“Sidaamu ayyaanto/budu geerri kalaqamunnita kiirate hayyo horoonsidhe Sidaamu daga diru soorro Fichee Cambalaallate ayyaani mamoote hosa noosiro murtanno. Konni garinni Fichee Cambalaallate ayyaani bayiru amuraatinni diru dirunni ayirrinsanni.
Ayyaanu amanyootino baxxitino budillaancho uddanonni biifinoho. Ayyaanu gobbate geerri, seennu, wedellu qoqqowu teessaanonna woshshatto assinoonninsa wosinna afantinowa budu amanyootinna seeru garinni ayirrisamanno.
Fichee Cambalaalla gudumaalu ayyaana ikkasinni dagoomu budesi kalqete leellishanno amanyooteeti. Konne ayyaana ayirrinsanni woyteno babbaxxino qooxeessinni wosinna ayyaana ayirrisatenna beeqqate afantanno. Konni ayyaani aana gonfa uddidhino annuwi wonqonna urde amadde, seennuno budu uddannanninna seesu udiinnichinni biife, wedelluno danchu garinni qixxaawe ayirrisanno ayyaanaati. Kunino jawa turistete goshoosho ikke owaatanni afamanno. Fichee Cambalaallate ayyaani UNESCOte kikkinsannikki kalqete dona ikkatenni borreessamino. Tayxe 10ki dirono amadino.
Itophiyaho babbaxxitino daganna dagoomu umisihu diru kiiro amanyooti noosi; kuri giddonnino Fichee Cambalaalla kullanni. Diru soorro barra kiirranni amanyooti qole diru dirunni yannasi agare ayirrisamannoha ikkanna; mittu muramino barri kayinni dinosi.
Fichee Cambalaallate amanyooti budillaancho sagaleno hanqafinoho. Fichee Cambalaalla feeffatotenni kayse ayyaanu ayirrisama hanafanno. Olluuno gamba yee buurisame adotenni saga`lanno. Intanni budillaancho sagallanna gumullanni godo`lubbanni ledote babbaxxitino budillaancho ikkitubbano harinsanni.
Qeexaalanna faaro labbino godo`leno ayyaana iibbishshannoreeti. Ayyaanu ayirrisamannohuno lame harunsitino barrubbaraati. Ikkolla ikkinnina lame lamala geeshsha budenna balchoomasi agarino garinni ayirrisamanni keeshshanno. Kunino ayyaanu feeffato barra Fichee yinanniha ikkanna haaru diri umi barri qole Cambalaalla ikkinota Sidaamu qoqqowi woga turizimenna ispoortete biiro layinki sooreessinna budu handaari sooreessi kalaa Daawiit Dangisohu coyi`ranno.
Ayyaanu mayimma
Haammata ayimmate xawishshubba ikkitino naaxxissanno budu balchoomma giddo mittu Sidaamu daga diru soorro Fichee Cambalaallate ayyaanaati. Konni ayyaanira qoqqowunna gobboomu deerrinni uynoonni illachi yanna yannatenni lophanni ha`ranni afamanno.
Fichee Cambalaallate ayyaani haammata budillaancho ikkitubba giddosi amadino. Lawishshahono ayyaanu Sidaamu daga haaro diro adhitannoha ikkasinnino aleenni ayyaanu fiixu fiixunniwa xaadannonna xa`mamanno, babbaxxitino hedeweelchubbanni kalaqantino kipho tirre araara dirrinsanni, ha`nura egenno yaano budillaancho diru kiiro amanyooti dagate ayyaantonni gumullanni, qooxeessu agarooshshenna budillaancho egenno wedellu ilamara tareessinanni hattono budillaancho sagale qixxeessinanni hayyo xawinsanni ayyaanaati. Konni Ledotennino ayyaanu babbaxxitino budillaancho godo`lubba iibbitanno baxxino barra ikkinotaati huwachishannohu.
Barra Hiittoonni murranni
Sidaamu daga diru soorro barra murrannihu Sidaamu ayyaanto ayyaanu barra murate sayinsitte hayyonna yannitte xiinxallonni ikkikkinni aganunna beeddahete harinsho xiinxallatenni hattono yanna la“atenniiti. Hundi annuwinni tareessanni dayno budillaancho yannate kiiro garinni Fichee Cambalaallate ayyaana diru dirunni dudubbanno.
Kuni Sidaamu daga umise hayyonni diru soorro barra kiirtannohonna daga sumuu yaatenni gumultannoho. Ayyaanu diru soorro ikkatennino sae dagoomu giddo keeru dirranno gede, gibbonna giwansho heedhannokki gede, mulqaanchu mannu jiro yorannohu hee`rannokki gede assateno owaatanno. Fichee Cambalaallate qara tiri keereho. Mittimmanna baxilluno ayyaanu xawishshaati.
Giwamino manni Fichee Cambalaallate ayyaanira araaramanno. Dadillu aana noo mannino dadillu uddanonsa soori`ranno. Diroho assidhino beettono idayichimmate yanna gudde wolootu meenti ledo karsantanno ayyaanaati. Hattono babbaxxino korkaatinni qaesinni xeerti`re hee`ranno manchino Fichee Cambalaalla ayiddisi ledo ayirrisate qaesira higanno.
Konni ayyaanira yine saadate gorro digumullanni. Saada ganano hoollannite. Lalo hayisso kaltino basera bobbaansanni.
Sidaamu daga widoonni Fichee Cambalaallate ayyaani yannara baatto hawuura fajjinannikki assooteeti. Konnirano korkaatu Fichee Cambalaallate ayyaani Sidaamu dagaha calla ikkikkinni kalaqamunniho yineno hendannihuraati.
Ayyaana ayirrinsannihuno giwaminohu araarame, koffi yinohuno mimmito gatona yaatenni tidhame sa“anno addi budillaancho balchooma hanqafinoho. Konne ayyaana ayirrisate gobbate giddonninna baara widinni mitte miliyoone ali manni daaye ayirrisino. Konni kaiminnino jawa kiiro noosi manni dukkisame ayirrisino yaa dandiinanni.
Ayyaanu ayirrisamannohu lame barrubbara ikkanna feeffotenni badheessa 18nni “Fiixaari” barra ikkanna maatete miilla yaano umo gashshaani, galte, oosonna mini saada aante aantensa garinni arrishsho fultanno/soojjaatiragi widira hulluuqqanno. Fiixaari hashsha buurisame itate amanyooteno gumullanni. Kuni barri usura tirranniha ikkanna layinki barra qole sooreessu gudumaalira daga ragu ragunkunni gamba yite cambalaalla ayirrissanno.
Tenne yannara woxe liqiissinohu qollasira xa`mannokki, lalo gorrinannikki, haqqicho murrannikki, hattono hunaanote maaro assinanni barraati.
UNESCOte borreessamanno gede assitino korkaatta
Fichee Cambalaalla Sidaamu daga diru soorro ayyaana ikke halantino mootimmuwa sayinsete rosunna budu uurrinshara /UNESCO/te kikkinsannikki dona ikkatenni borreessaminkunni tayxe 10 diro amadino. Borreessamate korkaata ikkinohu wodiidi daganna dagoomu qoqqowi woganna turizimete biiro hattono dagate bissa shiqishshino xa`mo kaima assatenni donu xiinxallonna agarooshshi biilloonyi 2005 M.D goofimarchinni hanafe Fichee Cambalaalla kikkinsannikki budillaancho dona ikke UNESCOte borreessamanno gede dandiissanno xiinxallote maareekko qixxeessite shiqishatenniiti. Maareekko yannate qoqqowu woganna turizimete biiro hattono Sidaamu zoone woga turizimenna mootimmate komunikeeshiine biddishshi ledo qinaawatenni qixxaabbino. Qixxaabbino maareekkono badheessa 2006 M.D UNESCOte soyaantanno gede assinoonni. UNESCOte tuqu xaadi aana xalline kalqoomu dagoomi egennanno gede assinoonni maareekkuwa:
- Sidaamu daga diru soorro ayyaani gobboomu deerrinni donimmatenni borreessamasi buuxisannoha (National Inventory document)
- Fichee Cambalaallate daafira hala`lado mashalaqqe amaddino nomineeshiinete maareekko (ICH-02 Nomination Form)
- Fichee Cambalaalla kalqete dagara egensiisate 10 xiqqeessi viidiyo
- Fichee Cambalaalla xawissanno fotogiraafubba
- Babbaxxitino dagoomu kifilla ayee xiiwo nookkiha uminsa kakkaooshshinni Fichee Cambalaalla UNESCOte borreessantannonsa gede sumuu yaansa xawissino borrote maareekkonna konneno su`minsa taalora malaatinsa buuxissino tajubbaati.
Tini maareekkono Fichee Cambalaalla kikkinsannikki dona ikkatenni borreessantanno gede UNESCO xa`mitanno harinsho agarrenna babbaxxitino keeno sa`e UNESCOte yannate wodho garinni A.K garinni November 30 – December 04/2015 geeshsha Naamiibiyaho harinsoonni 10ki UNESCOte kikkinsannikki budillaancho donna agarooshshi intergevernmentaalete komite uurrinshu songo aana shiqqino. Borreessote murora songote aana 35 kikkinsannikki budillaancho donna shiqqinoha ikkanna kuri giddonnino mittu Fichee Cambalaallate. Songotenni 23 kikkinsannikki donna borreessantanno gede jeefote muro uyinoonni. Kuri giddonnino mittu Fichee Cambalaalla ikke borreessama dandiino. Kunino gobbankera jawa horo noosiha ikkanna kalqete dona ikkatenni borreessamino kikkinsannikki doni kiiro lossino. Konnirano qote qoteho daa“ataanote du`namme diru dirunni lexxitanno gede korkaata ikkino. Gobbate giddoydinna gobbaydi daa“ataano konne maala`lisanno bude daa“atate basete geeshsha hadhanno. Gobbate giddo dagoomitte xaadooshshe lossatenna budu egennamme halashshate mitte doogooti. Gobbaydi daa“ataano goshooshatenni gobbaydi soorro eora umisi dilaala baraasa dandiino.
Sidaamu daga aganunna beeddahete ofoshsho xiinxallatenni haaro diro ayirrisa hananfinkunni 1800 dirra ale kiirsiissinota gobbate geerri coyidhanno.
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Badheessa 25, 2017 M.D
