Qiddist Gezaheny
Itophiya jifote dambali doyissinose. Roore mitiimmase konni alba sa’ino jifoo ledo heewisiinsanni woyte baxxitinotenna filantinote. Qarru dambali bati’rinohuno giddoydinna gobbaydinni gamba yee kaino daafiraati. Gobbaydinni roore giddoydi mitiimma kaajjitinote. Mitiimma batissinori kayinni gobbate otoottonni fultinori darawo ‘’Diingummohekkinni goxano di adhitannonke’’ yitanni gobbayidi diinna ledo halamatenni hunote kakka’inore ikkansaati.
Gobbaydi diinnankeno ikkuturo “diini’ya diini baxillaancho’yaati’’ yinanninte gede kakkachimmate assootinsanni gadadissanni keeshshitino techo cancishaano gaamo ledo dirante bisensa kayssanni worbimmanke leellinshummokki yitanni qeenfattanni afantanno. Mitte jawa gobba mitte sammi yite ka’e tantanantino cancishaano gaamo giggili ledo ‘’Araaramme, hasaabbe!’’ yitanni ‘’furchote hedo’’ shiqishshanni ‘’Ga’a ninke aanano iillitanno’’ yite hedate nafa didandiitino.
‘’Hanni ki’ne cancishaano yitinanni Alqayidunna woloota gaamo ledo sumuu yitine hasaabbe’’ yine dawaro uynanninsa woyte illensa duu’mitanno. ‘’Hiitto togo yitannonke?’’ yaatenni hedo shiqishshinore ledde diina assite gaantanno. ‘’ Cancishaanote yitinno gaamo ledo agurreenna Aliyye Kooriya labbino keerise agaramino gobba massagaanchi ledo badooshshi’ne aana hasaabbine gutu hedo abbe’’ yine amaallinsa woyte ‘’ qeenfatatenni ‘’ hiitto siatammummo yite gobba huntanno miidiyubbansa widoonni leellishshanni hossanno. Iraaqete, Afgaanistaanete, Sooriyaho, Yemenete, Somaalyahonna….. loossino hunote gobba diigate sokkonni seejjinanni woyte ’’ Ninke gobbuwa e’noommohu Dimikraasetenna mannoomitte ayirritanno gede hale ikkateeti’’ yitanni afiinsanni dogganni godowinsanni kayinni ‘’ ki’neno barra’ne agadhe’’ yitanni qeenfattanno.
Lawishsha assine shiqinsheemmohu ninke umonkeeti. Insa gobbate gede afamansara albaanni jawimmasenni gotti yite heedhinota bayira Itophiya cancishaano HWHT gaamo baincho hedoo ledo taashshite hasaabbinikkinni yitanni waajjishiishatenni dukkisse ‘’lawanno qoolinni ledo buubbanno’’ jaallansa ledo huuronsa gotti assite yekkeeramate wo’naaltanna huwantanni hee’noommo. ‘’Umisehu giiramanna’’ yinanninte gede ninke hajora e’e farci’ratenna murate insa ‘’garaho’’ anga insawa qolle kayinsanni woyte kayinni macharaarate mitte Hamuse gattansa geeshsha cancinsa bikka sa’’e kalqete macciishshamanno.
Insa albaanni ayirrinye uyinoonnikkiha baala hunaancho assite gumultannori ‘’Mannoomittete ayirrinyira , dimokraasete, farcote, yekkeerantannoha lawisate wo’naalansa umisenni godo’lete gede alba tirtanno. Insara cancishaanote yaa uminsa uurrinsha giwinohonna soronsanni higganno gede amaalinsa baalaati. Amaale dimaaacciishshiturooti?. Insa mootimma keeraa’mate doogooti. Ninke labbono gobba insaweelo maasso farcotenna keereho uurra dandiitannokkita ammante ammansiisate wo’naaltannohu tiiansanna hedonsa murte tugatenniiti. Dandiitoommero insa shombo beeqqine ledo foolloommoro hagiirrinsa di kullanniho.
Insara bayirreenyu bikkaanchi wolqa horonsi’ne Miinjunni, poletikunninna dippiloomaasete handaarinni kalqe amadde hasidhu gede assateeti. Wolootu gobbuwa insa iillitino deerra iillate hashsha barra hunkeensa duntanni loossanno woyte di baxxanno. Gobbuwa buximatenni fulate dagansa kakkayissanno woyte guracho illensa duu’mitanno, qiniitichono booraabbanno. Insa jiroo’ma hi’’i yine guwinsansara hasidhannohu qarunni kaa’looshshu qamade bikkaanchi bikkinniiti. Mannoomittete kaa’looshshinna dimokraasete gatamarshi su’minni batinye gobbuwa waalcho banqa assite e’’ate sharrantanno woyiteno ‘’mayira?’’ Yinansara dihasidhanno. Manni holgenna fojo hasidhu gede assidhanna hayi yinansara dihasidhanno.
Hasidhuro hiitte gobba daramaanchi gobbanke xiiwe eannokki gede danninke huxxa kinchunni, utunninna shiwotenni seekkine huxxi’neemmo’’ yaatenni Biliyoone Doolaarra duntannohu gara ikkansa lallawu garinni leellishatenniiti. Cancishaano gaamonni qasantanninna mundiitanni noo gobbanke kaynni mundee dunanno sharranyira dannase kaajjishidhe; kaa’looshshu uduunni su’minni cancishaano gaamora iillara hasi’noonni seera huntu woyte ‘’Hiitto’’ yitanni qeenfattanno. Konni aleenni anga qiqqishshe hedonsa wonshi’rate e’annokki boonna dino.
Garanko; lophitanni noo gobbankerano qarru xaadinose daafira mannoomittete kaa’looshshe hasi’rate gadachantanno. Latishshu halamaano kaajjishi’rate jawaatte halchitanno. Ikkollana kaa’looshshuno ikko latishshu irko shollishannoseha ikkiro ‘’Hegere borojjimmanni mittu barri wolapho’’ roortannoseta hettisamaanose hiitto dhaggesenni amaalantinokkiti xaggeeffachishshanno. Awurranna annuwinke Itophiya sayisse uytinonkehu bushsha mundeensanni laisse, dannanke miqqansa xinxiqinni usurte ikkino daafira konne ayrrinyese tugge guluphitanonsakkita di affino. Dinaggaabbino yaate mitiinsanno. Affinokkiha ikkirono maxaaffate minisanni dhaggete taje fushshine la’ne Itophiyanna Itophiyimma buuxa dandiitanno.
Giddoyidi diinnanke, qachu diinnanke, xeertote hettisamaano mayi hedo amadde hiikkira xiibbanni noonkero huwatate lowonta di qarrisanno. Insa Nuklerete wolqanni luxuphite qansootansa caabbichunni wonshansa insara naaxxilleho. Ninke kayinni kalaqamu elinonkeha Abbayi laga konfe woloota gawajjinummokkinni caabbicho kalaqi’no yine kaajjinummoro halante ka’annonke. Kalaqamu uynonke baatto aanaatoote adhate jaaantanninna latishshaho kakka’’anke la’anno woyte ‘’seemo ikolooje siatantu, marichihu dhaggete baychi danote reqecce yii, qullaawu kalaqami battaa’mi’’ …. Yitanni ka’e kaysiissannonke.
Lawishshaho; hiddaasete kofatto lainohunni qachu gobbuwa canci, waajjishiishanna jawaawurre kalaqqino waajjille ikkinnina gobba’ya umise horrora calla roorsidhe gawajjitannonsakkita insano di habbino. ‘’Siwiila tuma iibbe hee’reenna’’ yinanninte gede Itophiyu giddoyidi qarri iibbilli insara injiinoha lawinsarono dibushiinshanninsa. Leellinonsakkirinna qara fojo kaynni gobboomu qarrinke bati’re jifinonke yanna baalantenni Itophiyimmate wodaninke mittoo’me jawaatannotaati. Gura qiniiteenni gurkeessitanno Itophiyimmanke barru kalaqino qarrinni qarru aana uwinoha laweennansa ikkinohura dibushiinshanninsa.
Qarrunna gomichu gale hosanni shotannonte gede dhaggenkenninna kalaqamunni huwantoommohu gutonniiti. Gobba’ya sa’u yannara luphiima shetto sa’e siwiilu gede kaajjitinota di affino. Wishonna dambala dandiite ayrrinyunni keeshshitinohu diinnase baalanta qorichishshanni rosiisatenniiti. Gibtsete tini dhagge ba’annonsa yine ammannanni ikka? , Mehadistootunna Dirbushootu qachinkeri annuwinsa qeelama macciishshitukkinni techo geeshsha iillitannota hendanni ikka?, Wodiidi Kooriyi ola qaagiissatenni lowo ayrrinyinna hagiirrinni Kooriyu Ripablikenna dagate su’minni Itophiyu daga ninke qoossoranna wolaphora assitino sharrora galatu noonketa ammanneemmo. Yitanno naqaashe techori Ameerikunniri Kaa’looshshu uurrinshuwa massagaanonna halamaano poletiku mannootinsa di macciishshitino ikka?, babbaxxitino Afriku gobbuwara keere agarsiisate baantoommorenna baantanni hee’noommo baatooshshe habbino ikka?
Kaiminke hundi Afrikinniiti yitanni umonsa ‘’Africane American’’ yitanni egensiissannonkeri ‘’Bayriidi Ameeriki’’ senaterootunna kongresootu poletiku kasaaraanona tini ayrrado Itophiyu dhagge hiitto maaxantansara dandiitu? Dawaronsa Di anfoommo ikkiro dhaggete borreessaano ragu ragunkunni shiqinshammonsara dandiineemmo.
Bero dhagge techo naqaashimmanni buuxantanno woyte Cancishaano THNG 27 dirra giddo wixxe faarsiissino shettonke mereerinni mittu kaasse sa’inonke sirchu babbadamanna shuqunu mageeshsha buutaamo ikke dinsiisinonkero baalunku qansooti garunni huwatanno. Qoqqobbate leeltannnoti mitte lamala roduuwu mimmitu kipho hegere gibbo labbeennansa diinnanke baalanti hagiirrensa xawissanni ‘’Cheers’’ yitanna la’noommonsati dhagge ikkitannanke la’ne agurroommo Batinye heewisamaanonke kawa ka’aanni fultanni ‘’Itophiyu daga bebbeehantino daafira yanna iillitinona mitteenni ka’nonsa yite lallawansa adhite fultinori sodhino hedo dimbisseennansaati. Halaalu kaynni insa halchitino gede di ikkino. Babbaxxino mininke giddoydi fojo korkaatinni huluullantino qansooti gattukkinni techo gobbansa ganantuta hiitto? Yite hoooo yite fulte gaadoho qolchantannota huwattuti angansa afooho wodhite gaabbotenni qorichishantannoha lawannonke. Itophiyimma tenneeti.
Babbaxxino korkaatinni gobbaydi gobbuwara heedhanno qansootinkenna Itophiyu ilama ikkitino daga gobbansa siatama gaggawissannasa badooshshensa qacce qolte mittu baandeerinsa hundaanni gamba yite mitte huuronni miicaano xiibbannohu fojo maano ikkitukkinni keeraa’mitinohu itophiyimmate ayrrinyi gadachisheennansaati. Yannate shettonke mereerinni faarsiinsanni hee’noommohu togoo atoote ikkansa diinnanke aaraabbannino ikkiro macciishshituro, baxillaanonkeno guwissanni xaggeeffatturo gara ikkino daafira uminsa garinni ‘’Marry Blessing in Disgue’’ yine lawishshinsa halaalaanchimma buuxisiinsummonsaro wodana qasate kaa’lannonsaha lawannonke. Keerunni.
BakkalchoMaaja 29 / 2013
