Suuwosi waammoonnihu Addis Ababaho ikkirono, maatete loosu doyicho korkaatinni Hawaasi quchuma ha’rinohu anjesinniiti. Qaaqqimma, lophosi, rosu yannanna roore oosichimmate qaaggo noosihuno hakkonni lophino quchumiraati. Gedenso kayinni marro maatete doyicho korkaatinni ilaminowa Addis Ababa hige teesate dandiino.
Umi diriminni hanafe rosu mininni bilchaata rosaancho ikkirono; albillitte togo ikkeemmo, konne looseemmo yee umosi mitte ogimma aana di ittisino; roorenkanni rosisira qoteho misilete dandoo anjenni hanaffe aamantinosiha ikkanna; tini dandoo lubbo afi woyteno ledosi lophiteenna techo dhaggeeffachishanno misilsaanchooti.
Hundinni hanafe qaddo rosaancho ikkasinnino woyyaawino guma borreessiisatenni xaginaatu roso harunsate kaayyo afi’rino; ledoteno borreessaanchoho; mannu ooso buqqeete fayyimma aana illachishino lame maxaafa Amaaru afiinni borresse umisinni Ingilizete afiira tire mabbawaanote shiqishino; Techoonkehu seyoote amado wosinchinke aju wedellichi xagisaanchu, borreessaanchunna misilsaanchu dokter Mikaeel Argaw.
Dokter Mikaeel Argaw, Addis Ababu quchumira ilamino. Ikkollana maatete doyicho korkaatinni Hawaasi quchuma ha’rinohu qaaqqimmateniiti. Umi diriminni hanafe qixxaawote rosi geeshshano Hawaasi quchumira afamanno ‘SOS’ rosi mine rosino. Aanteteno Gonderete Yuniversitera xaphoomu xaginaati roso xiinxalle techo Buttaajiru Hospitaalera xagisaanchimmatenni owaatanni afamanno.
Anjenni hanafe maatete giddo danchu amadooshshinninna harunsonni lophinota kulannohu dokter Mikaeeli; rosunnino worbanna deerru rosaancho ikkinota hasaawinonke. “Heeshshote yaa looso’yaati yine afammiwa woyyine leellate” yee ammanannoha ikkanna ‘amadoommo ogimmanni woyyaawinore loose leellate’ yitanno kaajjado ammana noosi.
xagisaanchimmate ogimmanni ledote misilsaanchonna borreessaancho ikkinohu Dr.Mikaeeli; tini dandoo anjenni shotu garinni hanaffinota ikkase dimaaxino. “Misilete dandoo hanaffinohu anje hee’neenna rosu mine mini looso uyinanninke woyte looseemmo misile anewa jawa darga afidhinote; illacha tuge biifise looseemmo” yaanno. Togo yeemmo woyte bilchaata misilaancho ikkeemmo woyi baxxitinoti misilete dandoo heedhanno’’e yitanno hedo dinoe. Kayinnilla lophanni dawummo woyte qixxaawote rosi mine jawiidi layinki dirimi rosi mine “Technical Drawing” woyi “Architectural Injinering’ yinanni roso adhummo woyte hasatto’ya hakka higa hanaffinota qaageemmo; misilaancho ikkikkinni ‘Teknikaal injinering’ yinannita masmaru misilla garunni looseemmonkanni” yaanno.
Gedenso kayinni xagisaanchimma rosate kaayyo xaaddinosiha ikkanna; rosu aana hee’reenna mereeroho koroonu fayya korkaatinni 9 aganna roso uurrise maatete ledo sayisate ikkito kalaqantinoti qaangannite. Tenne yannara rosu aana nookkihura mulla sayinsatenni “Nooe shiimu wo’naalshinni mayra misile diwo’naaleemmo” yee hanafinota kulinonke. Loosino misillano dagoomittete qoollara xallanni danchanna jawaachishshanno hedo afi’rasinni sufinota coyi’ranno.
Dokter Mikaeeli misile misilsa haja assenna buxuqqame afi’rino agimma ikkitukkinni;aleenni xawisinte gede anjenni rosu mine uyinanni mini loosinni hanaffinotanna gedensono rosu mini cufamasinni seeda aganna mine sayisasi korkaatinni bowirsi’rara dandiino dandoo ikkase qummeessanno. Baxxitinoti misilaancho ikkate hasatto galte egentinosikkitano xawisino.
Borreessaanchimma lainohunni kayisanni; xaa yannara “Yetesheshu Dimtsoch” woyi Ingilizete afiinni “Whispers Denied” yaamantino maxaaffa borreesse nabbawaanote shiqishino. Amaaru afiinni borreessaminoha konne maxaafa isi umisinni Ingilizete afiira tirinota hasaawino.
Dokter Mikaeeli; maxaafu hedo illachishshannohu manchu beetti buqqeete fayyimma kaima assatenni fullanketenna qalote borro suudeno amaddino maxaaffaati. Kunino mittu buqqeete xagisaanchi umisiha xissote waalcho cufanni barru barrunkunni buqqeete xisso giddoonni sa’anno xissamaanonna xisso, baxxinohunni xaa yannara ilamate aana xiiwo kalaqqanni noota buqqeete xisso (Psychological and mental health burden) seekke kulanni xawisanno maxaafaati.
Xaginaatu rosi mini duucha coye la’nanni baseeti. kunino luphiima buqqeete xiiwo heedhanno, rosaano yaaddote giddora e’anna la’nanniwaati. Korkaatuno rosu hala’ladoho, jawa yawo agartanno, xissamino mancho xaginse fayyimmasi qolanna macciishshine taalo dawaro aa umisenni ayirritanno. Jaallate ledo hasi’ni gede godo’linanniwanna meessaneeto boohaarsinanni injoo diheedhanno. Konninni kainohunni lowo manni buqqeete xiiwora reqeccaawanno. Konni daafira baxxinohunni tini hee’noommo yanna aja dume luphi yino deerrinni buqqeete fayyimma hoogganni afantanno yanna ikkase hedatenni isirano buqqeete xaginaati aana shiima huwanyo noosi daafira togoo maxaafa borreessate dandiino.
Konne maxaafa borreessate kakkayisinosire xawisanni; mannimmate aana woyi mite bisu kifilera kalaqantanno xisso xaginse hursa dandiinanni; buqqeete fayyimma kayinni surrete giddo noo kemikaalete amanyooti soorrama ikkino daafira xagisi’rantenni aleenni balanxe qoropha hasiissanno daafira tenne aana huwanyo kalaqateeti. Ledoteno xaa yannara hala’litanni daggino buqqeete xisso aana illacha tugatenna konni aanano umi’ya qeecha fulate borreessoommo maxaafaati yiino.
Xagisaanchimmate rosi hala’ladoho; diro wo’ma rosu aana sayinsannitanna diru giddo 15 barrubba calla fooliishshi’nanni yaannohu dokter Mikaeeli; “kuni rosi wo’ma illacha hattono yanna hasi’ranno. Ikkirono ani kalaqami’yanni duuchu dani dandoo woyi ogimma heedhaera hasi’reemmoho; xagisaanchoho yee mittowa uurra dihasi’reemmo. Ani hasi’rummo geeshsha xagisaanchimmate qoteho wolere loosanni afamammora dandeemmo. Konni daafira rosu ayirrannoha ikkirono hasi’reemmo coyubbara yanna dihoogeemmo. Mitto barra attamisiiseemmo yee umi’ya ledo amaalame sayikki diri rosaanchi hee’reeti tenne maxaaffa borreessa hanafoommohu. Kunino ani bilchaata nabbawaanchooti; konnirano nooe yanna garunni horonsi’re mitii’mummokkinni birreessoommo” yaanni xawisanno.
Techoonkehu seyoote amado wosinchi dokter Mikaeeli aantete mixosi lainohunni kayinsoommo xa’mora dawaranni; maxaafa lainohunni Amaarunna Ingilizete afiinni qixxeessino maxaafi xaa yannara Amaazooni kalqoomu maxaaffate uurrinsha keeno sa’’e Amaazoonira hiramanni afamannota kulinonke. Konninnino kalqoomu nabbawaanonni dancha hedo afi’ranni noo maxaafaati. “Konni daafira kuni maxaafi maxaafa calla ikke gatara dihasi’reemmo; qarooyye qineessaanonni tenne borro filmete widira soorre shiqishate hasi’reemmo. Amaaru afiihano ikkiro xaa yannara Ebooketenna huurotenni mite mite pilatforme aana dikkote shiqinoha ikkanna gobba giddo nabbawaano nabbabbanni dancha hedo uyitanni afantanno. Konni garinni Iskiriptetenna filmete widira soorramasi digattanno” yaanni xawisino.
Misiletennino ikkiro umisi pirojektuwa noosi. Kunino umi’sita misilete maareekko fa’nate dandiisannosita kulino. “Xagisaanchimma lainohunnino, seeda doogo hodhoommo. Xaa geeshsha ispeeshaalayize assate wo’munni wo’ma mudhoommokkihu sasu rosu goli hee’ranno; yannasi iillituro mitto doodhe Ispeeshaalayize asseemmoha ikkanno” yaani halchosi calla ikkikkinni mixosi xawisino dr. Mikaeeli. Xagisaanchimmatenni, misiletennino ikko borreessatenni hala’ladunni buqqeete fayyimma ledo amadisiise addi addi uurrinshuwa ledo loosate millimmote aana afamanno; albillitteno konni garinni kaajjishe loosate mixo noosi.
Amadisiise hedosi woranni; “baxxinohunni wedellu buqqeensa fayyimma kisannokki garinni qooxeessinsara noo coyinni umonsa hagiirraamma assitanni heeshshonsa massagguro danchaho” yaanni huwachishanno. “Buqqeete fooliishshonna fayyimmara injaanno akata doodhitannore ikka noonsa. Anga’nera noo coyinni hagiirraamma ikkate wo’naala, yanna abbitino gara ikkinokki coyira umonke reqeceessinoonke” yaatenni; baalunkurinni aleenni meessaneete ikka hagiirraamma ikkate qara hajooti yaatenni wedellu buqqeete fayyimmansa agadhanno gede hedosi worino.
Qiddist Gezzaheny
Bakkalcho Onkoleessa 15, 2016 M.D
