Ilame lophinohu Soojjaati Sidaami zoonera Burru woradi giddooti. Konni loosi giddora e“asira albaanni saada ce“atenninna irshu looso loosanni keeshshino. Konni loosinnino boode yanna gedensaanni qooxeessisinni qaddo ikkinota hasaawinonke. Bunu loosira e“a nooe yee mixi`nohu 2005 M.D ikkanna, albaanni kayinni shiima buna Bansa Daayye quchuminni burra, Oromiyu giddo Dodola yinanniwa mittonna lame farashsho hogowanni xiiwino. Burru woradira fanino suuqe giddono buna xuxxulotenni galtesi ledo hiranni keeshshino.
Qooxeessaho baxxinohunni Wodiido, Oromiyahonna Sidaami giddo no yinoonni dureeyye bunu daddalinni heeshshonsa weeyyessitinore la“atenni 2005 M.D moola buna gobbayidi dikkora shiqishate fajjo fushshi`re mitte aysuuze hogowanni hanafinoha bunu soyaancho Kalaa Nuguse Gammadiha heeshshosi dhagge woleho rosicho uytara dandiitanno yine hedatenni tenne lamala seyoote gafinni ki`ne nabbawaanonkewa haa`ne shinqoommo.
Kalaa Nuguse Gammadihu Konni loosi giddora e“i gedensaanni yannate 2005 M.Drinnni kayse 2011 M.Diri geeshsha gobbate gede bunu waagi duushshinokkihanna daafursannoha ikkasinni “Maa assa nooe?” yaatenni batinye buna gamba assantenni roore islaanchimmate aana loosate mixi`re kaino. Yannate mootimma bunu handaarira baxxino illacha uytinotanna “Cups of Excellence” yinanni uurrinsha umi yannara Itophiyaho qixxeessitino heewo aana beeqqa nooe yee hedatenni islaanchimmasi agarinoha shiima buna qixxeesse 1850 heewisamaanonni doorantino 150 qeelaano giddora e“a dandiino. Hakkunni gedensaannino 150 bunu naamuna adhine Ameerika, Kaanaada lede lamala gobbuwara sonkeenna isi buni umiha fuleenna maala`linota dimaaxinonke.
Hatte yannara heewo kalqete deerrinni 12ki doyicho, Itophiyaho qole umi yannara hadhinoha ikkanna; bixxilletennino ikko hidhotenni Itophiyu buni umiha ikke sainota qaaganno. Ikkinohurano isino wolootuno gobbate gede islaanchimmate aana loosate qodhite 2013 M.D loosa hanaffinota qaaganno. Konninni kainohunni “Annu kaayyora miqichu qoe afi’ranno” yinanninte gede lowo geeshsha dirrino waaginni hirranni keeshshinoonnihu Itophiyu bunu waagi mitte hige luphi yinota coyi`ranno.
Heewo layinki dirinnino harinsi yannara isi buni 40 heewisamaano giddonni sayikki deerra amadinotanna galtesi su`minni amandoonnihu 7ki, beettisi su`minni 11ki hattono isi su`minni amandoonnihu qole 15kiha ikkatenni deerru giddora e“ino yannohu kalaa Nuguse;hakka woyntenni buna soyaate fajjo fushshi`re buna garafidhanno gobbayidi bissa ledo bununna shaete billoonyi widoonni xaadatenni xaa geeshsha soyaanni afamanno. 2014 M.D lamu bunisi deerru giddora e“ino.
Bashsho settu birrinni safarrannihu bunu waagi 2014 M.D 60-70 birra iillinota coyi`rannohu kalaa Nuguse; lame dirra giddo calla tini heewo heerase korkaatinni Itophiyu bunu waagi lexxinotanna hidhitannorino batisse hidha hanaffinotaati huwachishannohu. Heewo tayxe yannate geeshsha uurritinoha ikkirono; baatto loosidhe galtinori 100 kume birri geeshsha luu`lotenni calla horaameeyye ikka hanaffino; ninkeno horaameeyye ikkinoommo; gobbate gedeno Itophiyu buni hasattono lowo geeshsha lexxitino yaanno.
Kalaa Nuguse xawisanni; buna gobbayidira soyaa hanafi kawa Ameerika, Awuropa, Jaapaane, Wodiidi Afrika, Lendene Kooriya lede baca gobbuwa ha`rinota qummi asse; ha`rino gobbuwara baala Itophiyu buni “Itophiyu ka“o” yininte gede dancha deerra illita anino qooxeessu dagoomira konni albaanni lame rosu minnara wo`ma uduunnicho hire oommo yaanno. Baatto loosidhe galtinnorira sa“i sasu diri giddo diru dirunni 2 miliyoone ali birra tirfe beehinota kulinonkehu bunu soyaanchi; doogga loosiisinonsata, 40 ale ikkitanno amma`note minnaranna anga ajjinorira kaa`lo assinota hattono looso hooggino 1000 ikkitanno wedellira babbaxxitino Bunu sayte giddo yannate geeshshi looso kalaqinota; 80 ikkitanno uurrinshu loosaasineno noosita coyi`ranno.
Mootimma “Cups of Excellence” heewo Itophiya abbasenni ani lowo geeshsha horaameessaho yaannohu kalaa Nuguse; afi`rino bikkinni qooxeessu dagooma kaa`lanni, mootimmate woshshattono adhe qoteho uurratenni muli kawa Sidaamu qoqqowira rosu hiiqqamme sissate assinanni millimmo irkisate mittu woradi giddo deerrasi agarinoha mitto rosu mine 10 miliyoone meddi yitanno fulonni loosiise wo`mu uduunnichi ledo ellu aganinni mootimmate angara uynota qummeessinonke.
Konne looso Birhaani Baankenni adhoommo 1 miliyoone kaapitaalenniti hanafoommohu yannohu kalaa Nuguse Gammadihu; xaa yannara su`mase “Karamo Coffee Export” yinannita buna gobbayidira sokkanno uurrinsha fanatenni suwashsho doogonni hasidhannorira soyaanni afamanno. Gobbate gede isi buni umi deerra amadinoha ikkasinni babbaxxitino gobbuwara konne buna adhitanno bissa fotosinna su`masi xallite hirtanni keeshshitinota hasaawinonke. Bunu yanna iillitanno woyte baca gobbayidinni waajjuullu timte bunu noo base geeshsha dagge la`e hedo soorriratenninna googilete aaninni mashalaqqe adhatenni hidhitannota xawisanno.
Kalaa Nuguse dooramino buna “Speciality cooffee” soyatenni egennamino. Xaa yannara jajjabba dureeyye dhukinsa bikkinni baca buna sokkanno ani kayinni shiima buna callaati soyeemmohu yaanno. Ikkinohurano dooramino buna gobbayidira shiima sokke dancha doolaare afidhinori mereerinni mitto ikke sai dirinni Pirezidaantitte Dukko Sahilewerqi anganni boowenna medaaliya adhinota qummeessinonke. Gobbate gedeno dooramino buna soyaatenni albisaanchoho.
Moola buna shiqishatenni wo`munni wo`ma loosu giddora e“inohu 2011 M.D hanafe ikkinota coyi`rannohu kalaa Nuguse; hakkunni kawa diru dirunni woyyino gumi leellanni dayno yaanno. Tayxe dirinnino lee Bunu sayte aana buna hidhino; wolootuno tonne ikkitannori bunu shiqishaano isi ledo mittimmatenni loossanni afantanno; sai diri giddo 2 miliyoole ali doolaare gobbayidi soorro eessinoha ikkanna; tayxe qole 3- 4 miliyoone doolaare geeshsha gobbayidi soorro e`anno yee hedannotano hasaawinonke.
Togo yaa lowoho yaa dikkitino yaannohu kalaa Nuguse; soyaanno buna gamba assannohu qooxeessissira qixxaawino bunaati; kuni buni dooraminohanna “Speciality Coffee” shiima buna ikkasinni afi`ranno soorrono hakko bikkinni ikkitinota hattono kaampaanete su`mi ba“annokki gedenna owatamaanosirano islaanchimmasi agarino buna shiqishate aana illachishe loosanni noota xawisinonke.
Manchi beetti hedanno; hendeemmo woyte kayinni halashshine heda hasiissannonke; hexxonna ajuuja heedhunkero ga`a hiikkano iilla dandiineemmo yaannohu kalaa Nuguse Gammadihu; Hawaasi quchumira jawa coye loosate hasattonna mixo noosita coyi`ranno.
Konninni kaampaanete su`ma gotti assannonna quchumu biinfille ledanno ledote looso loosanna Addis Ababahono konni garinni ijaarsha loosi`re biirosino halashshanna owatamaanosi kiiro luphi assa hasi`rannota kulinonke. Albillicho waajjuulluno isi ledo loosate hasatto noonsahura loososi halashshe loosatenna dancha gobbaydi soorro e`anno gede; looso afidhinokkirira loosu kaayyo kalaqantanno gede jawaatannota coyi`ranno. Kalaa Nuguse; umisira afi`rannohunni roore qarramino mannira assanno kaa`lonninna danchummatenni hagiidhannotano hasaawinonke. Hawaasanna Addis Ababu quchumira loosu hoonge kiiro ajishate 300 ale amada dandiitanno “mole” loosate mixo noosi.
Galtesi lede mittu beettisi konni loosinni bobbahe qotesi uurratenni babbaxxitino sayte doyanni harunsatenninna amadatenni kaa`lannosita coyi`rannohu kalaa Nuguse Gammadihu; Addis Ababu Yuniverisiterano rososi harunsanni afamannohu wolu beettisi biirote giddo baca loossa diwannositaati farci`rinohu. Konninni kainohunni “Ani loosi`yara diqarrameemmo” yaanno.
Kalaa Nuguse qooxeessisira dagoomaho danchummate looso loossanna afinori baca dureeyye noota xawise; konni loosinni kaajjite suffanno gedenna wolqa ajjinorira, qatume galtannorira, buximansanni kainohunni rosonsa harunsa dandiitinokkirira angansa diriirsitanno gedeno sokkasi sayisino. Isino ledote loossa loosate badhe higannokkita coyi`ranno.
Mootimma dureeyyete badhete miqicho ikkase coyi`rannohu wosinchinke kalaa Nuguse; dureeyyete investimentete injoo kalaqatenni, bayicho aatenni jawaachisha noose yaanno. Dureeyye investimente halashshitanno kiiro loosu hoonge qarri shaalanninna tidhamanni ha`ranno; roore loosono loosa dandiinanni hattono dureeyye mootimmate qote uurritanno yaatenni xawisanno. Konnirano mootimma investimentete injoonna baankete liqoo injeessitansara xa`manno.
Abbebech Maatewoos
Bakkalcho Woxawaajje 4, 2015 M.D
