Kalaa Tesfaye Gebirehiyiwet yaamamanno. Ilaminohu Guraagete zoonera Izha woradira Zigbaabooti olliiraati. Yannate maatesi anga ajjinore ikkansanni Tesfaye rosiisa dandaa hoogansanni sette diro wo`misita Holetaho afamanno fiixu mine allaalaanchimmatenni qaxarame loosanno gede assitu; allaalaanchimmatennino sase dirra owaati; fiixisino rosiisa hoogansanni Addis Ababaho afamanno wolu fiixu suuqe giddo qaxarame loosa hanafi.
Addis Ababaho xaadinosi fiixino Tesfayera di-injiinosi. Barra suuqete giddo loosanni hashsha qole rosu minira e“e rosate kaayyo afi`ri. Ikkollana loosu xiiwo korkaatinni rososi garinni harunsa didandiino.
Ikkinohurano umosi dandaate mudhe koattete fiyaancho /listiro/ ikki; kunino diduushshinoho; hexxo kayinni dimudhino. Burtukaanenna wolootta laalote gumma doyissanni hira hanafi. Afi`ranno eono hanqata ikkasenni heeshsho ayirritusi.
Wosinchinke kokkete calla loosanni heeshsho xiiwanni noo yannara fiixa ikkinosihu mittu Jimmaho afantanno supermaarkeete giddo qaxarasira hasi`rannota kulannosi; rosiisasirano qaale e“annosi. Tini xa`mo qaaqqimmasi dirinni heeshsho qeelate heeshshi gotti yaanno Tesfayera jawa hagiirre ikki; kabbi facci yiikkinni su`muu yee Jimma e“i.
Kalaa Tesfaye Abba Jiffaari Jimmu quchumira fiixisi supermaarkeete giddo owaatanni qote qotehono hashshi rososi sufi. Rosisinnino bilchaatanna jawaata ikkasinni barri rosaano ledo heewisame qeeli.
Konne guma la`inoti tini maate kalaa Tesfaye Addis Ababa soyaatenni barri roso rosanno gede assitu. Isino jawaate rososi harunsasinninna nabbawasinni sette kifileha gobboomu fonqolo 100 abbe sa“a dandii; kuni gumino yannate bilchaata rosaano calla rossanno gede assinanni Addis Ketemu rosi mine gaamame layinki dirimi rososi harunsanno gede waalcho fanisi.
Ikkollana layinki dirimi gobboomu fonqolinni dancha guma abbikkinni gati. Konne la“inohu fiixisi wedellichu Tesfaye hexxo mudhannokki gede hedatenni xaano supermaarkeetete giddo wirro kaa`lasira xa`mi. Isino shoole dirrara owaatihu gedensaanni kuni fiixisi uqquwe tugeennasi afi`rino woxinninna maatesiwiinni assinoonni kaa`lonni 146 kumi birrinni kaameelu uduunne soorrinanni suuqe fa`nanno gede kaa`lisi. Rosisinni hexxo mudhinokkihu wosinchinke qote qotehono rososino Uniti yuniveristera e“e umi digiresi manajimentetenni amada dandiino.
Kaameelu uduunne Dubayetenni abbatenninna hiratenni tonne dirra geeshsha keeshshinohu kalaa Tesfaye; loosu hala`lanninna hundasiinni qaxarante loossanno loosaasine kiiro lexxitanni hattono fayinaansete dhuki lophanni ha`ri. Ikkinohurano ledote loosu handaari aana bobbaha noosita ammani.
Tenne hajono ledosi rosino jaalira amaa`li; hewedeelcho qole kuni jaalisi daraarote latishshinni industirete aana bobbakkinore gobbaydi qansoota afinohura daraarote latishshinni bobbaheemmero gumaa`mo ikkannota kulisi. Yannate mootimmano handaaraho baxxino illacha aatenni dureeyye konne handaara e`anno gede jawaachishshannohura isino wodana tugi.
Ikkollana loosu luphiima investimentenna mannu wolqa saeno handaarunni egenno noosi mancho hasi`rannota wodanchatenni gumaamo ikka hoogammora dandeemmo yitanno huluullo galtusi. Ikkinohurano tenne hajo aana mitteenni loossara dandiitanno yee hedinore onte jaalla amaa`li; hedosino adhamooshshe afidheenna gutunni loosate sumuu yitu.
Loosu baseno ilamino qachira assate doodhi. Baxxinohunni qooxeessu irshaho injiitanno baatto, diilallote gadenna hala`lado waay jironni baraarinoha ikkirono safote latishshi kayinni horontanni dino. Ikkollana dagoomuno buximate giddo hee`rannoha ikkasi huwatatenni qooxeessano ikko dagooma horaameeyye assate hedosinni xiiwi.
Gobba latisatenna soorrate ajuuja noosihu kalaa Tesfaye; daraarote industire gobbate luphiima gobbaydi soorro afisiissannota umonni huwatasi coyi`ranno. Haammata mannu wolqa qaxarannohanna qooxeessahono haaro miinju handaara kalaqannotano huwatino. Konnirano mudhe loosu giddora xiiwe e“inota qaagino.
Kalaa Tesfaye latishshu baankenni afi`rinota 18 miliyoone ali birri aana baalante miillawiinni gamba assinoonni fushsho lendeenna xaphooma 30 miliyoone kaapitaalenni “Tiinaw” daraarote latishsha safi`ratenni daraarote latishshi industire giddora e“i.
Onte hekitaare baatto aana 250 loosaasine amadatenni daraaro latisa hanafinohu kalaa Tesfayenna jaallasi; seeda yannano keeshshitukkinni baattote hala`linye sette hekitaare widira luphi assitu. Xaa yannara 35 hekitaare baatto latisatenni dirunni 30nni – 40 miliyoone daraaro geeshsha suwashshunni Hollaande, Jermene, Norwey wodiidi Kooriya, Sawudi Arebiya, Omaan, Dubayenna wolootta gobbuwarano sokkanno. Konni giddonnino settunni kayse tonne miliyoone doolaare geeshsha gobbate eo assitanno.
Daraarote irshinni latisate dhukanna iillote gobbuwa lede halashshitanni; sokkanno woyteno kalqoomu islanchimmate deerri luphi yino garinni ikkanno gede assitu. Tenne yannara “Tiinawuha” daraarote latishshi looso la`inori gobbaydi dureeyye qole “mitteenni loonso” yitanno xa`mo shiqishshunsa. Kalaa Tesfaye“oono hedotenni sumuu yite luphiima jiro gaamatenni xa laashshinanni hee`noonni irsha 70 hekitaare ale iillishate wo`naaltanni afantanno. Halashsho jeeffuro 15 – 20 miliyoone doolaare geeshsha ledote eo gobbate eessate mixidhino. Uurrinsha tayxe lede babbaxxitino yannara ammanamooshshunni gibire baatatenni gobbate lophora baraassino qeechira haammata afamishshu sertefikeetenna boowe afira dandiitino.
Mittu diri gedensaanni xaa yannara uurrinshansa sokkannoha daraarote bikka erotenni lophannota xawisinohu kalaa Tesfaye; loosaasinete kiirono 900 lamu kumi widira iillitannota buuxisino. Daraarote irshi xaa yannara 20 miliyoone doolaare meddi yitanno jiro kalaqi`ra dandiinoha ikkanna; konninnino deamikkinni qooxeessaho daraarote irshi qacha safatenna haammatahono loosu kaayyo kalaqate ajuuja amade loosanni nooha egensiisino.
Daraarote irshi latishshira qote qoteho “Fiqir” yaamamino waay faabrikano qooxeessaho ijaarino. Konni baalunnino 300 ikkanno qansichira ledote loosu kaayyo kalaqino. Ledotennino abokaadote sircho qixxeessatenni onte kume ikkitanno baatto loosidhe galtinorira chigginyubba diru dirunni aatenni latissanno gede assanni nooha ikkanna; boode dirra gedensaanni uurrinshate gati aana abukaado halashshe kaasatenninna latisatenni; burunnino ikko abukaadote zayite laashshatenni gobbaydira soyaate mixi`re loosanni afamannota huwachishino.
Looso hanafi yannara ajuujasi huwate gumulsiisate jawaatanno loosaasincho afira jawa mitiimma ikkitinosita qaagannohu wosinchinke; ikkollanna jaallasi ledo amaalamatenni ogimmatenni rosichu noosiha loosu harisaancho qaxaratenni massaganno gede assasinni yaaddosi gatisa dandiinota xawisino. Loosisino hala`lanni; uurrinshate dhukino kaajjanni dayi.
Ilamino qaenna dagoomu heeshsho woyyeessate qaaqqimmasinni ajuuja galtinosihu kalaa Tesfaye qooxeessaho umi industire safinota; doogo, caabbichu, waayinna labbino safote latishshubba loosantanno gede assatenni dagooma horaameeyye assa dandiinota egensiisino.
Konninnino qooxeessu dagooma calla ikkikkinni wolu qooxeessinni daggino dureeyye ille fanatennino qeechasi baraasino gede maccishshamannosi. Xa haammata dureeyye babbaxxitino latishshu loossanni bobbakke haammatu qansootira loosu kaayyo kalaqqanno gedeno korkaata ikkoommo yee hedanno.
Baxxinohunnino 3 kume ale ikkanno dagooma horaameeyye assino boonote waa qooxeessaho ijaarsatenni xalala waa afirate baca kiilo meetire hodhitanno amuwinna rosaanote daafuro gatisa dandaasi jawa hagiirre kalaqannosita coyi`ranno. Rosu mini ijaarshinna haaroonsate loosi aana albisa beeqqaancho ikkatenni loosannota xawisino. Konninnino rosanna rosiisate harinsho irkisa dandiinota, rosu mini uduunne yanna yannatenni kaa`latenni qansichimmate gadachosi fulanni afamannotano buuxisino.
Haanju harumi amuraatinnino hattonni uurrinshasi “Tiinaw daraarchu irshi” beeqqanni noota kayisino. Kalaa Tesfaye yaanno garinni; diru dirunni 30 kume ale chigginyubba kaasanno; chigginyubba dagoomaho iillishatennino kaassanno gede assanno. Ogeeyye gaamatenni qooxeessaho gawajjantino baatto latisate looso loosanno.
Diilallote daafamme gargadhatenna qooxeessu dagooma daafammetenni woxxate ragaannino luphiima qoropho assannota xawisino. Daraarote irshi uurrinsha qooxeessu dagoomira assitanni noo kaa`lonninna laashshate harinsho diilallote daafammenni co`itte ikkitino doogonni hadhanno gedenna haanju haruminni baraasanni noo qeechira Awuropaho uyinanniha “feer tireed” nna woloottano kalqoomu sertefikeetubba afira dandiinota coyi`rino.
Konne looso hanafi yannara qarrubba xaaddinosita xawisinohu kalaa Tesfaye; kaargote hogowi ledo amadisiisaminohunni xaadinosi qarra gaaqanno. Yannate kaargote hogowinni loosu giddora e`inoti hallanya dureeyye doogimale ikkino baatooshshe xa`mitannota coyi`re; kuni assooti batinye daraarote latisaano jifote aana tuginota buuxisino. Mitu mituno itamansanni irshansa cufatenna woleho sayise hirate geeshsha iillitino akati noota coyi`rino.
Uurrinshasi yawo adhatenni albi IFDR xaphoomu ministirchi Melles Zeenaawu ledo hasaawatenni gambooshshe woshshinanni gede assatenni; hortikaalcherete xaadooshshe uurrinsanni gede assatenni mitte kiilo daraaro aana baantanni keeshshinoonnita lame doolaare 20 saante mitte doolaare 70 saante widira dirritanno gede assatenni laashshaano gatisa dandiinoonnita egensiisino.
Xaano handaaraho qara ikkitino waacubba gobbayidinni e`anno woyte gumuruukete widoonni doogimale ikkino baatooshshe xa`mamannota kayisinohu wosinchinke; togoo akati laashshaano hexxo mursiisannonna kisaaru aana tuganni noo hajo ikkinota buuxisino. Mootimma hortikaalcherete handaarinni luphiima qorqorshanna irko assa hasiissannota xa`mino. Kuni handaari haammata mannu wolqa duqqinohanna, luphiima gobbaydi soorro gobbate eessannoha ikkasi xawise; mootimmate kaa`lo qara ikkitinota huwachishino.
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Dotteessa 23, 2017 M.D
