Amsaalu Felleqe
Ilame lophinohu Oromiyu qoqqowira Arsi Nageelle quchumi qooxeessira Besequ yaamamanno addi baseraati. Dirisi rosoho iilli yannarano 1ki—4ki kifile geeshsha noo rososi ilamino qooxeessira afamanno umikki dirimi rosi mine harunsi gedensaanni 1983M.Dra Arsi Nageelle quchumira ha’re mittu dirira rososino mure fule babbaxxitino loossa loosanni keeshshino. Hatti yanna Dargete gashshooti baeenna HWHT IHAADEGI gobba gashshara biilloonye amadate assino sharronni gobbate giddo ga’labbo ge’ukkinni keeshshitinohura loosi’rateno ikko keerunni eatenna fulateno shettote giddoonni sa’noonni yannaati yaanno. Kalaa Asmamaw Taaffese yaamamanno; Hawaasi quchumira ‘’Almi adote faafriki’’ annaati.
gaare xiiwatenni faafrika uurrisate geeshsha iillate xeertinse hedanna hexxo mura hooga callate hasiissannoti; yaanno.
Arsi Nageelle quchumira ha’re hee’ranni mittu dirira rososi mure agure gidu daammi mininni bulleenna woloota uduunneno haqqu gaarrenni hogowanni iillishanni diro wo’ma loosanni keeshshi gedensaanni bayi’ru rodiisiwa Hawaasira ha’re heeshshosi assi’rino.
Hawaasi quchumira daye hee’ra hanafi yannarano bayi’ru rodiisi jaala ikkinohu kaameelu barcumanna soofa loosannowa qaxarame loosino. Hakkiicho loosanni ogimmasino lossi’ranni rososino hashshi yannara rosanni xiiwino. Loosiisannosi manchino hodhishshu kaameela hidheenna barra barra kaa’laancho oofaancho ikke loosanni hashsha kayinni soofanna kameelu barcuma loosanni; rososino rosanni oofate fajjo fushshiishi’re kaa’laancho ikke loosannoha umisinni amade oofanni loosa hanafino.
Amadinohu minibaase hodhishshu kaameeli loosi lowontanni tashshi assinosikkihura oofate looso agure albaanni hanafinohu kaameelu barcumanna soofa loosatenna gatamarate looso manni mine qaxarame loosannoha agure umisinni fa’ne loosa hanafi.
Loososi loosanni hee’reno mereeronko maatesi xa’mate Arsi Nageelle ha’rinowa qooxeessaho loosidhenna saada ce’e galtinori ado hala’ladunni dikkote hirate fushshiturono ado batinyunni shiqinshanni daafira lowontanni hasantannokkita ikkitinotanna seekke huwatanno. Qooxeessahono ado hala’ladunni dikkote shiqinshirono hidhannohu hoogeenna garimale ba’anno adori giddosira jawa xa’mo kalaqqusi.
Hakkiinnino maa’nu rodiisira shalleette hire eenna Arsi Nageelle quchumira barru giddo mageeshshi litire ado dikkote shiqqannoro towaate lae xa’me mashalaqqe aannosi gede assatenni afi’rino mashalaqqe kaiminni ado barru barrunkunni hidhanni qole hirate looso hanafate hexxo galtusi. Barru barrunni saadate ayiddiwiinni gamba assanno ado dikkote shiqishateno Hawaasi quchumira mageeshshi shae mininna uteella ado hasidhannoronna quchumaho baru gido mageeshshi litire ado hasi’nanniro buuxatenni adote daddali looso faajjetenni hanafi.
Adote daddali looso hanafi gedensaanni hashshihunni 11:00 saate ikkanno hedora Hawaasinni kae Arsi Nageelle quchumira mare soodimaroho ado hidhe gamba asse haa’re daye Hawaasi quchumira shaete minnaranna uteellate shiqishe hiri gedensaanni adote uduunne hayishshe biddi assanni hose barrihunni 9:30 saate ikkanno hedora wirro Arsi Nageelle ha’re hawarroo yannara xuurranni ado hidhe abbanni xaano shaete minnaranna uteellate shiqishanni loososi kaajjishe sufisi gedensaanni maa’nu rodiisira kameela oofate fajjo fushshiishe kirunni amadino kaameelira aganu giddo 12 kume birra baatanni amadanno gede asse loossa halashshe ha’risi.
Kontiraatunni amade horonsi’ranno kaameelano gedensaanni ado hogowe abbanni loosannota gedensaanni hakko kaameela isinni hidhe rodiisi ado hogowe abbanno gede assanni isi kayinni albi gede ha’rama agure Hawaasa hee’re loossasi halashshe sufisi. 1999M.D geeshsha adote daddalono kaameelu barcumanna sofano loosanni keeshshino.
Adote daddali loososi kaajjishe sufisi gedensaannino ado batinyunni shiqqanna hidhirono gedensaanni kayinni isiwiinni hidhitannori shaete minnanna uteella adhate hasattonsa leddinokki daafira abbanno ado albi gede batinyunni hidhannosihu hooganna shetannoti woxe fushshineenna daggino ado ba’ankunni shanfe buurunna ayibete widira soorranni dikkote shiqishate hede balaxe kiirotenni 10 gambayicho hidheenna abbanno ado keeshshituro ba’annohura mule mulenni shanfanni buuro fushshatenninna shafame ado kayinni ganfeenna ayibeno hira hanafi.
Bu’ra ado batinyunni abbanna dikko ba’uta shanfe buuronna ayibete widira soorrate hede hidhinohu 10 gambayichi giddonni mittu hiiqqamanna; honsu gatanna; xaano mittichu hiiqqamanna settu gatanna; hiiqamanni xeiwa isino hire wonshanni keeshshirono ado shaffannori seeda yannara shaffanna anga xissitannansa hifatantanna lainohu wole hayyo kalaqate hede umisinni kalaqe ado shanfanni uduunnicho looseenna shafanno mannooti lowontanni daafurtukkinni shaffanno gede assino.
Ado shanfanni gambayi hiiqqamanni qarrisisitano wole hayyo kalaqe ado shanfanni uduunnicho umisinni loose angatenni amande shanfiikkinni buuronna ado bade fushshanno gede assanni loossa jawa wolqanna yanna guddannokki garinni loosa hanafino.
Kalaqamunni mittoricho lairo hakkonne woyyeesse hattono wolu garinni kalaqe loosate dandoo noosihu kalaa Asmaamaw; 2001M.Dra adote maashine hidhate Addis Ababa ha’re maashine hidhate lowontanni daafurinotanna hidhara hasi’rinoti Chayinu gobbanni abbine hirranniti ado shanfanni maashine waagi lowoha ikkasinninna isira anga noosi woxi kayinni hatte maashine hidhate horontanni dandiissannosikkiha ikkino daafira agure hige wolootta babbaxxitino faafrikka ha’re towaate rosicho adhate hasi’re marinowa mite mite faafrikka towaatannokki gede ho’liteennasi agure higinota coyi’ranno.
Kayinni hexxo muriikkinni wolenka adote faafrika mare towaate lainore adote maashinenna labbanno uduunne lae hige daye umisinni umi yannara 100 litire ado amaddannotanna hufissanno maashine umisinni kalaqe loosino. Hufinsoonni Ado wirro qiissine worranni hayyono kalaqe loosino. Loosino maashineno Itophiyu deerruwate ejensera shiqishe afansha afi’re hakko garinni woyyeessanni loosino.
Hakkiinnino loossa halashshe loosi’rate 2004M.Dra umisinni kalaqe loosinonna hidhino maashinna hattono loosi’rate dandiissitannosi injoo leellishe Itophiyu latishshu baankenni woxe liqii’re woyyaawinoha adote faafirika qase loosate hasi’re liqoo xa’mi’rirono yannate afi’rara didandiino.
Ikkollana hexxo muriikkinni anjesinni noosi ajuujara iillate noosi hasattonni gedensaanni kayinni liqoote woxe afi’re barrunni 20 kume litire ado hufisenna qiissine qixxeessine dikkote shiqinshanniha maashine Chayinu gobbanni abbisiisi’re ‘’Almi Adote faafrika’’ yaamamannoha Hawaasi quchumira fa’nino. Faafirika fanatenna hasiisannore wonshate yanna yannantenni shiimunni hanafe 9 miiliyoone geeshshi birra liqii’re looso hanafirono saihu 2012M.D geeshsha loosi yannara Koovidi-19 fayyanna sai dirira gobbankera babbaxxitino qooxeessuwara kalaqantinoti ga’labbote booraambe loosu aana mitiimma kalaqqino korkaatinni dooggano cufantanna adote laalchi anjeno tuncu yiteenna xaa yannara adote laalcho hala’ladunni afi’ra geeshsha yaannohunni hattono loosaasinesi geegeesseemmonkunni yee adote looso taxxi asse hakkiichonni wole maashine kalaqe haraqete agatto yannoomitte hayyonni qixxeesse dikkote shiqishanni afamanno.
Gidu daammi mine haqqu gaarrenni loosanni gedensaannino kiirotenni 10 gambaye hidhe adote daddali looso hanafinohu kalaa Asmaamawu; Hawaasi quchumira faninohu ‘’Almi Adote Faafiki’’ra xaa yannara 78 qansootira uurrinshunninna gattinori ledo xaphooma 115 ikkitanno mannootira loosu kaayyo kalaqe loosanni keeshshirono sa’u yannara kalaqantino ikkitubbanni gamu diru fooliishsho, gamuno wolootta loossa hanaffurono xaa yannara kayinni 38 ikkitanno qansooti loosinsa aana afantanno. Shiimunni hanafino loosinni techo jawanna yannoomitte adote faafikanna wolotanno loosanni xaphooma kaappitaalesi 30 miiliyoone ale iillishi’rino.
Ikkollana faafriku adote laalcho hala’ladunni albi gede qixxeessanni dikkote shiqisha hoogasinni loossa qiidawartinohano ikkiro baanketenni liqii’rino woxi qallo lexxitanni noota kulinohu kalaa Asmaamawu; konneno latishshu baanke hedote giddo worte Almi adote faafriki loossa wirro hanafanno gede kaa’litunkero albillichono adote laalchi handaarinni gumaamma loossa loosatenni haammatu qansootira loosu kaayyono kalaqatenna kaappitaalesi ledatenni Hawaasi quchumirano ikko wolootu qooxeessuwara babbaxxitino latishshu loossa hanafatenni agarrannisi qeecha fulate jawa ajuuja noosita kulanno. Itophiyu Pireesete Uurrinsha Bakkalcho gaazeexi qixxaawo kifileno kalaa Asmaamawu dancha rosichonna loosu kakkaooshshi wolootaho dancha lawishsha ikkanno yine hendeemmo.
Bakkalcho Ella 10, 2013 M.D
