Wocawaaro agani feeffato ikkinohu woxawaajje agani aliyye qooxeessi widoonni baca xawu ayyaannanni iibbannoho.
Itophiyaho haammata amma`notenna budillaancho ayyaanna noota anfoonni.Kuri ayyaanna diro keeshshite xawoho iibbino garinni ayirrisantannoha ikkanna; mitu mitu kalqete dona ikkite borreessamate geeshsha iillitinoreeti. Lawishshaho: – Masqalu, Irreechu, Fichee Cambalaallanna wolootta ayyaanna kula dandiinanni. Qoleno Aliyye Itophiyi ragaani Tigirayetenna Amaaru qoqqowira ayirrinsannihu seennu ayyaanino xawoho ayirrinsanni ayyaanna giddo kullanniho.
Kuni ayyaanna Kiristoosi Yesuusi ilamanni kayse hawadi yannara lagganna wayibba lolakkanno yannara; daraaro daraartannonna arru fulara feeffatanno woyte, haaru diri eate lame lamala gatte heedheenna seennu konne daannoha haaro diro hagiirrunni adhate, qoleno dancha hexxo giddo hee`re ayirrisanno biifanno ayyaanaati.
Ashendu, Shaadeyi, Ashendiyyenna Solel ayyaanna baxxinohunni Amaarunna Tigirayete qoqqowubba quchummara xibbuu kuminni kiirranni seenni beeqqannoho. Shaadey, woy Solel yinanniri xawu ayyaanna Woxawaajje 16-18 geeshsha sasu barrira ayirrinsannireeti. Tigirayete ayyaana Ashendaho yinanni. Hakko Tigirayete qoqqowira ikke hee`reennanni babbaxxino baycho wolu su`mino noosi. Amaaru qoqqowira baxxinohunni Waagihimiraho konne ayyaana Shaadey yine woshshinanni.
Tigirayete- Ashenda
Ashenda ayyaani Tigirayete qoqqowira diru dirunkunni woxawaajje 16 hanafe qarqaru akatinna amanyooti garinni seennu xawoho ayirrisanno ayyaanaati. Ayyaanu qooxeessubbate babbaxxino su`mishshi noosi. Techono balchoomasi agare ayirrisamanni noonna Tigirayete seenniha xawishsha ikke keeshshino ayyaana woy budillaancho godo`leeti. Ashendu seennu qodhitanno darchooti; darchu su`mi ayyaanu woshshamanno su`ma ikke owaatanni afamanno.
Waagihumera- Shaadey
Shaadey waagihemiru daganni diru dirunkunni filsetu qoorre gedensaanni iibbadu garinni ayirrinsanni dagoomunna qooxeessu xawishsha hattono seennu ayyaana woy budillaancho godo`leeti. Ayyaanu qarunni woxawaajje 16 hanafe 18 geeshsha iibbadu garinni ayirrisamanno; baayiyyete qooxeessubbara qole woxawaajje 21 geeshsha sufanno. Shaadey Himxinyu afiinni “Latino haanja” yitanno tiro noosi. Su`mishshu budillaancho godo`lenna darchu woshshamanno su`ma ikke owaatanno. Su`mishsha afi`rinohu ayyaanu yannara seennu hallinsara usudhitanno seedanna woriido waajjo, wolu bisi haanja ikkino darchinniiti.
Laastu- Ashendiyye
Mitte daga ayimmase xawissannoti umiseha ikkino afuunna budu noosente gede baala Laasta- Laaliibelu dagano iillitino dirrara baala hagiirresinna koffeenyasi xawisannoti muxxe budubba noosi. Diru dirunkunni gumulantanno haammata amma`notenna budillaancho godo`lubba mereerinni “Ashendiyye” mittohonna qara qooxeessu dagoomi xawishshi ayyaanaati.
Raayyu- Solel
Raayyaho qole wolu su`mi noosi. “Solel” yinanni. Ayyaanna babbaxxino su`minni woshshanto ikkinnina amadonsa mittete.
Duduwu deerrinni noo mashalaqqe leellishshanno garinni Ashendiyenna Shaadey ayyaani lamu coy kaima ikkannohu korkaatu noota kullanni. Amma`notenna dagoomu korkaattaati. Amma`note widoonni Yesuusi Kiristoosi ama Maariyaami dhagge kula ikkanna; dagoomu korkaati kayinni, albi waro annise olu xawira ha’rino 17 diri meyaa beetto heeshshosera xaaddino dhagge lainohunni kaima assine ayirrinsanni. Tini seemo beetto annise keerunni olu xawinni higanno gede qooxeessaho doytanni huuccatto assidhanno.
Barrunni mitto barra annise keerunni qaesira higanno. Tini beetto annase dibbe gantanni sirbitanni hagiirrunni adhitino. Konnira, konni gedensaanni seennu konne barra kaima assite diru dirunkunni gamba yite dibbe gantanni sirba hanaffu yine ayyaanu dayino doogo kullanni. Itophiyaho aliyye qooxeessira woxawaajje bocu aganira ayirrinsannihu kuni ayyaani qooxeessu teessaanonna daa’’ataasinu wodana goshooshate dhuki noosi.
Seennu xawo fule godo`lanno baxxino ayyaanaati. Hawadi yannara mu’ranno Ashendu mu’ronni su`ma ragi’rinohu kuni ayyaani woxawaajje 16ni ayirrinsanni Maariyaami ayyaani ledo xaadinoho. Seennu Ashendu daro halloho xaaxidhe xawo fulatenninna mine mine doytanni sirbatenni ayirrissanno ayyaana tayxeno babbaxxitino quchummara ayirrinsanni.
Ikkinohura, Ashendu, Shaadeyinna Solel ayyaannara seennu xawoho fule hagiirrensa xawisanno; seennu dagoomu aanansa worino xiiwonni keere fule godo’lanno barraati. Konne barra baxxinohunni seennu lowo gede quqquxamatenni agadhe ayirrisanno ayaanaati. Ashendiye /Shaadey/ Itophiyu dagara noo xawu ayyaanna giddo mittoho. Wolootuno kalqete dona ikkite borreessantinokkiri xawu ayyaanna haammata noo gobbaati.
Xawu ayyaanna dagoomu giddo xaadooshshe kalaqatenni mittimma kaajjishshanno; ge“issanno. Mittimmate giddo egennama no. Egennamate giddo keeru no. Ayirrisamate giddo baxillu no. Xawu ayyaanna dagoomu giddo seesi-qalote egennora qeechase fultanno. Gobbankera xawu ayyaanna giddo sirbu, qeexaalunna faarso no. Kuni seesi-qalote egennora kaimaho.
Itophiyaho noota xawu ayyaanna yanna agarre ayirrisate, bowirsate, dona assine worate, agarate, egensiisate loonsoonni loosi konneeti yonanniha dikkino yaate dandiinanni. Ikkirono, muli dirrara kawa baxxinohunni Masqalu Damara, Irreechunna Fichee Cambalaallate ayyaana Kalqete “UNESCO”te borreessiisate assinoonni harinshonni borreessine borrote maareekko worroonni.
Albillichono, borreessiinsanni yine agarranniri xawu donna lainohunni tajubba borrotenni afi’ra dandiinanni. Konni gobbaanni noo wolootta xawu ayyaanna daafira konneeti yinanni taje borrotenni afira didandiinanni. Lawishshaho:- Ashendu /Ashendiyye/ Shaadey/ Solel lainohunni borrote taje afira didandiinanni.
Kalqenniti rossino gobbuwa xawu ayyaanna (carnivals) hasiisanno garinni borreessite egensiisa hanaffunkunni dirra kiirantino. Ikkollana, kalqete aana beeqqaanote batinyinni 1-10 deerri geeshsha noori haammata xawu woy gudumaalu ayyaanna Cuuamme, Ashendu, Ashendiyye, Solel, Shaadeyinna wolootuno beeqqaanote daganni kiironsa ajjinote.
Ashendu, Ashendiyye, Shaadeyinna Solel ayyaanna ayirrinsanni gari
Umi deerrinni Ashendu darcho hala`lado ikkinoha hayissote sircho buqqinsenna iso siiwote aana dirre usuratenni hallu gaangaawira qodhatenni ofollaanchonsa kawanna kaa wirsatenni sirbitanno budu sirbaati.
Seennu budu uddanna uddiratenni, naanno loosi’re, wolootuno dananchonsa biifise amaxxe seese hosanno ayyaanaati. Laasta Laalibalu Ilaali hanqafe amadino annuwu egenno giddo ha`nura jiro ikkitino daronni woy hayissonni su`minoonnihu Ashendu ayyaanaati.
Keeshshitino ayyaanna giddo mittu Ashendu woy Shaadey, Solel ayyaannaati. Tenne uulla haanja uddidhino hawadi yannara woxawaajje agani mereero Tigirayetenna Amaaru qoqqowira ayirrinsanni konni ayyaanira seennu albinni roore biiffanno. Seessanno. Konni gedensaanni xawoho sirbaho fulanno. Hallinsara shama hayisso usudhe ayyaanu beeqqaano ikkanno.
Xawu woy gudumaalu albi waro labballu callunni wo`mino yannara Ashendu, Shaadey, Ashendiye, Solel gedee ayyaanna heera halallitte baattora burqitino buicho gede kiirranni. Seennu kiirotenni, sirbunni, faarsotenni hedonsa, budensanna hexxonsa xawissanno gede assatenni riqimbannikki qeechi noosi. Konniraati seennu konne ayyaana quqquxamatenni diro wo`ma agadhannohu.
Woxawaajje agani, mitto ayyaana seenneho, mitto ayyaana labballoho beehatenni halaalaancho farconni lamunku koo/teera worino. Labballu wedelli chibbo qasse, daase minte, halange loosse cancishatenni Buhe ayyaana ayirrissanno. Sirbunni, hagiirrunni kukkubbatenni, labballu hedo macciishshinanni. Gaara noonsa hexxo afateno kaa`lanno. Hattono Ashendu, Shaadey, Ashendiyye, Solel ayyaani widoonni seennu huuronna hedonsa macciishshanno yannaati.
Ashendu, Shaadey, Ashendiyye, Solel ayyaanna dagate gede noonke mittimmanna bude, hanqafamme hee`nanni gara leellishshanno. Ayyaanu addi addi su`minna daninni ayirrisamirono qaru coy kayinni budu xaadooshshe kaajjishanno.
Itophiyaho Cuuammete, Masqalu Damaru, Ashendu, Shaadey, Fichee Cambalaalla, Irreechunna wolootu xawu ayyaanna haammata ikkitino daganna daa’’ataano goshoosha dandiitannote. Ayyaanna daa’’ataano goshooshate qoleno qarqaru dagoomi horo buuxisiisate dandiisiissanno garinni latisanna egensiisa hasiissanno.
Xawu ayyaanna ayirrinsanni qooxeessira ayyaanu beeqqaanno biiffe leellate budu uddanna, seesu uduunne, qarqaru budu sagale horonsi`rate injiitino doogonni qixxeessine dikkote shiqisha qooxeessu teessaano horaameeyye ikkitanno gede assanno.
Konni garinni hanafote loosi danchaho. Kayinni kuni loosi halala noosi. Woloota turistootano halashshine goshooshate gobbate deerrinni loonsanniti jajjabba pirojekituwa heedhurono, xawu ayyaanna egensiisate, latisatenna daga horaameeyye assate widoonni konninni roorsine loosa xa`manno.
Xawu ayyannanke turizimete latishshira hosiinso yaatenni konne jeefinseemmo. Dancha Ashendu, Shaadey, Ashendiyye, Solel ayyaanna ikkonke!
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Woxawaajje 16, 2016 M.D
