Qiddist Gezaheny
Qebeenu daga “Woma” yinanni ba’lattote su’minni woshshantanno budu massagaanonni galtanno. Tini daga 39 gosa afidhinote; budillaanchu gashshooti giddo gashshootu hajubba la’’ate biilloonyi noonsari baalanti gosa riqiwantanno songo aana doortannori 39 farci’raano noonsa. Farci’raanono dagate mereero ka’anno kipho tirtannohu Islaamu amma’nonna dagoomu budillaanchu gashshooti seera kaima assatenniiti. Konne budillaancho seera “Bobeni Adeta” woy “Bobeni” yine woshshinanni.
Qebeenu daga mootimmate xaadooshshi hajubba borro mini sooreessi kalaa Abdilnaasir Mifta xawisanno garinni; tenne daga amma’note gashshooti (Isliminnu) mamootenna hiittoonni safaminoro xawissannota halaalaancho taje afi’ra hoongirono “Bobeni” amanyootira safo Quraana ikkinota ammannanni.
“Bobene Galtita” Qebeenu daga gashshootu wodho aana worroonni garinni; budillaanchu gashshooti wodho amma’no kaima assi’ne qixxeessinoonnita ikkiturono yanna yannatenni soorrantanni umiseta ikkitinoti gashshootu wodho heedhannose gede assatenni ‘’Bobeni gashshootu wodho’’ yaatenni xaphoomunni Qebeenu daga gamba yite kaajjishshanno, woyyeessitanno, addi addi wodhonna biddissa sayissanno gambooshshe “Oget” yine woshshinanni.
Dagate mereero kipho kalaqanturo muro sayinsanni doogo kiphote kaajjillinna shonte garinni babbaxxitanno. Dagate giddo shota kipho kalaqanturo kipho kalaqantino qooxeessira afantanno macca cimeeyye mereerinni gama doorre hajo la’anno gede assinihu gedensaanni hajamaano “Rubatu” yine dagate woshshinanni waase woshshiinsheenna hajo kaimunni kayisse buuxxanno. Qooxeessu geerri hajo seekkite kaimunni buuxxe hunaanchu aana qoricha sayisatenni lamenka ragaanni araaru kalaqamanno gede assitannota dagoomu gashshootu wodho “Bobene Geltita” huwachishshanno.
Wole widoonni dagate gare miilla mereero kipho kalaqanturo umisi gare farci’raanchi widoonni yoo sayinsanni. Togo yaa maatete gobbaanni ikkitino mitte gare giddo kipho kalaqantannoha ikkiro hajo dagate geerri woy qooxeessu geerriwa iillitukkinni garete farci’raanchi widoonni garete miilla gamba yite hunaanchu aana qoricha sayisse seejjamanno gede assitanno.
Togoo harinshonni garete farci’raano shotu woxu qorichinni kayisse ganatenna garete miilimmanni fushshate qoricha sayissuro yanna adhansa gashshootu wodho sayissanno. Kiphono mimmitinsa ledo dannu kipho, raggete jiro beehaachi aana kalaqantanno sumimmete hoonge, beettu annasinna amasi amada hooganna beettu maatesinna fiixisira assa hasiissannosire assa hooganna labbinoreeti.
Tenne hunora qorichuno miicaanchu maate miicamaanchu maatera malawo, buuro, gaawenna lawinore aanno gede assinanniha ikkanna geerraho kayinni gerecho, aja woy jawa booto gorre itisanno; cimeeyyete widoonni kayinni maasso uyineenna araaru dirranno gede assinanni keeshshinoonni.
Gashshootu wodho garete mereero kalaqantanno kipho tidhantanno harinsho leellishshanno. Qebeenu daga giddo noo gare mereero kalaqantanno kipho miicaanchunna miicamaanchu gare mereero xaadisatenni tirranni. Kipho shota ikkituro qooxeessaho noo cimeeyye widoonni tidhantanno gede assinanni; kaajjado ikkituro kayinni lamente gare mereero lamente gare massagaano lamenti gaamo waase woshshidhanno gede assatenni dagoomu giddo egennantinori qarra tirtanno mannooti farci’raanchimma dandiitannore kiirsiisatenni farcidhanno gede assinanni.
Kipho tirranni amanyooti seeda dirrara tantanote amado noosikkiha kipho kalaqantanno woyte qarra tirtanno mannoota hanse araarsinanni keeshshinoonniha ikkasi xawisannohu kalaa Abdilnaasiri; 19ki sani gedensaanni kayinni kipho tirranni harinsho tantanote suude amaddanno gede assinoonnita xawisanno. Dagate giddo kalaqantannota shota kipho qooxeessu giddo tidhantanno gede assinanni. Kaajjado ikkitino kipho kayinni wo’mante Qebeenu songo aana “Oget” doorantino cimeeyyewa shiqinshe la’nanni keeshshinoonnita huwachishanno.
Togoo kipho dagate mereero calla ikkikkinni Qebeenu daga woloottu daga ledo dannunni, saada allaa’linanni basenna wolootta korkaattanni kiphote giddora e’uro tirate horote aana hossanno akati nootano xawisino. Tenne kipho tirranni budillaancho doogonni babbaxxitinota dagoomittetenna miinju qarrubba kuri egennantino cimeeyyenni tirranni keeshshinoonni.
Kalaa Abdulnaasiri xawishshi garinni; “Bobeni” dagoomu giddo woy qachu daga ledo kalaqantannota lubbote ba’’a jaddo sase qara qara ikkino garinni babbaddanno. Insano “Wo’ma mundee”, “Medaala” na “Madaala Madaala” yinanni.
Lame farci’raano mereero haja assine qixxaambenna kakkachimmatenni iillinshannita lubbo hunate jaddo “wo’ma mundee” yinanni. Hedeweelcho lamunku mereero kalaqantino barru kiphonni iillitanno reyo “Medaala” yinanna goofimarchunnihanna hooffayidi deerra uynanniti lubbo hunate jaddo kayinni lamunku ragaanni hedeweelcho lubbo hunate jaddo “Medaala medaala” yine babbandanni.
Hiittoo akatinnino dagate giddo lubbo hunate jaddo kalaqanturo qarra tirtannori lamenka ragaanni yaano lubbo huninohunna reyinohu maate ledo fiixoomu woy mundeete mittoo’ma noonsakkiri gobbate geerra ikkansa xawisannohu kalaa Abdilnaasiri; hunaanchu aana qorichu muro sayissannori budillaanchu seeri woy ‘Bobeni’ garinni ikkinota coyi’ranno.
Kipho akkimale deerra iillitannokki gedenna kipho kaimunni tirate qarru kalaqami yannanni hanaffe gobbate geerri kaajjado sharro assitanno. Hakka woyintenni ikkito gumulantinota gobbate geerri reyinohu maatewa marte reyinohura nassesi maaro; ki’nerano Kaaliiqi shesho oo’ne yite sheshifachishshuhu gedensaanni “mundee uyiyyenke, hajo cimimmatenni la’neemmo gede fajjenke” yite miicamaanchu maate xa’midhanno.
Kalaa Abdulnaasiri xawishshi garinni; gobbate geerri huuccatto reyinohu maatewa adhamooshshe afidhuro shinohu maate “Injijatta Shunsha” (hindiiddo fiinannire) yite reyinohu maate hajo amaddino cimeeyye anga boode birra wortanno. Cimeeyyeno miicamaanchu maatewiinni fajjo afidhu yannanni kayisse shaate iillishinosi kaima hashsha barra yitukkinni daafurrummo yitukkinni buuxa hanaffanno.
Cimeeyye kiphote kaima buuxansara qoteho ledote kipho kalaqantannokki gede qorophishshu qaafo adhitanno yaannohu kalaa Abdilnaasiri; adhinanni qaafora qoteho miicaanchunnihu muli fiixi hee’ranno qae agurte hadhanno gede, reyinohu maate millissanno qooxeessubbara milli yitannokki gedenna dikkidhannokki gede cimeeyyete widoonni kaajjado qorophishsha uyitanno.
Qorophishsha uyinannihu shinohu maatera calla dikkino; reyinohu maaterano qorophishshu no. Reyinohu maate hajo uurrinshu yoo mine massitannokki gedenna kisse hanaffannokki gede hajajo uyinanni. Shinohunna reyinohu maate cimeeyyete widoonni sa’anno hajajo “Ketera” yine woshshinanni. Cimeeyyete hajajo sa’niha ikkiro “Boneni” amanyooti qorichishannotaati kalaa Abdilnaasiri xawisannohu.
Shinohu cimeeyyete albaanni shiqe qaalesi aannota dagoomu jaddote buuxo harinsho “Guda” yine woshshinanni. Shinohu cimeeyyete albaanni shiqe qaalesi uyihu gedensaanni qaensa agurte hadhanno gede assinoonniri shinohunna maatesi hattono muli fiixisi qaensa higganno gede fajjinanni.
Guda amanyooti aana kapha woy sodhino mashalaqqe aa hunaanchunna sirchisi aana jawa qarra kalaqqanno yine ammannanni daafira shinohu co’ontanni dikaphanno. Kalaqantino jaddo mitte mittenta garunni kulanno. Cimeeyyeno baalankare buuxxuhu gedensaanni kalaqantino jaddora deerra uyitanno.
Kalaa Abdilnaasiri xawishshi garinni; jaddote dani garinni “Bobeni” seera kaima assatenni qoricha sayinsanni. Iillitino jaddo luphiima woy wo’ma mundeeta ikkituro “Bobeni” wodho garinni wo’ma kaasa woxunni baatanno. Woxu hoogisiro kayinni saadatenni hendeenna baatanno. Kaasa baatatenna adhate gobbaanni lamenti maate wirro kiphote hasantannokki gede usura kalanqe araaru amanyoote jeefinsanni. Araaru amanyooti jeefamihu gedensaanni lamenti maate allaggichu illenni dila’’antanno.
“Bobeni Geltita” budillaanchu araaru amanyooti dagoomaho luphiima horo aannoha ikkasi kullanni. Baxxinohunni, dagoomittete horosi luphiimate. Dagate miilla mereeronna qachu daga ledo halante heedhanno gede kaa’lanno. Dhuka afi’rinohu dhuka ajinoha gawajjannokki gede, dureessu buxicho miicannokki gede, fiixa bati’rinohu fiixiweelo xiiwannokki gedenna woleno dagoomittete xaadooshshe ajishshanno qarrubba kalaqantannokki gede assatenni qeechisi luphiimaho.
Bakkalcho Onkoleessa 3, 2015 M.D
