Wedellichu Nafiyaad Mekonnin yaamamanno. Ilame lophinohu Matahaaru quchumiraati. Xaa yannara teesaanchimmasino hakkonniinti. Kuni wedellichi babbaxxinore dagoomaho horo aanahossannore kalaqote loossa loose shiqishatenni macca fulinoha ikkanna heeshshosi massagannohunno konni loosinniiti.
Wedellichu Nafiyaadi 1ki-12ki kifile geeshsha Mataaharu quchumira afantanno babbaxxitino rosi minnara harunsino. Anteteno Adaamaho Pooli teknikete Kolleejera qajeelino. Wosinchinke Nafiyaadi kalaqo kalaqamunni aamantinosi dandoo ikkiturono tekniketenna ogimmate Kolleejenni afi’rino egennonni noosi dandoo roore bowirsi’rara dandiinota qixxaawote goli ledo assino hasaawinni xawisino.
Xaa yannara quchumu giddo babbaxxitino kalaqote loossanni afamannohu techoonkehu seyoote gafi wosinchinke; sette kifile rosaanchi hee’re Istoovenna shalleette loose shiqishino. Aanteteno tekniketenna ogimmate kolleejera qajeele fulihu gedensaanni horonsi’ne hunnoonni uduunne gamba asse 4 manna hogowa dandaanno kaameela loosino. Aanteteno 6 na 8 manna hogowa dandaanno kaameella loose quchumu giddo hodhishshu owaantera hosiisino.
Konni gobbaanni Matahaaru quchumi giddo afamanno Besequ Garbi aana wayi aani hodhishsha uyitanota 12 manna hogowa dandiitanno yowolo loose bobbaasino.
“Kalaqote loosi umihunni dandoote” yaannohu wedellichu Nafiyaadi; baxxinohunni kayinni rosu mine afamanno sayinsenna tekinoloojete mereershira loose hanafinota kulanno. “Umi dirimi rosaanchi hee’reenna ninke rosi mine sayinsetenna tekinoloojete mereersha sanfoonni.
Tenne yannara anjenni hanafe tekinoloojenna kalaqo labbeemmere kikkisa baxeemmo daafira tenne kaayyo horonsire borreessamummo. Mereershu looso hanafihu gedensaanni anino babbaxxinore loosate dandoommo. Istoove, buddeena gannanni maashine, arrishshotenna caabbichu wolqanni loosanno macciishshaancho (Earphone) na labbeemmere loosoommo” yaanni hanafosi gara xawisanno.
Rosu mine kalaqote looso wo’naala hanafinohu 5ki kifile rosaanchi hee’re ikkirono horote aana hosannoha Istoovenna arrishshotenna caabbichu wolqanni loosanno macciishshaancho (Earphone) labbeemmere horote aana hossannorenna gumaamo looso loose shiqisha dandiinohu kayinni sette kifile iilli woyte ikkinota xawisanno. Tenne loossannino Matahaaru quchumira afantanno rosi minna ledo heewisame umikkiha fule boowete baraarsha rosu minisira abbinota ledonke assino hasaawinni xawisino.
Baraarshu roore kakkaooshshe kalaqinosita kulannohu wedellichu Nafiyaadi; konni gedensaanni kalaqote loosinni albaage jawaatanno gede dandiisinosita coyi’ranno. Techoo wosinchinke xawisanni; sette kifile rosaanchi hee’re umisi loosino shalleettenni hodhanni rosinotano dimaaxino.
Aanteteno tenne shalleette e’’ote widira soorrate hedo galtannosi. Konninni, lamu goommi Shalleette sasu goommi widira soorre badheenni mitto mancho hogowa dandiitanno gede injeesse barru e’’o afi’rara dandiino. Wedellichu Nafiyaadi coyi’ranni; sasu goommi shalleette mannu badheenni hogowame horonsirannohu boohaarshaho woyi godo’leteeti; anera kayinni barru e’’o abbitannoe” yaanni xawisanno.
Tenne shalleette owaante konne calla agawantara difajjino. Shalleette woyyaabbinota hodhishshu owaante uyitanno gede Xexxerrisu widira soorrama hasiissannose. Tenne hedosi gumu’lateno Matahaaru quchumi gashshoote irko xa’miranno. Kunino loosu gobbaanni ikkite uurritino xexxerisuwa kalaqote loosisira irko assite uyitannosi gede xa’mire afi’rino uduunninni sase manna hogobbanno shoolu goommi motore widira soorre loosu aana hosiisinota coyi’ranno.
Motore loosu aana hossuhu gedensaanni babbaxxitino yannara qarru xaadannosetanna mito mito barra hodhishshu aana hee’reenna doogo uurrite gatate qarri nooseha ikkasinni sase hige woyyeessinota coyi’rannohu wosinchinke; sayikki yannara noose foonqubba baala taashshenna woyyeesse mucci assihu gedensaanni ‘Waan Ofii -1’ yee su’misinota kulanno. ‘Waan Ofii 1’ yaa afaan Oromotenni ‘ane umi’yaha’ yitanno tiro amadinoha ikkanna; ane umi’yaha umikki looso yaateeti; kunino woleno lede loosate mixo noosita xawisate uyino su’ma ikkinota wedellichu Nafiyaadi coyi’ranno.
Woyyeesse loosino motorennino qole hodhishshu owaante aanni qoteho roso rosa hanafanno. Hattono loose afi’ranno e’’onni uqquwe tuganni woxe codhanno. Codhino woxinnino 6 manna amaddannota ‘Waan Ofii -2’ motore loosino. Layinki motoreno maassiise loosu aana hosiisino. Konni gedensaanni Matahaaru quchumi gashshooti loosu base uyinosiha ikkanna loosoho hasiisanno uduunni irkono assannosita kulanno. Lamente motore hodhishshaho bobbaasatenni lamente ragaanni e’’o afi’rannota coyi’ranno.
Gongo’mishamaano loosanno woyte motorete gobbaanni wo’ma uduunnichu biso umisi loosannoha ikkanna kaameeluno ikko xexxerrisu loosanno gede dandiissannota uduunnichu haaroonso noosi ogimmanna dandoonni irkisame umisinni gumulannota xawisanno. Xaa geeshsha sase gongo’mishamaano loose hodhishshaho bobbaasinota kulannohu wedellichu Nafiyaadi; hayyote aana qarru xaade egenninokkita huwachishe; kuni ikkara dandiinohu horonsi’ranno siwiillanna wolootu kaameelu bissa islanchimmansa agarantinore ikkitinota xawisino.
Kalaqote loososi sase kaameellanni calla diuurrisino; xaano qooxeessisira noore la’’a hanafanno woyte ‘Beynuna qacha’ afi’ranno. Anfinte gede Beynuna qachi Xaphoomu ministirchi Abiy Ahimed (Dr) loosiiseenna daa’’attote fano ikkino qachaati. Qoleno, Beseqa Garbinni dukkisaminoho. Wedellichu Nafiyaadino Beynuna qachi ledo ha’rara dandaannore hedi woyte kuni wayi fano ikkinotanna qulxu’me woshshaaddannori horonsidhanno shiimammaadda yowolubba gobbaanni hodhishshaho hosanni nookkita wodanchanno. Qooxeessu dagano konne waa gangalataho horonsirantenni waajjatenni la’annoha ikkasinni konne waa loosu widira soorra hasiissannosita ammananno.
Hedosi loosu widira soorrate Yowolote suude fushsha hanafinota xawisannohu kalaqote ogeessi; aanteteno hasiisanno uduunne gamba assi’re honse barrubba giddo loose gudinota hasaawinonke. Jeefoteno, hedinonte gede quchmu giddo afamanno ‘Besequ’ garbi aana waayi aani hodhishsha aanni afamanno. Konni alba Besequ Garba waajjitannori quchumunna qooxeeessu daga xaa yannara hodhishshahonna gangalataho horonsidhanni afantannota lede kayisino. Beenuna qachira mare gangalata hasi’ranno manni kaameela horonsira cee’miro garbu aanaanni hodhara dandaannota lede xawisanno.
Yowolo ‘Waan Ofii -3’ yaamantinotanna motoretenni loossannota ikkitanna 12 manna hogowa dandiitannote yaannohu wedellichu Nafiyaadi; aantino mixosi xawisanni waayi aanaanni loosantino kaaffe loosate. Waayi aaniidi kaaffe midaado 20 meetirenna hojja 25 meetire ikkitannota loosate mixo amadino.
Giddose ofolline boohaarranni base, babbaxxitino agatto angannitanna qulxu’me durinshanni base amaddanno. Tinino muli yannanni Besequ Garbi aana loosu aana hossannota xawisinohu wedellichu; xaa yannara loosu hanafaminota qummeessino. ‘Waan Ofii’ wedellichu Nafiyaadi kalaqote loosi malaateeti. Aantete loosantannoti wayi aani kaaffeno ‘Waan Ofii’ yaamantannota kulinoke.
Wedellichu Nafiyaadi yaatto garinni; umiha kalaqote looso e’’ote widira soorra hoogoommoro sufe wolere loosa hoogammora dandeemmonkanni.
Korkaatuno, duucha woyte ninke gobbara noohu kalaqote loosi qarri umikkihu kalaqote loosi loosame daa’’attote shiqihu gedensaanni rahotenni woxu widira disoorramanno. Konni kaiminni, kalaqaano womaashshu qarrira aamantannohura suffe wole kalaqo loosate mitii’mitannota babbaxxitino heewo aana afame la’’ate dandoommo. Anino balaxe tenne la’’oommohuranna kaimunni afi’roommo rosichinni kalaqote loosi’ya e’’ote widira soorroommo; hatti e’’o wole e’’o kalaqqanno gede assa hoogoommoro kalaqo gumiweelte gattanno. Aantetenni wolere loonsannikki gede anga amadantanno yaate.
Mittu mittunku kalaqote loososi uduunnunnino ikko loosu base aatenni Matahaaru quchumi gashshooti qotisira noota xawisannohu wedellichu; xaano ijaarshu aana afantanno waayi aani kaaffera injiitino base aatenni irko assinosita xawisanno.
Quchumu giddo barra barra batinyu hodhishshu doorshi hee’rirono hashshi hodhishshi nookkita qummeesse, dagoomu hashshi hodhishsha hasi’ri yannara ‘Waan Ofii’ yee bilbilatenni afi’rannota xawisino. Tinino quchumu gashshooti kalaqinosi injoo ikkitinota dimaaxino.
‘’Hallanyootuno ikko mootimma hasiissannonke irko assitannonkehu giddoyidi hasattonkenna dandoonke loosunni leellisha dandiinummorooti’’ yaannohu wedellichu Nafiyaadi; xaa yannara hodhishshu aana loossanno wedellira loosu kaayyo kalaqino. Aantete kayinni haammatu wedellira loosu kaayyo kalaqatenna umisino woyyaawino deerra iillate ajuuja noosita hasaawinonke. Ninkeno wedellichu Nafiyaadira dancha halchonke xawinseemmo; keerunni.
Qiddist Gezzaheny
Bakkalcho Ella 26, 2017 M.D
