Shiimu hee`re hanafe shibotenna siwiilu ledo xaddooshshu noosita leellishanno. Illachiishe looso`yaati yee loosa nafa hoogirono, anjesinni hanafe darawosiwiinni baxxino garinni kalaqote loosira hasatto noosita jaallasinna maatesi kultinosita huwachishanno. Qaaqquullu bushsha daakke godo`litanno yannara isi shibotenni kaameela loose godo`lanno. Hattenne yannara darawosi loossanno kaamelinni roore isi shibotenni loosannohu kaameeli tonne ero roorannota jaallasi hasaabbanno.
Rosunni dhaabbatinoha giddoyidinna gobbaydi hasattosinna kakkaooshshesi xaadise, laashshaanote industirra ledo karsaminohu techo wosinchinke Kalaa Ayisheshim Xilahun yinannisi. Kalaa Ayisheshim “ATW” mashiine laashshitanno uurrinsha xintinohonna Loosu harisaanchooti. Ilame lophinohu Debire-Maariqoosi quchumira ikkanna;umi dirimi rososi Tekilehaymaanoti rosi mine, layinki dirimi rososi Debire-Maariqoosi Xaphoomu Layiniki dirimi rosi mine harunsino.
Kalaa Ayisheshim, rosoho jawa baycho uytanno maate giddo afaminoha ikkinohura rosoho jawa baycho ee rosanno gede assinosita coy`ranno. Umi digiresi Bahir-Daarete Yuniveristenni Mekanikaalete Injineringenni maassaminoha ikkanna;baara wido afi`rino rosu kaayyonni Barseloonu Ispeenetenni, “persenaale fabirikeshiinetenni (diijtaale fabirikeshinetenni) afirino.
Konne rosono giddosi hagiirraame ikkiteenna rosinotano hasaawino. Persenaale fabirikeeshine woy Dijitaale fabirikeeshine yinannihu rosu dani qara gede haammachiinshe laashshate aana illachiishannoha ikkikkinni, mannootu wodaninsa fajjinoha baala laashshitanno gede kaayyo aannota Kalaa Ayisheshim buuxsino.
Gobbate giddono ikko baara wido hagiiraammo ikke harunsino rosi techo babbaxxitinota giwirinnu, co`ichimmatenni, Uddannate, konistiraakishinetenna woloota laashshinanni uduunne laashshanna batisa dandisiissinosi. Giddosiinni nooha kalaqote loosi hasattosi babbaxxitino doogonni fushshe horaameessa ikkate assino sharronni baara wido calla ikkikkinni gobbate giddono rosu kaayyo xaaddinosi.
Uynoonnisi kaayyo garunni horoonsi`ra dandiino daafira horaamessa ikkinota kulannohu Kalaa Ayisheshim, rosu mininni fulanni hee`re “Dani tekinokiraft lifte” laashshitanno uurrinsha giddo qaxarame lame diro loosino. Lamu diri gedensaanni kayinni jaallasi ledo ikke babbaxxitino xiinxallo asse haammata foonqe la’’ate dandiino. Tenne foonqe beeshshateno qarra tirtanno kalaqote loossa laashshanni afamanno.
Kalaqote loosinni duucha yannra heewisame qeela dandiinohu Kalaa Ayisheshim, kalaqote loosinni Hindete gobbarano ha`rate kaayyono xaaddinosi. Mekanikaalete Injineeringete rosono Baarseloonaho duucha jifo gedensaanni loosunni rosa hanafinoha ikkanna, rosono kalqete baalinni daggino rosaaano ledo kaajjado heewo assatenni rosino. Konne ikkeennano, rososi danchu guminni jeefisa dandiinota qaagissanno. Gobbate giddora dayi yannara haammata looso loosate mixo amade kakkaooshshunni looso hanafate widira eirono; duuchu dani guffa xaaddinosi.
Layinki digiresi ispeenete woxu fulonni rosinohu Kalaa Ayisheshim, tenne kaayyo injeessitinositera Addisi Ababu Yuniversitera lame diro rosiisa gadado ikkitinosi. Ikkollana, isi rose dayno rosi daninni Addis Ababu Yuniverisitera Rosu kifile fannoonnikki daafiranna uduunnuno wo`minokkihura rosiisa didandiino. Isi kayinni afi`rino tunceenyinni baalunni kalaqote looso loosanni umisi qeecha fulate assinoti jawa sharro baalatenni gummaamo ikkinota hasaawino.
Mootimma hiittenne yannannino roorenkanni tenne yannara laashshanote industirra lophitanno doogo injeessitanni noota kulinohu Kalaa Ayisheshim; konnirano, “Itophiyu laashsho” yitanno milimmo umise mitto xawishsha ikkitinota coy`rino. Laashshinanni uduunnichi ledo amadaminnohunni hallanyunni fajjo fushshi’rikkinni jaallasi ledo ikke “shimmennu” maashiinenna addi addi uduunnicho laashshanni boode ikkitinokki kaa`lo mootimmatenni afi`rino. Itophiyu giddo xaano haammatu loonsoonnikki loosi nootano xawisino.
Kalaa Ayisheshum 2005 M.D Itophiyu televizhiine dhaaddotenni sa`anni noo pirogiraamera kalaqote loosi heewonni layinki deerra fulino. Hattenne yannara heewote haa`re shiqinoti maashiine “shimmennu” looso rahino garinni loosate kaa`litannotenna “shammaanete” yannansanna wolqansa gatissannotenna laalchonna laalchimmano leddannote. Hattenne yannara heewisameenna uynoonnsiiha 150 kumi giddo shiima shiima kayisanna gatinoha 80 kume hattono mootimmatewiinni afi`rinoha laashshinanni baycho horoonsi`re (ATW) faafirika xintate dandiino.
Wo`naalshisinni afi`rino kaayyo horoonsi`re “shimmenu” maashiine agurranna addi addi handaarinni hasiissanno maashiine laashsha hanafinohu Kalaa Ayisheshim; dikkote giddora eate nafa diqarramino. Konnira korkaata ikkinohu dhukasi murcir`e loosanno uduunnichi isilanchimmanni ikkinota buuxisino. “Manchu loosanno woyte loosisira jawa qoropho adha noosi” yitannoti kaajjado amma`na noosi. Konni laooshshi tiro noo looso loosanno gedenna gummaamo ikkanno gede assinosi.
Kaimasi “shimmennu” maashienni asse loosolla ikkinninna, wolootu kalaqote looso loosannohu Kalaa Ayisheshim; loosinohu shimmennu maashiine dagate hala`le iillado ikkanno gede jawa wo`naalsha assino. Shimmennu maashiine isi hasi`rino gede ha`ra gibbeennasi laashsha agure, wolootu faafiriku uduunnicho laashshate loosi widira bobbahatenni moolu saamuninna diterejentete du`namaancho saamuna laashshinanniwa, gogu laalcho laashsha dandiinanniwa, konsitiraakshinete uduunnichira ikkitanno kireesherenna hattono giwirinnu laalchira horo uytanno maashiine laashshatenni haammata dagara iillisha dandiino.
‹‹ATW” manifakcheringe babbaxxitino maashiine laashshate ikkinnina, mittu dani maashiine laashshatenni diafamino. Baalante mashiinete dana laashshanni barru baala soorro abbanni no. Guma borreessanni soorro abbanni daynohu “ATW” manifakcheringe, alba noosi baycho roorinohano heewisame afi`rinotano kulino.
Mootimma manifakicheringete handaarinni bobbakkinore irkissuro jawa guma abba dandiitanno; riqibbanno laalcbo laashshitanno yine qixxeesinoonni gobbate deerri heewo aana wonsha hasiissannosi safaraancho wonsha dandiinohu “ATW manifakcheringe” gobboomu manifakcheringete heewo heewisama dandee qeele Semiiti yinanni qarqarira 500 kaare meetire baatto ijaarshunnitanna qolle halashsha dandiinannita shiimu waaginni mootimmate anganni afi`rino. Konne jawa jawaachishannohanna irkisannosi baycho afi`rinohura mootimmate galata shiqishino. Wolootuno togoo kaa`lonna irko afidhuro konni aleenni loosse laashsha dandiitannori noota coy`rino.
ATW manifakcheringe xintini yannanni hanaffe laashshitanno maashiine lossanni ha’ranna ledoteno loosasinete addi addi qajeelshano aanni nootano xawisino. Baxxinohunni, baara wido afi`rino egenno aana qajeelsha aatenni loosaasine kaa`lanni noota kulanno. Haammata loosaasine tekiniiketenna ogimmate uurrinshanni qajeelte fultinore ikkansanni, noonsa egenno horoonsidhe ledote kalaqote looso loossanno gedeno irko assanni afamanno. Lawishshaho, mitte yannara haammata buddeenna gana dandisiissannota Addis Ababu buddeenu pirojekitera mitte hige jawa ikkitino buddeena qixxeessinanni “Abisiite” fushsha dandiitanno mashiine loose saayisino.
‹‹Baalunku coyi Chaanunni daa dinosi” yaannohu Kalaa Ayisheshim, togoore labbanno kalaqote looso mootimma jawaachishshanno gede xa`mino. Qara ikkino laalchi ka`a wolootu baara widinni giddora eessa dino yee huwachishino. Konnira gobbanni e`anno laalcho konne loosa dandiinannita egensiisino. Gobbatenni giddora e`annoti kiironsa haammata ikkitino laalcho gobbate giddo laashsha dandiinanni gede assiniro horo jawa ikkitinota qummeessino. Gobbaydi woxu soorro gatisatenni sae laalchu loosu kaayyo kalaqate widoonni jawa qeecha fulanno.
Itophiyu giddo manni jironna wolootta owaante uytinokki jiro noota kulannohu Kalaa Ayisheshim, poolisete xiinxallono assa dancha ikkitinota qummeessino. Tenne doogonni mannu wolqa loosu widira bobbasate laashshaano industirra jawa qeecha afidhinote. Baxxinohunni, laashshaano industirra laashshatenni sa`e hiitto assine laashshinanniro yinanni egenno saaysate laashshanote industirra halal`a noota caakkeessino.
ATW Manifakcheringete maashine laashshano ikkitino ogeeyye konni handaarinni qajeeltinore 20 ikkitannore uurrinshunni qaxarinoha ikkanna; yannate geeshshira loossanno loosasineno no. Ogeeyye kalanqoonninsa loosu kaayyo agurranna ogimmansa woyyeessitanno gede qajeelsha uynanninsa. Uurrinsha maashinete laalcho lame doogonni dikkote widira iillishanno. Umihu, 85-xibbuunni hajajo adhe loosanno; 15-xibbuunni qole xiinxallo kaima asse haaruudde mashiine laashshe leellishate loosanno.
Uurrinsha konninni ledde, addi addi mashiine dizaayne la’’atenni haammachiishe laashsha dandiinannitano Kalaa Ayisheshum qummeessino. Lawishshaho, Industirete Ministerenna Gibirinnu Xiinxallote Uurrinsha gutunni latissino qamade ganate kaa`litanno maashiine laashshaano industirootu batisse loosidhe galtino dagara iillado assitino uurrinsha giddo Kalaa Ayisheshim uurrinshano mittete.
Kuni mootimmate loosi jawaonna baycho uynanniha ikkinota buuxisino. Baxxinohunni tenne yannara Itophiyu qamade haammachiishe laashshanni noo yanna ikkitinohura jawa tiro afirinoho. Qamade gannanni maashiine diizaayne batisatenna loosidhe galtino dagara iillado assate loosu aana noota xawissino.
ATW Manifakcheringe dagoomu qeechase fulte widoonnino addi addi loossano loosanni afantanno; ayyaanu daanno yannara hawaaxaammano ikkitino dagara hurbaate aatenni sae rosonsa jeefisse looso hoogge noo qarqaru wedellirano qajeelannonna qaxarantanno gede assatenni dagoomu qeechasi fulanni noota Kalaa Ayisheshim xawisino.
Abrahaam Saamueel
Bakkalcho Maaja 20 , 2015 M.D
