Amsaalu Felleqe
Hiikkonne loosono daafurre loosi’niro seyoote iilla digattanno. Uullate aana bacu manni qajeelino handaari gobbaanni loosate doorshi noonsaha lawannonsakki daafira mittu handaari looso calla cu’midhe keeshshitanno. Mitu kayinni qajeelino handaari hee’reennanni yanna adhikkinni wolu handaarira bobbahe gummaamo ikkanna la’nanni.
Ile annise Arbagoonu woradinni sharrote fule Cirre woradira hee’ranno yannaraati ilantinohu. Annise kalaa Taaddele, hattenne yannara nooha kadote gashshoote effi’re giwatenni Sidaamu wolaphote millimillo miila ikke sharramannoha ikkasinni; duucha woyte mootimmate bissa widoonni hasamanni usuramanni fulanni keeshshinoha ikkanna; iseno sharramaanchu beetto ikkase korkaatinni 14 dirisenni usuramate geeshsha iillitinota qaagganno.
Dukko Mintiwaab Taaddele yaamantanno. Ilantinohu Cirre woradira ikkanna; lophitinohu kayinni Booni gaangaawi woradiraati. Xaa yannara Hawaasi quchumira ‘’Seesa Budu Sagale Mine’’ amaati. Gaazeexinkera techo seyoote gafi wosinchonkeeti. Dukko Mintiwaab Taaddele, annise wolaphote sharramaancho ikkasi korkaatinni anjesenni ise calla ikkitukkinni bayiruuddu roduuwise duucha yannara usurantanni shettote giddoonni sayissinota kultanno.
Dirise rosoho iilli yannarano 1ki kifile rosose rodosewa hadhe Oromiyu qoqqowira Boore woradira Awaayye Qaraaro yaamamanno umi dirimi rosi mine harunsitu gedensanni 2ki-8ki kifile geeshsha noo rosose Boona rossino. Hakkiinnino, 9ki-10ki kifike geeshsha Bansa Daayye afamanno jawiidi 2ki dirimi rosi mine harunsitino.
Hakkiinnino, Hawaasa Fayyimmate Sayinse Kolleejje e’e qajeelshase gudde Dipiloomunni maassantu gedensaanni maassante fulte mootimmatenni qaxarante Yirgaalamete lame agannara calla loossu gedensaanni Addis Ababu quchumira Yekka sinu quchumira afamanno Fayyimmate mereershira lamu aganira calla fayyimmate ogimmanni loossu gedensaanni agurte daddalu loosi giddora e’ino.
Fayyimmate ogimma loosose agurte fulate korkaata ikkinosehuno, Addis Ababaho loossanni heedheenna Wodiidi qoqqowinni martinorinna hakkiicho Fayyimmate mereershira loossanno meenti gambooshshe assitinowa woloottu daganna dagoomi ilama ikkitinori budensanna balchoomansa leellishshu yannara Sidaamu bude leellishannori shiqinokkita la’e lowontanni gaabbitu.
Sidaamu budenna balchooma leellishannori shiqinokkita la’uti giddosera galtinose gaabbonni loosose agurte Hawaasi quchumira Sidaamu budu sagale mine fanatenna hakkiichinnino miinju dhukase lossidhe albillicho Addis Ababaho Sidaamu daga bude leellishatenna budese egensiisate noose halchonni ikkinota coyidhanno.
Dukko Mintiwaabi anjesenni hanaffe budese egensiisatenna lossate halcho nooseta kultanno. Qajeeltino ogimmanni roore budese egensiisate handaarinni bobbakkuro hagiirsiisannoseta coyidhanno. ‘’Ogimma’yanni umo’ya egensiiseemmankunni daga’ya budenna balchooma egensiisummaro woyyannoe’’ yite daddalu loosi giddora e’inota kultannoti seyoote gafi wosinchonke dukko Mintiwaabi; xaa yannara loossanohu budu sagale mini loosi lowontanni daafursannoha ikkirono; budese egensiisate dandaasenni kayinni hagiirraame ikkitinota coyidhanno.
Fayyimmate handaarinni qajeelte harancho yannarano ikkiro hanaffino looso agurte 2007M.D Sidaamu budu sagale loosinni (daddalinni) bobbakkino. Ise anjeseni kayisse poletiku korkaatinni maatese aana kalaqantanno xiiwonna hekkonni bacare huwattanni lophitino. Baxxinohunni, annisenna roduuwise aana iillitanno hekko kaiminni iseno huuteessate wo’naalloonnisetanna usuramate geeshshano iillase kayissanno.
Rosose xiibbe hadhe looso hanaffa geeshsha sayissino yanna giddo baxxinohunni ile annise dagoomu aana iillitanno miiconna hekko daafira sharramannohura iseno annise faale harunsitanni dagoomu wolambinati daafira hedose kayissannota kultanno. Kayissanno hedonnino, hattenne yannara dagoomu giddo mite mite bissawiinni iillitannoseti laooshshunna huuteessate assooti manchi beetti wolambinatunni hedosi kayisate qoossosi xiiwanno laooshshi poletiku harinsho giddo noota qaagganno.
Hattenne yannara isenna maatese aana iillitanno miicora kaimu maatiro annase xa’mitanno woyte; ‘’Qaaqqo’ya, ani sharrameemmohu halaale amadeeti; Jajjabbu wodana oosote; oosote wodana jajjabbaho saysanno saatera halaalu hakka woyte fulannona afattana’’ yaannoseta qaagganno. Dukko Mintiwaabi hattenne baala xiiwonna hekko sayisse techo umisenni qajeeltino handaari wole ikkirono hasidhinonna doodhitino loosise aana bobbakke leeltanno.
Ise Addis Ababaho loossanni heedheenna harinsoonni gambooshshira woloottu uminsa budenna balchooma babbaxxitino doogganni leellishshu woyte hattenne yannara balanxe qixxaawa hoogate korkaatinni barete Sidaamu budenna balchooma leellishate injo hoogasenni kalaqantinose gaabbonni Fayyimmate xaawira qaxarante loossanno loosose 2007M.D agurte fulte umisenni looso kalaqqe loossanni afantanno.
Sidaamu budu sagale qixxeessate loosi handaarinnino bobbakke xaa yannara danchu deerrira afantanno. Xaa yannara Hawaasi quchumira ‘’Seesa Budu Sagale Mine’’ fante loossanni Sidaamu bude egensiissanni nooha ikkanna; uurrinshasera kiirotenni 25 ikkitanno loosaasine qaxarte loosiissanno. Umiseni sa’e woloottahono loosu kaayyo kalaqate dandiitino.
Ise qajeeltino handaarinni qaxarante loosa dandiitanni umisenni looso kalaqqe loosate iillitinotanna manchi beetti loosu kakkaooshshinna hasatto heedhusiro hiikkonne loosono kalaqe loosate dandaannota coyidhanno. Xaa yannara baca ilama looso kalaqa hasidhannokkitanna kalanqoonni loosono wolqansanna ogimmansanni loosse eo afi’rate hasattonsa ajjinota ikkase kultanno.
‘’Seesa Budu Sagale Mine’’ Sidaamunnita babbaxxitino budu sagalla qixxeessinanni. Dukko Mintiwaabi, Sidaamunniha budu sagale ikkinohu Waasaho addi baxilli nooseta kultanno. Addis Ababaho keeshshitu yannarano gobbankera babbaxxitino qooxeessuwanni dagginori loosu miillasera Sidaamunniha budu sagale Buurisame qixxeessite shiqishshanni koyissannotanna egensiissannota coyidhanno.
2007M.D hanafe bobbakkino loosinni baca owaatamaano nooseha ikkanna; xaa geeshsha lee ikkitanno yannara base soorritanni loossino. Karaayya’e loosidhanni keeshshitinohu manni mine ikkasinni minu ayiddi hedeweelcho mine agurte fultanno gede kultannose yannara iibbino loosose agurte wole mine hasidhanno yannara iseno ikkito owaatamaanose tootayyaabbannota qaagganno.
Loosisenni fultanni noo qeechirano mootimmatewiinni egennamishshu tajete woraqata afidhino. Ikkollana, xaano umiseha ikkino minenna bayicho afidhukkinni kiru mineeti loosidhannohu. Hajo la’annonsa bissa hasiissanno injo kalaqqeennase dagate bude hala’ladunni egensiisate hasatto noosetano kawaanni qummeessitino.
‘’Seesa Budu Sagale Mine’’ fante loosate kaimu woxi 25 kume birra ikkinota kultannoti dukko Mintiwaabi; uurrinshasera 25 qansootira loosu kaayyo kalaqqino. Albillichono loossase halashshite Hawaasi quchumira calla ikkikkinni Addis Ababahonna wolootta quchummara loosate ajuuja nooseta coyidhanno.
Meessinni looso kalanqe loonsiro lowo woxenna turfe afi’ra hoongiro nafa kalanqoonni loosinni woloottu owaante afidhanno yitannoti dukko Mintiwaab i; budu sagale mine Seesa yite su’mitinohu ile annise ‘’Seesa’’ yee woshshannose su’minni ikkinotanna annise xaa yannara reyotenni baxxinoha ikkirono; annisera noose ayirrinyenna baxille xawisate yite uurrinshasera su’mitinota coyidhanno.
Umise kakkaooshshinni fantino uurrinshanni Sidaamu budenna balchoma egensiisatenni sa’e woloottu qansootira loosu kaayyo kalaqatenna kaapitaalese lossi’rate dandiitinoti Dukko Mintiwaabi (Seesa); woloottuno, baxxinohunni wedellu looso baxxannorenna kalaqqe loossannore ikka noonsata amaaltanno.
Qixxaawote kifilenkeno dukko Mintiwaabi loosoho noose kakkaooshshenna Sidaamu bude lossatenna egensiisate noose hasaatto naandannitanna jawaachinshannita ikkasenni loossase halashshite loosi’ra dandiitanno gede la’annonsa bissa dandaaminsa bikkinni loosisera injiitannose kaayyo kalaqqusero dancha halchonke ikkinota qummeessineemmo.
Bakkalcho Ella 8, 2015 M.D
