoonni yawo woy biilloonye garunni horoonsi’ne loosunni leellisha hasiissanno. Konni albaanni rosame keeshshinohunna xaa geeshshano rumuxxe qarrisinori hee’riro mite mite mootimmate loosu uurrinshubbara ogeeyyeno ikkito sooreeyye uynoonninsa yawo qaccera qolte agurte dagoomaho hasiissanno owaante aa hoogate laooshsheeti.
Owaatamaano hasiissanno owaante afi’ra hoogansanni duucha yannara koffeenya kayissanna macciishshinanni. Kuni assooti danchu gashshooti qarra ikke keeshshinoho. Owaantete uurrinshubbara dinyete garinni marre sooreessa afi’ra Gordu gede xeertidhinote baca owaantete uurrinshubbara. Uurrinshubba marranni woyte waalchinsa aana “Maakisanyonna Hamuse Owaatamaanote barraati” yine xallinoonniha la’nanni woyte adda lawanno;kayinnilla owaatamaanchu maranno woyte sooreessu borreessaancho balaxxe fiile hoolte “Songote aana no” yitanno.
Konni kaiminni, muli yanna kawa baxxinohunni hala’lado owaante uytannoreeti yine bandoonni uurrinshubbara owaante uynanni gara towaanyo assatenni danchu gashshooti qarrubba tirate wo’naallanni hee’noonni. Sidaamu qoqqowirano “Daga’ya Kiiseemmo” yaanno uminni mootimmate loosaasine gaadunni flute dagatewiinni sao xa’midhinoti muli barri qaaggooti.
Deerru deerrunkunni afantanno mootimmate loosi minnara hananfoonniha owaante aate gara qorqorshanna harunso kaajjinshe sifisiisa dandiiniro, ka’’anno koffeenyanna baincho assoote ajishate dandiinannita ammannanni.
Sidaamu qoqqowi qara quchuma ikkinohu Hawaasi quchumi gashshootira owaatamaanote widoonni ka’anni keeshshitinota danchu gashshooti xa’mubba dawaratenna lifixanna rakkino owaante aate ragaannino murci’ne loosa hasiissannota kullanni.
Hawaasi quchumira babbaxxitino owaantete handaarranni dagoomu widoonni ka’anni keeshshitino huluullonna koffeenya tiratenna xawadimma kalaqate baxxinohunni 2016 haaru diriini hananfoonni loossa lainohunni Quchumu gashshooti lekkisaanchu kantiiwi Kalaa Mekuriya Mershaye ledo keeshsho assinoommo.
Bakkalcho:- Hawaasi quchuma gashshate yawo adhakkinni quchumu teessaanonni ka’’anni keeshshino koffeenya tirate hiittoo murci’raanchimmanni looso hanafitto?
Kalaa Mekuriya:- Quchuma gashshate uynoonni yawo garunni fulanno yine mootoonsinoonnie daafira hagiirre ikkara dandaanno. Kayinnilla, quchuma garunni gashshatenna baincho assootubba taashsha lainohunni noo duhani ragaanni loosate kaayyo afira’ya baxxino hagiirreeti yine adhinara didandiinanni.
Bakkalcho:- Quchumaho sa’u yannara gumulamino yine keennoonnihu bainchu assooti gateenna dancha gashshoote halashshate hiikko garinni loosate mixi’rootto?
Kalaa Mekuriya:- Hawaasi quchumi gobbankera afantanno jajjabba quchumma mereerinni mittoho. Sa’u seeda yannarano quchummate heewo assinanna aante aantetenni albisa ikkanni keeshshino quchumaati.
Quchumu baxxinohunni daa’’ataanote mereersha ikkasi, Investimentete hattono hee’rate injoonoha ikkasi anfoonnite. Gobbankera soorro daggeenna qoqqowo ikkinummo kawa quchumu latishshi handaarinnino addi illacha tunge loonsanninna irkinsanni keeshshinoonni quchumaati. Konni ragaanni baca loossa loosantinoti noo gedeenni heedheennanni loosu harinshonni xaaddino qarrubba kayinni no.
Sa’u sase dirrarra quchumaho babbaxxitino safote latishshuwa handaarranni dagooma horaameeyye assitino loossa loosantino. Ikkollana; qoqqowo ikkinummo kawa tayxe harinsoonni keenonna riforme sayikki yannaraati. Tini keeno qoqqowu deerrinni la’nummoro sayikki gafaati. Keenotenni kaajjado midaado fushshinannikkihuranna laafu midaadinni bandoonnirenna albillicho taashsha hasiissanno hajubba aana illachinshannihura; anino kuri hajubba aana illachisheemmo.
Gumulamihu 2015 M.D Hawaasi quchumi gashshootira babbaxxitino latishshu pirojekitubba loonse maassiisate harinsho, hattono zoonnate tantanonna qoqqowu deerrinni ikko Hawaasi quchumi gashshooti deerrinni wirro haaroo’mate bare harinsoonni. Sa’u muli yanna giddo harinsoonni xaphooma haaroo’mate keeno barenni bandoonni hajubba lainohunni; baxxinohunni quchumu gashshootira loossate gara lainohunni bandoonni qarrubba no.
Konni garinni, Hawaasi quchumi gashshooti deerrinni harinsoonni keenote barenni pirojekitete gashshooti ragaanni hala’lite leeltino qarrubba no. Quchumaho pirojekitubbate gashshootinna gumulshi amanyooti umihunni, xawadimmanna xambe nookkiha ikka; layinkihunni, ijaarantino woy loosantino pirojekituwa kaimunni hanafe qarrubba noota ikkansa bandoonni. Konneno taashshate yawo nooe.
Konnira ledote, loossate harinshubbano qarru noota ikkase bandoonni. Pirojekitubba hiikkonna mamoote loosama noose yaannoha dagoomu ledo hasaambe sumuu yaa hasiissanno. Loosate bandoonni pirojekitubbano haja la’annonsa bissanni kaajjinsheennaatinkanni loosu giddora ea hasiissannohu.
Ikkollana, worroonni faashonna harinsho harunsinokki garinni wodhote gobbaanni ikkino garinni gumulantanni keeshshitino harinshubba noota la’noonni. Lawishshaho, quchumu Rosu biddishshinna kantiiwu fayinaanse calla affino garinni hattono kaawine kaajjishshinokkinna amaalete minira shiqe kaajjinokki garinni ijaarantino pirojekitubba noota buunxoonni.
Hakkiinnino sae, konni albaanni shoolenna onte dirrara albaanni hanafantino pirojekitubba ijaarshi loosi duumbara gateenna danchu gashshooti xa’mo ikkite keeshshitu yannara ayino wirri yee lainohu nookkihura pirojekitubba gaammoonni baajeettenna yinoonni yanna garinni gudisiisate ragaannino jawa mitiimma noonkanni. Hanafante keeshshitino pirojekitubba harunsine gudisiisantenni roore wolootta haarudde pirojekitubba hanafisiisate harinsho noohura tinino jawa xe’ne ikkitinota bandoonni.
Hiikko garinnino ikkeenna hanafantino pirojekitubba murroonni yanna giddo ijaarante gooffanno garinni qarrubba bande tira hasiissanno ikkinnina hanafantinori doogo gufudhe heedheenna wolootta haaruudde pirojekitubba hanafisiisate rosichi lowo waaga baatisiisino.
Womaashshu gashshooti xambenna xawadimma hasi’ranno. Konni ragaanni, quchumaho womaashshu gashshootinna amanyooti ledo amadisiisaminohunni, xawadimma nookkiha ikkeeti leellinohu. Kuni kayinni, bainchu assootinna huluullamme kalaqantanno gede assanohuranna handaarunni xambe nookki assootubba hee’ra deerru deerrunkunni keennanni dangoonnihura hala’lado xe’ne noota bandoonni.
Konni kaiminni, kiirotenni sase ikkitannore womaashshu handaari massagaano biilloonyinsanni kayinsoonnihanna seeru hundaanni hossanno gede assinoonnirino noota lawishshaho kayisa dandiinanni.
Quchumu Seefti Neete lainohunni ikko uurrinshu fayinaansenni ledo xaadinohunni xawadimma kalaqatenna yanna yannantenni loossa keennanni xambe kalanqanni ha’rate ragaanni nooti hala’lado xe’ne ikkasenni; xaa geeshsha dangoonni harinshonni leeltino xe’ne bande taashshinanni ha’ra ninke yawooti yee ammaneemmo.
Bakkalcho:-Daga caacceessitannoti roorenkennei owaantete aana leeltanno foonqeeti;konni ragaannina?
Kalaa Mershaye:-Konni ragaannino la’niro, dagoomaho hasiissanno owaante yannatenninna shooshanqetenni aate ragaanni dagoomu lowo koffeenya kaysanni keeshshino. Hawaasi quchumi kantiiwu borro minira hajote marre hajo la’annonnsa bissa afi’ra yaa Gordu mootimma eate gede kiirranni yannaatinkanni sa’inohu. Anino Qoqqowu quchumu latishshinna konistiraakishiinete biiro sooreessa ikke harunseemmo yannara duucha hinge bainchu assooti taalanno gede malu hedo worranni sa’noommo.
Kantiiwu daga massagaraati somamannohu. Kantiiwu deerrinni dawaro afidhanno hajubba lainohunni yanna uyne dagoomu kayisanno xa’mubba macciishsha hasiissanno. Deerru deerrunkunni noo tantanubba uminsa loossa gumultanno. Olluu deerrinni loonsannire olluubba loossanno. Sinu quchumino uynoonnisi yawo umosi dandee loosanno.
Hakkiinnino sae kaawinetenna Biirote deerri loonsannirenna dagoomu xa’mubbara dawaro qola hasiissannore yanna uyne macciishshatenni dawaro qola hasiissanno. Kantiiwu deerrinni loonsannireno hundaanni afantanno tantanubba geeshsha iillatenni dagoomu hedubbanna xa’mubba macciishshanna dagoomu kasseenya lossate loosa hasiissanno. Anino uynoonnie yawo garinni dagoomu kayisannore macciishshatenna dawaro qolate illachishe looseemmo.
Konni gobbaanni biddishshuwate ragaannino dagoomaho hasiissanno owaante aate ragaanni noo qarrubba luphiima dagoomuno kayisanni keeshshino. Konni kaiminni, maazagaaju minnanna owaante uytanno uurrinshuwa wirro haaroonsha hasidhannore ikkansa bandoonniha ikkanna; handaarunni afantanno loosaasineno agarranninsa owaante dagoomaho garunni aa hoogansa so’ro ikkitinota bandeenna quchumu gashshooti biddishshuwa loosaasineno konni gedensaanni uynoonninsa yawo garinni dagooma owaatate qaale e’ino.
Dagoomaho hasiissanno owaante aate ragaanni gattino loossa no yee hedeemmohura; albillicho hasiissanno owaante garunni aa ninke yawo ikkitanno. Keenotenni bandoonni qarrubba yanna uynikkinni tiratenna dancha gashshoote halashshate illachiinshe loonseemmo.
Konni gobbaannino safote latishshinni doogga fanate, caabbichu, hattono xalalu anganni way uurrinshuwanna labbanno safote latishshuwa halashsho loossa ragaannino xe’ne noota bandoonni hajubbaati.
Hawaasi quchumi mereeri qooxeessi biifadoho; Quchumu qaccuwa la’nanni woyte kayinni halashshote loosi garunni loosama hoogasinni quchumu biso dilawanno. Konni kaiminni, kalaqantino xe’ne tirateno sasu agani mixo qixxeessine loosate dandiisiisanno garinni millinsanni hee’noommo. Muli barrubba giddo dagoomu geeshsha marre hasaawisatenni afi’neemmo hedubba kaiminni sasu agani giddo mixi’ne addi illacha tunge loosatenni dagoomu kayisanno xa’mubbara dawaro qolate hende loonsanni hee’noommo. Kurinna labbino hajubba bandanni deerru deerrunkunni tirranni ha’neemmoha ikkanno.
Bakkalcho:- Wirro harinsoonni tantano garinni gaamantinori loosu massagaanowiinni albillcho maa agarranni?
Kalaa Mekuriya:- Albaanni loosu aana keeshshitino massagaanonna haaruudduno hiittenne loossa aana illachisha noonsa yaannoha mashalaqqe soorri’noommo. Quchumu gashshooti giddo eo gamba assatenniiti duuchanta safote latishshuwa loossa gumulannohu. Konni kaiminni, quchumu eo agarranni deerrinni lossate barru barrunkunni loosa hasiissannota faasho worroommo.
Wolu kayinni quchumu ga’labbo agarsiisate loosooti. Ga’labbote ragaanni sa’e sa’e kalaqantannota shiimmaadda mooru assootubbba dagoomu beeqqo kaajjishatenni gargarate loonsanni. Xa noo keere roorenkanni kaajjishatenna ga’labbo teesiisate illachisha hasiissannota hasaambe raga woratenni loosu giddora e’noommo.
Owaante aate ragaannino xaa yannara leeltino xe’ne massagaano rakke tiratenni deerru deerrunkunni dagooma garunni owaatate murci’ne loosate faasho worreeti loosu giddora e’noommohu.
Konni gobbaanni safote latishshuwa halashsho qarrinna saeno lolahu kalaqanno qarrubba noota la’noonni. Konni kaiminni quchumanna qoxeessaho lolahu korkaatinni dagoomu kayisanno koffeenya tirate lolahunna woloottu du’namaano hadhanno booe isilanchimma afidhino garinni loosatenna qarrubba hegeraamo ikkino garinni tirate dandiisiissanno xiinxallo assine mixo qixxeessatenni harancho yanna giddo gummaamo looso loosate raga worroonni.
Bakkalcho:- Hawaasi quchumi daa’’attote mereersha ikkasinni albillicho konne handaara hiikko garinni lossate loonsanni yaatto?
Kalaa Mekuriya:- Xaa yannara quchumaho daa’’attote iillo hala’lado ikkasenni gobbaydinna gobbate giddo daa’’ataano bobbanke lossatenna Hawaasi quchuma roorenkanni egensiisate dandiisiissanno loossa gumulate qoqowoho haja la’annonsa bissanni ledo qinaambe hala’ladunni loosa hananfoommo.
Daa’’attote handaarinni afi’nanni eo ninkerano loossanke gumulate kaa’litannonke. Qansootahono loosu kaayyo kalaqate dandiisiissanohura eotenni aanchine jawa illacha tunge loonseemmo handaaraati.
Bakkalcho:- Fooqa 1/2015M.D ayirrisamihu ‘’Owaantete barri’’ dagate soqqantanno gede sommoonni bissara hiittoo huwanyo kalaqino yaatto?
Kalaa Mekuriya:- Owaantete barra lainohunni, baxxinohunni ninke mootimmate loosu massagaano mootoolle ikkinummokkinni dagoomu owaataanooti yaannohunni loosunni leellishate dandiinanni garinni dagoomanke owaanteemmo yitanno hedo nooe. Anino daga owaatate kaayyo afi’roommo daafira dagoomu mitiimmubbanna qarrubba tirate anewiinni agarrannire assate qeecha’ya fuleemmo. Massagaanonna ogeeyyeno ikkito dagoomuno; ‘’Quchumi’ya daafira anino kantiiwaho’’ yitanno massagote hedonni kakka’ne loosate faasho worroommo.
Bakkalcho:- 2016M.D haaru diri ledo amadisiisse sayisatto sokka noohero?
Kalaa Mekuriya:- Gumulamiha 2015M.D dagankeno Kaliiqi keeraanchimmatenni agareennanke hattono gobbanke kalqoomu deerrinni gotti yitino diro ikkasinni; seyoote yanna sayinsoommo dirooti. Sidaamu qoqqowono la’nummoro gobboomu deerrinni daggino soorro kaiminni haammata loossanna soorro maareekkisiisanni saino dirooti.
Qoqqowinke sai 2015M.D xaaddino foonqe kaima assatenni wirro haaroo’mate keeno harisatenni 2016M.D haaru dirira haaro hedonna haaro wolqanni haaru dirira sa’ino yannaati. Qoqqowinkera dagoomu horonsi’raanchimma lossate hananfoonnita kaajjadda loossa kaajjite suffanno gede assinanni hee’noonni.
Hawaasi quchumi gashshooti deerrinnino ikkiro sai 2015M.D leeltino xe’ne taashshatenni 2016 haaru dirinni dagoomu horonsi’raanchimma buuxisiisatenna ninke haruma worre sa’’ate loonseemmo. Quchuminke egennaminoha daa’’attote handaaranna wosina dayoe bushshu yee adhate balchoomanke lossatenni hattono rumuxxite keeshshitino qarrubba tiratenni dagoomu horonsi’raanchimma buuxisiisate loonseemmo diro ikkannonke gede halcheemmo.
Quchumu gashshooti deerrinni amandoommo mixo garunni gumulanteenna agarreemmo guma la’’ate dandiineemmo gede quchumu teessaano halamme kaajjado ikkitanno gede amadisiise sokka’ya sayiseemmo.
2016 haaru diri Hawaasinna Sidaami dagara hattono wo’munku Itophiyu daga baalanti heddinori wo’meenna la’neemmoha seyoote diro ikkannonke gede halcheemmo!!
Bakkalcho:- Galanteemmo.
Kalaa Mekuriya:- Anino Galateemmo
Amsaalu Felleqe
Bakkalcho Wocawaaro 3, 2016 M.D
