Itophiyu daga egennantino budi mereerinni mittu uddi`rate, seesatenna kuulu doorshanke ikkinota baadi baado heedhanno daga nafa gattukkinni coyidhanno. Dizayinete ogimma aana bobbakkino Itophiyu dagano mayira konne doodhitine hidhitini? yinanninsa woyte dawaronsa ninke lawannohu uduunnu kuuli doorshi noosihu dino yitanno. Konnirano badooshshinke biinfille ikkinonkehu uddi’rate amanyootinni ikkinota ayeno dimaaxanno.
Ikkinohura konne biinfille guggushshitinonkeri mereerinni mitte Sidaamu dagaati; baxxinohunnino seennunna meentu uddu’ratenna seesate amanyooti maa lawanno yaannoha la`nammora banxoommo. Techoo qixxaawonkenni Sidaamu seenniha uddi’rate amanyoote haa`ne shinqoommo.
Manchi beetti seesi uddi’ratenni hanafanno. Xirchuno hirphuno uddanotenni xawe leellanno. Uddi’rate amanyooti baaliiqisannono;hattonni woffi assanno. Sidaamu daga diru soorro Fichee Chambalaallate ayyaana qaanganni woyte balaxe qaagamannohu Sidaamu daga budillaancho uddi’rate amanyooteeti. Gudumaalu biifannohu budu uddannanninna qeexaalu haronna faarotenniiti.
Tenne yannara budu ayidde ikkitinoti Sidaamu daga baalanti budu uddannanninna seesu uduunninni biiffenna xabbe leeltanno. Seennuno labballuno uminsaha ikkino uddi’ratenna seesate amanyooti noonsa. Techo kayisate wo’naalleemmohu Ficheete barrita calla dikkitino.
Seennu qole giddoonni qolo yaamantanno uddano uddidhannoha ikkanna; iimaanni siittu goga duunge qixxeessinanni qonxolo diphitanno. Seennu qolo fuuttunni loosantannota ikkite iiminni eeli geeshsha gombannite. Uddanote gede qaafate injaanno gede guraanninna qiniiteenni darre agurranni.
Seennu uddidhanno qolo babbaxxino kuuli noose hequbbanni, diiggatenni biifanno gede assine gombanninsa. Dirinsa garinni mine assi`rate iillino seenni Dube yinannita gogunni loosantanno uddano uddi`ranno. Mine asidhino meyaara galtese wodaare hirannose. Wodaare bootu goginni loonsannita ikkitanna; lowo geeshshanno shaqqitinote, uddi`nannihuno lamewa eratenninna hallu aana gogunni loosantino qu`nenni usudhatenniti.
Mine assi`rate iillitino meyaa mine asidhanno woyte baraarshunni ama uyitannoseta wodaare qodhite addi addi seennu uduunninni biifino goga tuqqitenna biiffe fultanno woyte baxxino garinni biifinsoonni qolonna qonxolo uddidhanno.
Sidaamu seenni gorfa, tubba, dudda, boke yinanni gogunni loosantino uddannano uddi`ratenni egennantino.
Boke, wodaare babbaxxitino qixxaawora calla uddi`nanni uddanna ikkitanna; tubbunna dudda mullu barrinninna loosu barra uddi`nanni uddannaati. Gorfu gobbaanni aleenni xawinsoonni uddanna halli woro uddi`nannire ikkitanna; gorfa yinannihu qole babbaxxitino diigganni biifinohonna seennu xawo fulanno woyte iimanni tuqqanno diphaasinchooti.
Sidaamu seenni hiittenne diru dume giddo ikkiturono, babbaxxitino seesu uduunnubbanni biifansa gadachoho. Biifisate horonsidhannori mereerinnino qolonna biifado qonxolo qarunni kullanni. Lame qonxolo albaanninna badheenni eratenni uddi’ra Sidaamu seenni ragaanni injoote woy tolu malaate assine adhinanni. Tenne uddi’ratenni egennantinori batinyu seenneho yine adhinanni. Tennenni egennantino meyaa “la`ma lamu landsite” yinanni xawinsanni.
Meyaa beettora dananchise seesaseeti. Dananchise seesi anjesenni hanafanno. Meyaa beettora biinfillise seesaseeti yinanninte gede baala Sidaamu seennino biinfillensa leellishate seesu uduunniranna umo amaxxanno garira addi bayicho uyitanno. Qaaqqimmate diru dume giddo afantanno meyaa ooso uminsa qaccuwa meexxite mereeroho qutto lossi’ratenni babbaxxino kuuli noose eleelle, biinfille leddanno babbaxxitino seesu uduunnubba wodhitanno. Uminsa qole rahe lophanno gedenna sammonsa mooltannokki gede quttonsa aana buuro riqqitanno. Togo assatennino dananchu mimmitisiwa gamba yee amadamanno gede assatenni guduro yinanni umo loosi`nanni danira soorrinanni.
Guduro:-Guduro assinoonninsa qaaqquulli dodantanni godo`litanno yannara kawanna ka`a kubbitanno woyte milli yaanni roorenkanni biinfillensa ledanno. Godo`lensarano biinfille aanno. Ledoteno uminsa seendillinna daninsa biinfille mageeshshaatiro lee`nanni.
Sidaamu budinni mine assi`rate iillitino seenni albaanni noo umonsa meexxitannoha ikkanna; gatinoha badhera loosidhanno. Mine assirate shiqqi yitanno woyte albaanni nooha umonsa lossatenni dubbisidhannoha ikkanna gatinoha qole badhera loosidhe qacce qacce heqotenni gombeennansa biifisidhanno. Kunino godayya yamamatenni egennamino umo amaxxinanni danaati.
Godayya:- mitte seemo beetto mine assirate woy huuccantinota ikkase xawissanno malaattanna doogganni mittoho. Godayyosera jawa bayicho aatenni danchu garinni amaddanno. Konninnino buudhite goddayyose soodimarote loja lawisse fultanno woyte la“ihu baalu maala`lannise biinfillese xawisanno.
Qurra:-Seennu albansa biifisenna leellamate kicensa aana seesaho qurra dadhanno. Mitu mitu kicensanni ledotenni lekkansa sarawi aanano konne qurra dadhanno. Hakkiinni sa`e qole diru soorro Fichee Cambalaallate ayyaani yannara angansanna lekkansa hanshuluulle iibbishidhanno. Konne assitannohuno biiffe lellateeti.
Bonkooyye:-Mine asidhino meyaa idayichimmate yannara umose bonkooyye amaxxite roore biiffenna seesse leeltanno. Muli yanna giddo adhantino meyaa umi yannara Fichee Cambalaallatenni aanino barra galtese amanni woy ballosenni dukkisante gudumaalu xawira fultanno. Yannate umose gombisa woy shura amaxxite biiffenna seesseeti fultannohu. Wole widoonni wedellu seenni umonsa shodole, taayyisha, gombisanna naanno loosi`ratenni seesanno.
Sidaamu seenni ragaanni addi addi umo amaxxinanni danubba no. Kuri mereerinni qole ilaancho ama fultanno woyte umose bonkooyye loosidhanno. Ikkinohura kuni umo loosi`nanni dani adhammete, amuwu loosidhannoha yinannino murranni. Lawishshahono amuwu sarge hadhanno woyte loosidhanno umu dana boffe yaatenni woshshinanni. Oosonsa ilte mine asidhanno gede assitino woy uytino amuwi qole umonsa haxe haransatenni bukkisidhe fixxidhanno. Baxxino su`minni umonsa mudhitino amuwa qeeddaano yinanni woshshinanni.
Sidaamu seenni budillaancho uddi`ratenna seesu uduunnensa qorophotenni amadate rosichi noonsa. Uddannansanna seesu uduunninsa danchu, si`naadu fooli hee`rannonsa gede babbaxxitino ataakilte, haqqu rumudda, darranna qolla karsiisatenni loonsoonni shiilo qixxeessitanno. Hakkiinni tenne su`naado shiilo uddannansanna uminsa aanano buudhitanno.
Tenne shiilora su`ma uyinoonniha ikkanna; qu`ne yinanni woshshinanni. Kuni budi rosiisannoti baca coyibba noosina sufisiisate hajo Sidaamunnita calla ikkikkinni mittu mittunku Itophiyu qansichiwiinni ikkinohura agarro; sufinso yineemmo. Barru keerunniha latishshunnihanna jireenyunniha ikkannonke gede halchinummo keerunni!
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Onkoleessa 15, 2016 M.D
