2015 Rosu dirinni 12ki kifile gobboomu fonqolo adhitinori mereerinni 845 kuminna 99 rosaano 50%na hakkonni aleenni ikkanno guma maareekkisiisa dandiitinota Rosu ministere sayinsummo lamalaraati buuxissinohu.
Rosaano fonqolisiissinori 3 kumi 106 rosu minna mereerinni 1 kumi 328 rosi minna mitticho rosaanchono saysa dandiitinokkita xawinsoonni.
Rosu ministirchi pirofeeser Birhaanu Negga 2015 rosu diri 12ki kifile gobboomu fonqoli guma lainohunni uyno xawishshinni; sai rosu dirinni fonqolo adhitinori 845 kuminna 99 rosaano mereerinni xibbuunni 50%na hakkonni ale ikkino guma maareekkisiissinori 27 kume 267 rosaano callate. Kunino, xaphoomunni fonqolo adhitino rosaano mereerinni sa’inori 3.2% calla ikkanno yaate.
Rosaano fonqolisiissinori 3 kumi 106 rosi minna mereerinni onte rosi minna rosaanonsa wo’munni wo’ma sayissinoha ikkanna; 1 kume 328 rosi minna yaano 42.8% ikkitannori kayinni mitticho rosaanchono saysa dandiitinokkita IFDR Rosu ministere reqecci assitino.
Kalaqamu sayinse golinni maareekkaminohu luphiimu gumi 647/700 ikkanna; dagoomu sayinsenni kayinni 533/600 ikkinotano hattonni. Dagoomu sayinse golinni 15 rosaano 500 ale; kalaqamu sayinse golinni kayinni 200 rosaano 600 ale guma maareekkisiissino.
Gumu baino diro guma abbino. Gobbate deerrinni 12 kifile fonqolante Yuniversite eate baca rosaano halchite, halchonsa gafa gantukkinni gattino diro rosaanchu Abiy Belayneh, qeelletenni saino.
2015 rosu sani 12 kifile gobboomu geegote fonqolo fonqolame 634 bixxille borreessiisino. Gobboomu deerrinni sayinsete golinni jawa guma borreessiinsoonni yinannihu 647 bixxilleeti. Isihu kayinni hakkiinni 13 bixxillennilla baxxanno. Ninkeno konni rosaanchi woleho lawishsha ikkannonna aanno rosichi hee’ranno yaatenni tenne Lamala gaazeexinkera seyoote gafinni ki’ne nabbawaanonkewa haa’ne shinqoommo.
Rosaanchu Abiyi, maatesira Layinki beettooti. Isi albaanni Mitte meyaa rodoonna badhesiinni Lame seennu roduuwi noosi. Annisino poolisete miila ikkanna; amasi rosiisaanchote. Abiyi, maatesi rosoho illacha tuganno gede hasidhurono Abiyi, Shoole kifile geeshsha rosu aana illacha tuge maatesi hasidhanno ragira gugguufantenni yannasi darawosi ledo hirreettete saysa doodhannonkanni.
Anje wodani doganno. Darawote ledo godo’lenna hirreette deisiissanno. Ikkollana Rosaanchu Abiyi, Shoole kifile gedensaanni wodaniiwa hige maatesi hasatto widira rosoho illacha tuge maatesino hakko deerrinni hagiirsiisa dandiino.
Abiyi, Onte kifilenni hanafe woyyaawino guma maareekkisiisatenni deerru mine fulanni dayno. Sette kifilerano 100% abbe Honse kifile sainoha ikkanna; 12 kifile geeshshano Umikkiha ikkanni dayno. 2015 rosu sani Tonaa Lame kifile gobboomu fonqolira kalaqamu sayinse golinni fonqolame 634 bixxille borreessiisino.
Rososi 1-12 kifile geeshsha ‘Hayyoolle’ harunsino. Hayyoolle rosi mini keeshshate batinyinni kainohunni rosisi mine minisi gede asse la’anno. “Ani Hayyoolle Rosi Mini Gumaatino yaanno. Rosisi mini murrootiranna hattono rosiisaanosira galata shiqishi’rannohu Rosaanchu Abiyi, techo abbino gumira rosisi mininni hanafe rosiisaanosinna rosu mini massagaano lowo qeecha afidhino gede coy’ranno.
Rosu gumaamimmara qara gede kullanniri mereerinni injiino rosu qarqaranna rosu dagooma woy rosiisanonnanna rosu mini massagaano qeechi luphiima ikkinota ammannanni. Rosaanchu Abiyino ‘Hayyoolle’ rosi mine doodhino korkaati rosiisaanono ikko rosu mini sooreeyye rosaano maatete gede awuuttannonna rosu minino pirojekkittenniha ikkasinni woyyino roso afi’nanni daafira ikkinota rosaanchu Abiy coyranno.
Shoole kifile geeshsha rosoho lowo illacha tugikkinni keeshshinohu Rosaanchu Abiyi Belaynehu, tennerano miilasi woy darawosi xiiwo noo gede qaaganno. Kunino godo’lete widira dassitanno miilla bati’ransa ikkinotano maaxikkinni. Gedensa maate rosu aana illachishannonna jawaata rosaancho ikkanno gede halchansanni kainohunni amaaltannosi amaale adhatenni Onte kifilenni hanafe rosoho illacha tugino gede qaaganno. Konnirano miillate hoshshosi hanafe heeshshosi aana addi addi soorrote qaafo adhinotano kulinonke.
“Yanna’ya iilla hasi’roommo mixora kaa’lannoe coy’ra calla horonsi’reemmo” yaannohu rosaanchu Abiy, techo iillino deerra iillara miillate doorshisi noosi qeecha xawise; tini jaalla’ya hirreette (godo’lentenni) aleenni niwaawete aana illachishshannoreetino yaano. Kuri miillasi ledo mitteenni nabbabbanno yannara einnonsakkire ku’u ko’onne xa’mitannonna xa’mubbano mittenni loossanno. Mito mito woyte qole anni annisi xa’mubba loosse ku’u loosinota ku’u buuxanna insaneeto insa insankuwa keentanni nabbabbinore huwattino deerra buuxidhanno.
Maatesino baala noonsa dhuka baala horonsidhe wonshitannosi. Lawishshaho: addi addi maxaaffanna maxaaffate suudinni nookkire afi’ranno gede qole rosisira irkisaancho ikkitanno gedee silke hiratenninna lawinorinni qotesi uurritannosita coy’ranno. Konnirano rosiisaancho amasiranna komishiinere annisira lowo galati nooe yaanno.
Roore niwaawete hayyo’ya kifilete rosiisaano rosiissanno woyte gudanno. Togo yaano, ay woyteno ofollannohu albiidi barcimiraati. Miillate ledo dihasaawanno. Hedosi baala rosiisaanchu yaannori aana assanno. Leellinosikkiri hee’riro rosiisaanosi hakko barranni xa’manno. Shallaga hasidhanno rosu danna Lawishshaho: Shalloggo, Kemistirenna Fiiziikise labbanno rosu dana mini looso uytanno woyte minira adhe diha’ranno. Hakko darganko rosinori hawamisikkinni loosanno. Kuni kunino seekke huwatate lowo geeshsha kaa’lannosi. Kifilete loosono uyniro balaxe arrammisiisi’rate ikkannosihu dino.
Niwaate hayyosino rosiisaano rosiisansara albaanni isi balaxe nabbawe daanno. Balaxe nabbawe daynote aana rosiisaano ledde rosiissannosi woyte rosu shotannosi. Rosunni fulanno yannarano rosu minihu maxaaffate mini Lame saate geeshsha fano ikkinohura hatte saate geeshsha rosu mine nabbawanni keeshshanno. Hakkiinnino fule minira mariro hurbaatesi ite goxasira albaanni niwaawete higanno. Nabbawannohu insa yannara geegote fonqoli xa’mubba Honse kifilenni hanaffe fultannohura Honse kifilenni hanafe Tonaa Lame kifile geeshsha nooha fiixoontanno woy mimmito labbanno fooliishshubba file nabbawano. Kunino yanna horonsi’rateno ikko shotu garinni huwatate kaa’lannosi daafira mitte niwaawete hayyo gede asse horonsi’ranno.
Fooliishshote yannasi miillasi ledo godo’latenni, albiidisi manni rosicho afi’rannorichi aananna wodana kakkayissanno (Motivational Speech’s) macciishshatenni saysannohu Rosaanchu Abiy Belaynehu;kurino lowo kakkaooshshe leddannosi gede coy’ranno.
Xaa yannara mootimma rosu isilaanchimma woyyeessate haaro rosu bude qixxeessite loosu giddora e’ino. Kunino bashsho macciishshinanniha mito mito mooru akata ajishannohanna rosaano uminsanni calla loosse sa’annoha assannoho. Kunino heewisaamaano qansoota kalaqatenni kaa’lannoha ikkino daafira baalunku rosu aana illacha tuge umosi qixxeessara hasiissanno.
Rosaanchu Abiy, “roso hajaa’yaati yinella ronsiro rosunni ayno iillinowa iilla dandiinanni” yaanno. Konnirano umisi dhaggenni lawishsha ikka dandiitanno. Abiy, “xa fonqolo ubbanni noo rosaano baala worba rosaano ikkitinokki daafira calla di-ikkino. Sa’ino rosaano baalano worbuulle ikkitino daafira callaatino yaa didandiinanni. Konni daafira rosaano fonqoloho ofoltanno woyte wodaninsa masikkinni wo’mu wodaninni nabbabbinore dawarate qixxaawa noonsa. Manse lendanniri dino. Anfoonnintilla ba’annona yaanno.”
Abiy, xaa yanna yuniverste eessanno guma abbe yuniveristete gaamooshshe agadhe nooha ikkanna; fayyimmate gola medisiine rosa hasi’ranno gedenna nervete ispeeshiyaliste ikke dagasi owaata hasiranno gede kulinonke.
Lame maa’nuullu roduuwi noosihu Rosaanchu Abiy, maa’nuullu roduuwisi’rano noosita bayrimmate yawo kulanno gedenna rosu widoonni kaa’lannonsa gede qaaganno.
Ninkeno Rosaanchu Abiy Belaynehura, dancha kaayyo xaaddasiranna dancha rosu yanna ikkitasira halchinanni jawaante rosa luphiimu gumira iillishshannota huwattinara hasi’neemmo. Keerunni!
Addisu Adoola
Bakkalcho Birra 8, 2016 M.D
