Yaareed Geetaachew
Giwirrinnunna fayyimmate handaarranni dagganno qaalla Sidaamu afiira qolle tirranni woyte duucha manna sumuu assa hooggannanna qaaluno burduuqamanna la’nanni. Togo yeemmo woyte techoo’ya xawado hedo afuu burduuqamare ashshiishate ikkinokkita aleenni eote noo qaalla maassote gede asse woroommoti naqaashete.
Giwirrinnunni fultanno qaalla giddonni muli diri kawa gobba latisate hananfoonni doogora safo ikkitinori “የሌማት ትሩፋት፣ አረንጓዴ አሻራ፣ገበታ ለሀገርና ለትዉልድ” yaatenni gumulsinanni hee’noonniri afooho coommite; gobba latisse leeltinori kullannireeti. Techoo’ya borronni xeenu kuri qaalla giddonni “የሌማት ትሩፋት” yaannohu aana illachishe maassotenni hanafoommo. Gootaari’ne gidunni,Hadiri’ne Saadatenni,Qaaxi’ne Lukkotenni wo’mo yoommo.
Aleqa desta tekilewold Borqaallate xawisino garinni “Leemaat” yaa hurbaate shiqinshanni safe,xilte,gawate gobbaanni hurbaatu/ Sagale/ atootte wo’mite leellatenni ledo xaadisanno. Hurbaatu Itophiyu dagara jawa basenna ayirrinye uyinanni. Saffu sagale ayirradote. Mittu hurbaati aana baca sagalete dana afi’ra calla ikkikkinni hakkiinni sa’ino tiro amadino qaaleeti.
Konnira gatu laalotenni,hadiru saadatenni,gootaaru gidunni,hello/qaaxu lukkotenni wo’mo yinannihu. Kuri baalu wo’ma sa’u lame dirra giddo dayino qaale calla dikkino. Albanni nooholla. Kayinni woyyeessine loosatenna qaenke,gatenkenna minenke noore bande wodanchatenna horonsi’neemmo gede faasho uyinonkeho.
Mootimmano konne sinqisidhe gobba ciiggu omolchinninna qatumate handuluullenni fultanno gede shoolu dirira gumulsinanni “Leemaat turrufaat” yite sayinsummo diro faajje assitu. Adda coyi’rate Itophiyu duuwi bashshoo halaalira higanni no. Itophiyaho baashe hexxitannori irraabbanni afantanno.
Muli barri kawa Sidaamu afiinnino “Maatete jireenya” yaanno handaarinni riqimboonni. Ee;maatete jireenyaati. Baadiyyete iibbado ado ronsoonnite. Ani qalaantichonna deesallicho saa caffaho allaaloommowa xuure agoommoti qaagantannoe. Hatte ado giddo ado,buurunna burbuxxu noo. Togooti maatete jireenyi. “techota assoonkena..” yinanni dhaggeefachinshanniri di injaannoe.
May techota assa! Ikkannotano ammanoommo. Shaanu gaatankenni,badala gatinkenni,ado holginkenni waasu hattonni gatinkenni fulannoha ikkina konne roorino maatete jireenyi maminni daannoyya? Faranje “Taaltino sagale” yitanno. Kalaqamunni taaltino sagale mulenke,qaenkenna gatenke noona illenkenna wodananke fanno.
Maatete jireenyi mixo sagalete wowe ikkatenni sa’’e gobbate utuwimmanna wolambinate buuxisate noosi qeechi luphiimaho. Mite mite gobbayidi gobbuwa celleeqattannonkehu maatete jireenyi anjenniiti. Jiro di hoogginonkena horoonsi’rate huwanyo xe’ne leeltanno. Konne huwatanna qaaga hasiissassno. Mitowa “eecci! Bashsho mootimma kulteennanke galloommo?! Yaanni celleeqatannohu dihooganno.
Konnira mitto lawishsha kuleemmo’ne. mittu manchi Caammasi fii’rikkinni fulino manchira doogote ofollino “Listiro” caamma feyaannohu,”Fiinani”yaanno woyte xurroommota qaangoommori me’’ehokka? Ee,qaenke,gatenke,holgenke,horichonken na golonke wirro caaqqi yine la’neemmo gede kuni “Leemaat Turrufaate” yinanni millimillo baqqeenya kalaqqinonke.
Tini millimillo Itophiyu sagaletenni umose dandiitanno gede dandiisa,roorimankanni maalu,quuphu,malawunna adonna buuru yore intanniha ikkikkinni saffeho gattenna giggilte tirfitanno gedeeti. Saffeho/xilteho gatise ita Sidaamaho haaro dikkitino. Hundinni noote. Gatisanno korkaatino duuwe itinota buuxisateeti. Sidaami baatto shama shaqqado uyinire tirfisse uyitannote.
Cei’nire lossitannote. Konnira naqaashe ikkate Sidaami baadiyye ha’rino wosinchi waa yiiro geinto ado uyitanno amuwaati. Mittu xilti shiqanno woyte leemaatete turrufaate hanqafino. Geinto ado buuronna burbuxxo amaddino. Waasuno hattonni shaafeetate. Bunu adotenna buurunni shiqanno. Gatu laalo intoonniha dirrisi’rate hattonni.
Itophiyu elantino elto ragunni horoonsidhuro saadate laalchi yorto ikkikkinni barru baala hurbaatinkenni dibaxxanno. Qaamattimmatenni barru baala shiqanno. Kuni kayinni adda ikkannohu, baqqeenya egennotenni ledo waaxinse loosu aana hosiinsirooti.
Kominikeeshiinete ministere ministirichi Dr Leggese tullu beroo barra Giwirrinnu ministere Addis Ababaho sayinsete muuziyeemera qixxeessinoonni giwirrinnu reqecco aana tuqu xaadooshshi ogeeyyenni ledo towaanyo assi yannara;Giwirinnu industirete safo tuginohu laashshine “Kokkete” calla ikkinohunni dikkote soorratenninna atootino laalcho laashshatenniti yeeno ministirchu xawisino. Ikkinohurano Itophiyu hanaffino giwirinna luphiimu deerrinni lossate wo`naalshi gumaamo ikkinotaati buuxisiisinohu.
Giwirrinnu ministere buuxissino garinni gobbate deerrinni dirunni afi’nanni adote laalchi 7.1 biliyoone litire ikkanna,mittu Manchu mereerimunni 66 liitire roortinokki ado afi’ranno. Kuni afi’rannohanna afi’rannokkiha mereersineennaati. Illenke maatete jireenya buuxxe la’uro adote,maalunna malawu hanqata keerunni!
Annnino shoolu diri giddo gumulsinanni maatete jireenyi mixo dirunnita adote laalcho 6.9 biliyoone litirera nooha 11.7 biliyoone litire iillishate mixo amandoonni. lukkote maali dirunni 90 kumi toonenni 240 kume toonera lossate. Hattono malawo 147 toonera kumira nooha 296 kume tonera gotti assate mashalaqqe xawissanno garinni Ee;maatete jireenyi gootaaru gidunni,hadiri saadatenni,qaaxu lukkotenni koshu diidunni,gatu laalotenni guuta ikke maatetenni sa’’e dikkote hosate hanofooti. Konninni xeisoonke’ne! gootaari’ne gidunni holgi’ne baxillunni wo’mo!
Kuni gafi addi addi polotiku, miinjunna dagoomitte hajubba lainohunni qansootu xawado hedonsa wortannowaati. Konni gafira fultanno borro qixxaawote kifile uurrinsha dixawissanno.
Bakkalcho Onkoleessa 10, 2015 M.D
