Yaareed Geetaachew
Hincilaallotenni alba layi’nannihu albinke aana xuru nooronna mageeshshi geeshsha biinfeemmoro buuxi’rateeti. Xuru nooro wirro hayishshi’nanni,biinfoommokkiro wirro layi’nanni. Hincilaallotenni layi’nikkinni sammi yine hawa gede fulliro baxanno jaali albikki aana woy dananchoho nooha xure woy ishine kayisanno. Uddi’roottori biifannokkiha ikkiro wirro mine higge meessaneetokki towaaxxatto gede hashakkisannohe. Ate biinfilli iso ajishannoha lawannosi jaala ikkiro sammi yee la’annohe. Wosinchimma koyisante maroottowa ate uurrinsha foffi yitanno wolootunni ledo heewisiinsiro.
Rosu aana nooreno hattonni keenatenni fille hee’noommo bikka afa hoongummoro marriwa saalsiisanno. Rosu maate qeechi rosuiillo halashsha,rosaanote guma lossanna isilanchimma abbate. Gobbankera rosu iillo aana loonsoonni loosi adda coyi’rate hagiirsiisannoho. Hunda annuwinke seeda doogo lekkatenni hodhite rossino;saeennano sinqunni xeerto quchuma hodhatenni rossino. Lawishshaho shabbadiino noori layinki dirimi roso afi’rate wolayitta ha’rate gadachantannota annuwinke naqqassanno. Xa kayinni hatti dhaggete gede kullannita ikkiteenna techo ajay ajeenna mittu ollii giddo lamenna hakkuy ale iillinoti naaxxissannote.
Rosu iillo aana illacha tunge loonsirono rosu isilanchimma aana kayinni ilama shokkitinota tayixe 12 kifile guminni buunxoonni. Rosaano keenate yannara fonqolu mooramannokki gede Rosu ministere jawa waaga baatte rossino rosi mini gobbaanni yuniversite hodhite fonqolantanno gede assitino assooti wore leellishinonke. Ee,techo gumu woffi yiino;kayinnilla halaalu fulino. Rosu aana noo foonqenna miicamme towaxxineemmo gede mini looso ikkinonke.
Tayxe 12 kifile fonqolo adhitino Rosaano mereerinni 29 kumi 909 Rosaano 50% ale abbitinota Rosu ministeere buuxissinoti qaangannite. Konne persentetenni keenniro fonqolantino Rosaano giddonni gobboomu deerrinni 3.3 Rosaano calla sa’ino yaate. Rosu ministirichi Pirofeeser Birihaanu Negga xawisino garinni konni diri fonqoli gumi ammanaminohanna mooru nookkiha ikkasinni albillichote safo tuginoho yiino. Kunino tayixe Rosaano abbitino gumi halaalunni sarxo nookkiha ikkasinni rosu isilanchimmanni mama hee’noommoro leellishanno hincilaallo ikkinoho yaate. Pirofeeser Birihaanu yaatto garinni techo afi’noonni woffi yiino gumira koru dirrate giddo gongo’manni dayinonna keeshshino bacu qarri noota leellishanno. Saihu rosu amanyooti dhiiga worinoha ikkinota reqecci assino tayixe gumi xa hananfoonni rosu haaroonshira bacu dinyi loosi noota qummeessannoho.
Mittu woleho angicho kayisa konne uurrituro woyyanno. Konne assinannihu “Rosu hajo Aneno La’annoe” yinesoorrotenna haaroonshaho mootimma hanaffino hanafora qoteho uurra hasiissanno. Mitte higge EGRA “Early Grade Reading Assesiment” yinanni xiinxallo xawissino garinni Sidaamu qoqqowira 1-4 kifile geeshsha afantanno Rosaano borreessatenna nabbawate dandoo addintanni woffi yitinote. Tayxe qoqqowu balaxote rosi aana illacha tuginota Sidaamu Qoqqowu Rosu Biiro Laynki Sooreessinna Rosa, Rosiisatenna Keenote Handaari Sooreessi Kalaa Taaffese Gebremaariyam ledonke assino keeshshonni xawisino. ‘’Gobbate gede ikko qoqqowinke gede rosaanote guma uwinowiinni kaysanna rosu hiiqqamme dhaawate jawa illacha tunge loosa yanna uynannikki hajooti’’ yaannino kayisino kalaa Taaffese. Tenne yaatto garinni Rosu karshabbaawe bainotinna gobboomu deerrinni dagganno ilama illacha tunge loosa hasiissannota deama di hasiissanno.
Rosu mitte gobba lopho xawishshaati. Rosa kifile calla kiira dikkitino. Rosa roso gudino manni kiiro batisa calla ikkikkinni bilchaatanna qarra tirtanno,hattono kalqete qarra tirtanno ilama sufatenna sufisiisa dandaate. Mitte hige Mittu Kollejjete Rosiisaanchi rosiisaano qajeelshanni qajeelaanote saysino sokka aye woyteno dihawantannoe. “Ati rosiisaanchu wixoottoha mixxatto;techo ilamate egenno ragunni saysa hoogittoro ga’’a guma hoogge doogimaroho ubbino barra gamba assi’roottoha mulqitanno ilama daggannota habbooti” yaatenni rosiisaano ikkitara feeffattino qajeelaano seejjino. Ee;ga’a guma hoogge doogimaroho ubbino ooso ea fulakkira bidhatto ikkitannota ati rosiisaanchu deantooti.
Konni daafira tayxe leellino woffiimu gumi aantete roso qareessate hincilaallotena duuchunku Rosu hiiqqamme dhaawate dilaalanke fullo! Kuni gafi addi addi polotiku, miinjunna dagoomitte hajubba lainohunni qansootu xawado hedonsa wortannowaati. Konni gafira fultanno borro qixxaawote kifile uurrinsha dixawissanno.
Bakkalcho Ammajje 9, 2015 M.D
