Afale bisinke giddo noorinni bikkunni layinki jawiidi kifile ikkitanna afantannohuno qiniiticho shombinke hundaanniiti. Afalete aana xiinxallonna buuxo assitino fayyimmate ogeeyye afale 500 iillitanno addi addi horubba nooseta xawissanno.
Umihunna qaru dombophiicho burqisate. Tini dombophiicho sagale daahatenna bisoho gawajjo ikkitino kemikaalla alkoole, xagichonna wolootta kemikaalla hiiqqaqqatenni cilunni, hunkuunninna shumate widoonni hunate kaa`litanno. Konni ledote kollestiroolete bikka heeshshi assitanno, hormoonete bikka keenaancho agartanno.
Afalete mayi qarri xaadara dandaanno?
Afalenke vayresetenni, xagichunni, hadhaame shiilubbanni, alkooletenni,sirchunni taraabbanno xissonninna babbaxxitino xissuwanni gawajjantara dandiitanno.
Boode ikkitinore konni woroonni la`no:-
- Heppitaaytes:- Vayresete widoonni lowo geeshsha taraabbanno xisso ikkitanna; mannunni mannaho daafantino sagalenni, wayinni hattono tenne xissonni amadamino manchi ledo heedhanno kikkisamanni taraabbara dandiitanno.
- Coontino afalete xisso:- Adhineemmo xagichinni, jalli assanno xagichinna luphiima bikka noose alkoole horoonsi`rate ledo amadisiisame kalaqantanno xissooti.
- Afalete kaansere:- Kaimase afalete munyuuqqanni assitino kaansere ikkitanna kuri munyuuqqano danunni batinyete. Ikkinohura munyuuqqate dani garinnino afalete kaansere danino bacaho. Batinyunni leeltannoti afalete kaansere Hepatoseelular kaanser (Hepatocellular Cancer) yaamamatenni egennantino. Wolootta dani kaanserubba lawishshaho wedella gawajjitannoti Faybrolaamelaar (Fibrolamellar) kaansere, afalete giddo noo manaadda boombuwa aana kalaqantanno Kolanjiyokarsinoma (Cholangiocarcinoma), afalete mikittanni ka`annoti Anjiyosarkoma (Angiosarcoma), qaaqquullenna wedella Hepatobilasitoma (Hepatoblastoma) kullannireeti. Afalete xisso dirunni 2 miliyoone ali manni reyora korkaata ikkitannota kunino ¼ mannu reyoo diwannota Peb Emdi xiinxallo leellishshanno. Afalete bassa woy mada (Liver Cirrhosis), taraabbanno heppitaytese lede lamunku luphiima reyoote korkaattaati. Tenne lame miliyoone giddonni labballu 60 anga xibbuunni dibbannotaati mashalaqqe ledde buuxissinohu.
Afalete xissora reqecceessitanno akatta
Afalete xissora reqecceessitannoti baca akatta heedhurono boode konni woroonni xawinsoonni:-
- falete bassa woy mada (Liver Cirrhosis)
- Afalete vayrese infekishiine
- Afalete munyuuqqa gawajjitanno coomu kuuso (Steatohepatitis)
- Alkoolete ledo amadisiisantinokkiti coomu korkaatinni dagganno afalete xisso
- Batisi`ne alkoole aga
- Sukkaarete xisso
- Kee`millu bikka bikku aleenni lexxa
- Sigaara wiliishshira
- Afilatoksiini (Aflatoxin) hadhora reqeccaawa – Hadhaame kemikaalla burqissanno fengesubbanni gawajjama
- Maatete giddo afalete xissonni (lawishshaho kaanseretenni) gawajjamino manchi heerate.
Afalete xissonni umonke hiittoonni agarro?
- Hee`nanni hayyo biddi assa. Kuni agattonna sigaara horoonsira la“anno.
- Heppitaaytesete kittiwaate qasi`ra
- Qorophishshu wo`mino siimu xaadooshshe assa/harunsa
- Meessi co`ichimma agadha
- Afalete buuxo sae sae assi`ra
- Xissote malaati woy huluullo heedhuro xigisi`ra
- Hadhaame kemikaallanni xeertira hasiissanno.
Bue:- WHO/Meedisiinete xiinxallo
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Maaja 11, 2016 M.D
