Amsaalu Felleqe
Heeshsho umisenni qarrunni wo’mitinote. Xaadanno qarri kayinni sharramme ka’ne woyyaabbino heeshshonna deerrira iillate jawa kaima ikkanno. Manchi beetti heeshshosi yanna giddo baca eaafulcho doogo giddoonni sa’’anno. Heeshshonke giddo lowori hasiisannonke. Korkaatuno, kalaqamunni manchi beetti hasatto bacate. Kuri hasattuwa mereerinni keeru, wolambinatu, hagiirru, fooliishsho, qarru nookkiha hee’ra, ayirrinyu, biilloonyu, jiro, hobbaatu wkl labbinore ikkitanna; kuri baalunkunni seyoote iillate hasatto luphiimate.
Kayinnilla, kuri hasattuwanni seyoote iillate daafurre danfe; baca guffano sa’neeti seyoote iillate dandiinannihu. Manchi beetti heeshshosi woyyeessate assanno sharronni duucha yannara sa’’anno dooggara xaaddannosi guffa sa’’a agarrannisi. Eewanni, ‘’soodara kairo siphi yaanno woy tunsanno’’ yinanni. Hiikko garinnino ikkeenna kayinni kalaqamu shallago ikkeenna hashshirono soodanno. Manchi beetti heeshshono togoote. Heeshsho woyyeessi’rate millisanno manchi duucha yannara assanno sharronni xaadannosi qarranna guffa baala qeele seyoote iillatenni ho’lannosiri dino.
Jawa ajuuja amade loosi’rannonna sharramanno manchi jeefoteno hasattosi wonshi’re seyoote iillasi digattanno. Heeshshonke yannara hexxo heedhara hasiisanno. Hexxote kaiminnino duuchu gari handaarinni millisanna giddonkenni galtinonke hasatto loosu aana hosiisatenni hasi’noonni seyoo widira iilla dandiinanni. Hashsha barra yiniikkinni daafurre danfe loosi’ratenni afi’noonni gumino coommado ikkannohu konniraati.
Techohu seyoote gafinke wosinchino anjesinni hanafe saysino dooggasi eaafulcho ikkiturono; daafurisinni xaa yannara seyoote iillino. Isi saysino heeshshonna xaaddinosi guffa baala loosi’re lophate hasattonna jawa ajuuja noosi manchira jawa lawishsha ikkitannote. Qixxaawote kifilenkeno isi saysino heeshsho woloottaho uytanno rosichi luphiima ikkinota ammanatenni tenne lamalaha seyoote wosincho assite haadhe nabbawaanonkera shiqishshino.
Oosiichu danchu amanyootinni lophanno gede calla ikkikkinni egennotenna bilchaata ikkatenna loosu hasattonna dandoo garunni loosu aana hosiisatenni gumaamma ikkate annunna amate woy maatete qeechi luphiimaho. Roorimankanni amuwu kayinni maatete giddo duuchu garinni noonsa daafurinna qeechi luphiimaho.
Techohu seyoote wosinchinkeno annisi angara lophirono; ile amasi qaaqqimmasinni hee’re reyootenni hoogasi duucha woyte kalaqqannosi macciishshamme duumbara hige qaaganno. Anjesinni ile amasi hoogasinnino qaaqqimmasinni la’’a hasiissannosikki qarra la’’anni sainota qaaganno. Arbagoona baadiyyete qooxeessira Garamba yaamamanno addi basera ilamino. Lophinohuno ilamino baseraati. Wedellichu Taaddese Duugge yaamamanno. Wedellichu Taaddese, isi saysino doogga baala woloottaho rosiisannori no yee ammananno.
Heeshsho’ya giddo saysoommo yanna eaafulchote yaanno. Tenne eaafulcho mereerinnino anjesinni darawosi gede rosu minira eate hasatto heedhusirono; annisi kayinni rosu minira eanno gede hasatto noosikkita huwate hee’ranno mininni bae abbuwisi minira ha’rino. Ile annisiwa hooginota rosu minira ha’rate kaayyo abbuwisiwano hooginohu Taaddese; woloottu mannooti fajjo agadhikkinni umisinni bae rosu minira ha’rinota qaaganno. Mare eino rosi mineno borreessame rososi 1ki kifile harunse aaninno dirira 2ki kifile sairono hakkiichono injiinosikki daafira agure annisiwa higinota kulanno.
Abbuwisiwiinni agure annisi minira higi gedensaannino; annisi Arbagoona Yayyete quchumira masse fiixunniwa worinosi. Hakkiicho worinosiwa hee’re uddano gombanni mine loosanni rososino 8ki kifile geeshsha harunsino. Hattenne yanna baalate kayinni giddosi jawa ajuuja noosinkanni. Udanno gombanni mine loosanni keeshshi yannara gombanni gara seekke rosino daafira suuqe fane loosirono afi’ranno eo ajjinota ikkitino daafira luphi yiino miinja kalaqi’ratenna dagate ledono egennamate dandiisiisannoe yee hedinoha Atileetikisete Ispoortenni heewisamatenna agennamate hede lamala dirrara dubbo e’’e Ispoorte loosanni heewote baserano mare wo’naalanni keeshshirono hedino deerrira iilla didandiino.
Gedensaannino mulla angasinni agure Hawaasira higatenni woxe hasiisinosi daafira lame barubbara wolqate loosono loosinota qaaganno. Heeshshosi xiiwate 2003M.D Hawaasi quchumira ijaarshu looso loonsanni basera barrunni 20 Birrinni qaxarame hanafinohu barru hoshsho loosinni bareellu angasinni shalaqe uwa geeshsha gadadaa’me mittu barrira calla loose agure fulino. Loosino woxeno gedensaanni huucci’re adhinota coyi’ranno.
Hakkiinnino, agure albaanni hee’rino basesi hige ha’rirono Hawaasira agure hige uddano gombanni makeena mittichu manchi barandira barrunni 4 birra kiraho baatanni loosi’ra hanafi. Minisi baranda kirunni uynosi manchino gadadisannasi cince loosi’ranni keeshshe 3 agani gedensaannino umisinni 1 uddano gombanni makeena hidhi /Sinjere/. Tenne yannara barandasi kirunni uynosi manchino gadadishshasi aguranni day.
Galannowino noosikki daafira jaallasiwa suuqete galanni 4 agannara loosi gedensaanni uddano gowanno makeeni loosi gobbaanni mittichu Addis Ababunni dayno manchiwiinni 270 birra afi’ri. Hakku manchino loosisi hixamanya lae; ’’Ani loosi’rattowa kontiinere hire eemmohena bayicho xa’miri’’ yeennasi hee’rannowa sinu quchumira maranni loosi’ranno base xa’mi’rate sase agannara lowo waaga baatirono; loosi’rate xa’mi’rino bayicho afi’rikkinni gatino.
Ikkollana, giddosi jawa ajuuja noosi daafira hexxo murikkinni babbaxxitino qarrubba xaaddannasi cincatenni sae uddano gombanni mine fa’nino. Tenne suuqesino ‘’Eaafulcho’’ yee su’mino. Togo yaa daynonna saysino doogga leellishate su’mino su’maati. Xaa yannara danchu deerrira iillate albaanni baca eaafulcho doogga giddoonni sainota kulanno. Qaale eisi manchinna mittichunku halante loosi’ranno kontiinere karaayya’eennasi 270 Birrinni kaimu woxinni uddano daddalanna gowa hanafi.
Hudi’na geeshsha heeshshi yine loosi’niro hasi’noonni gumira iillinanni yaannohu wedellichu Taaddese; isinni sae rosonsa gudde looso hooginore baadiyyete qooxeessinni 25 ikkitanno ooso abbatenni isiwa uddano gobbanno gara rosiiseenna looso kalaqeennansa xaa yannara uminsanni suuqe fa’nite loosidhanni afantanno. Isi uurrinsha hundaannino kiirotenni 30 ikkanno manni loosano.
Isi lowo qarra saysanni techo iillino deerrira iillinota qaagannohura woloottano qarru giddo noo daganke qaaga hasiissannota kulanno. Xa noo deerrira iillasira kaa’linosiha Kaaliiqa lowohunni galatanno. Lowo manni hasi’rinore afi’ranno woyte woxensa hasidhu gede fincatenna hasiisannokki illachira hosiisate akati leellannonsa yaannohu wedellichu Taaddese; daafurre danfe afi’noonni jiro ragunni horoonsi’ra hasiissannota amaalanno.
Egennaamuno egennosinni; afi’rinohuno jirosinni danchumma assatenni dagate hee’rara hasiisannotano amaalanno. Manchi beettira danchumma loonsanni woyte dancha guma la’ne ilamateno danchare raginse sa’nanni. Dagatenna gobbate danchare loosinohu giddosinni gaabbo diheedhannosi yaanno.
Tenne yannara hiikkonneno gobbanke qooxeessira kiironsa bacu wedelli uminsanni looso kalaqqe loosate hasatto dinonsa. Konnira, wedellu hiikko deerrinnino rosonsa rossuro; afidhu looso kayinni ayirrissenna heeshshi yite hajajante loosa noonsata amaalanno. Heeshshi yee annasi fooliishshiishe loosino beetti gootti yaanno woyte danchu gumira iillanno. Loosikkinni guma woy seyoo agadhannohu hunkiisino dila’’amanno; afi’ranno gumino maassaminoha dikkanno. Ikkinohura, wedellu afidhinota loosu kaayyo, basenna yanna horonsidhe loosa noonsata amaalanno.
Anjesinni dirisi rosoho iilli yannara maatesi widoonni rosate kaayyo afi’ra hoogasinni umisinni sharrame rosate dandaasinnino sae babbaxxitino yannara xaaddinosi guffa sa’’anni daye techo danchu deerrira afamanno. Mitticho uddano gombanni makeena barrunni 4 Birrinni karaayyae hanafino loosinni xaa yannara Hawaasi quchumira 2 uddano gombanni suuqe noosi.
Eaafulcho kiiro mittenne,Eaafulcho kiiro lame uddanna gombanni mine yaatenni. Eaafulcho yaanno su’ma su’minohuno sayisino heeshshosi doogo qaagateeti.Tenne yannara duuchunkuri sakaalamino heeshsho giddo hee’noommo yaannohu Taaddese; baxxinohunni mootimmate bissa widoonni loosu bayichonna fajjo hasidhe martanno qansootira rahotenni owaante uyne loosu giddora eessa hasiissannota qummeessanno.
Uddano gombanni mini loonse eo afi’nanniha calla ikkikkinni ogimmano, egennono afi’nanni handaaraati yaanno wedellichu Taaddese. Korkaatuno, konni albaanni baadiyyetenni dagge isiwa looso hanaffino wedellooti, hakkiicho afidhino ogimmanni xaa yannara uminsanni uddano gombanni suuqe fa’nite loosidhanni afantannohura.
Gobbanke daga mittimma kaajjishate loosa hasiissannonke yee ammanannohu wedellichu; konneno, uurrinshasira babbaxxitino daganna dagoomi budu uddanna yannitte hayyonni gombanni dikkote shiqishatenna leellishate hasatto noosi. Halaalunni loonsiro meessi heeshshono soorrine woloottahono ikka dandiinanni yaanno.
Noosi yanna baala loosu aana saysannota coyi’rannohu wedellichu Taaddese; albillichono jawa ajuuja amade loosi’ranni nootanna loososi halashshe loosatenni investimentete handaarinni bobbahatenna ledotenni haammatu qansootira loosu kaayyo kalaqate mixo noosi. Xa Taaddese Duugehura Eaafulcho doogosi subbeenna isinni sae woloottaho doogo fananni afamanno. Taaddese sayisinonna xa noo heeshsho rosicho uyitannota ikkase di huluullammeemmo. Keerunni!
Bakkalcho Onkoleessa 17, 2015 M.D
