Heeshsho (kaayyo) anna annanko. Mitu anjenni baqqi yee albillittesi doogo baxxanno; mitu kayinni hawa woyte kachaachamanno. Doogo mitoho taalo xawooti; mitoho kayinni e’aafulchote. Mitu hasi’rino coye afi’rate hunkee waxxi assikkinni shotunni afi’ranno, mitu kayinni ilaala bodhanno. Konni daafira heeshsho anna annanko.
Techo manchu beetti mitte agimma afiratenna loose heeshshosi massagate mageeshsha heeshshosi diro kakkalo assannoro heda diayirritanno; korkaatuno illenkenni la’nanni hee’noommo halaale ikkinohura. Konni aleenni dadillisannohunna gaabbisanno coyi mitte ogimma amaxxine fulate sayinsanni doogonna yanna calla ikkikkinni hatto daafurre bero ajuunje fulloonnitanna hexxinoonni buddeenu siiwo ledo mayi xaanda! Techo tininni muxxe ikkiteenna kiiro afidhinokki ilama dironsa rosunna qajeelshu aana sayissurono, batinye ajuujanna egenno giddonsa heedhurono aleenni qummeessine sa’nummonte gede buddeenu siiwonsa ledo xaada gordo kisa ikkiteennansa babbaxxino heeshshote akati giddo afantanno. Tini mitte heeshshote furchooti.
Wolootu kayinni loosse umonsa gashshte untannokki bale dino. Togo yineemmo woyte ninke baalunku babbaxxitino maate giddonni fulloommore ikkanke bikkinni mitu mitu anjensanni maatensa faasho harunsite jeefote geeshsha hakkonne handaara karsantanno. Mitootu kayinni baxxino coyinni fatalakki yitanno. Gamu kayinni gobbanke wedelli rossino handaara bobbahate callicho doogo amadde hakkonne birxe cu’mirate hixamanyitanna la’nanni; duuchanti jawaachinshannitella; huluullisannohu gobbanke qansootise hasatto wonshate noose dhukaati.
Togo yaa ronsohu rosino handaarinni hasi’ranno looso qaxarame loosate kaayyo ruukkado ikka, gobbanke tekinoloojete dhuki bikkaminoha ikkanna woloottuno duucha dana afidhino mitiimmubba buddeenu siiwo iilline amadate assinanni hodhishsha akkimale assitino.
Konni gobbaanni muli yanna kawa mootimma gobbate lophote heellichooti yite illacha tugge loossanni afantannoti Ontenti handaarra (Turizime, ICT, Gibrinnu, Industirenna Manufakcheringe) haammatu qansootira loosu kaayyo kalaqqanni afantanno. Baxxinohunni gibrinnu handaarinni batinyu wedelli yannaasincho gibrinnu tekinolooje horonsi’re luphi yiino garinni horonsiraano ikkanni afamanno. Miinjunnino umonsa woyyeessitanni afantanno. Konni alba akkaltino hayyo harunsi’ne dirunni mitte hinge afi’nanni laalchinni xaa yannara lamenna sase hinge laalcho kayisate widira reekkammoonni. Kuni ikkara dandiinohu kalaqamu xeena calla agadhantenni fulle gorsano ikko addi addi tekinolooje horonsiratenni ikkinoti addaho; laalchimmano hakko bikkinni lexxitanni daggino. Konninnino ikkado xeena afidhannokki qarqartono gattukkinni laashshaano ikkitanni daggino; konnira yannaasincho tekinolooje luphiima qeecha amaddanno. Ayirradda nabbawaanonke aleenni kayinsoommo hedo kaima assatenni techo seyoote borronkewa sa’no.
Techo seyoote gafi borronkenni gorsa horonsi’re babbaxxinoha gibrinnu laalcho laashshatenni gumaamo ikkino wedellichi ledo keeshsho assineemmo. kalaa Hagiirso Debela yaamamanno. Ilame lophinohu Sidaamu qoqqowi Hawaasi Gaangaawi woradira Saama Ejersa yinanni ollii giddooti. Anjenni hanafe looside galtino maate mereero lophinohu wosinchinke isino lubbo afi woyte maatesi faashsho harunsara dandiinota ledonke assino keeshshonni hasaawinonke.
Kalaa Hagiirso ilamino qooxeessira afantanno umi dirimi rosi minnara fidala kiira hanafinoha ikkirono rosunni lowontanni dixiiwino; roorenkanni anjesinni annisi faasho harunse gibrinnu loosi widira roorsino. Konninnino annisi gate loosanno woyte shiimu qaaqqi Hagiirso annisi hoode ha’ranni Barbare loosannota kulinonke.
Wosinchinke baatto loosidhe galtino maatenni afaminohanna irsha la’’anni lophinoha ikkasi gibrinnu ledo egennamanno gede assitinosi. Anje yanna sa’eenna umosi dandii woyteno wole doogo diha’rino; ledosi lophino gibrinni aana illachishino ikkinnina. Korkaatuno gibrinnu looso loonsanni garanna afi’nanni horo annisiwinni seekke rosino.
Kalaa Hagiirso annisi hoode ha’ranni loosatenni sa’’e umosi dandee gibrinnu looso hanafino gara qaaganni; isi qaaqqu noo yannara mitte gibrinnu sircho loosidhe galtino dagara uyitanno uurrinsa sa’e sa’e qooxeessinsara babbaxxino gibrinnu sircho uyitannoha ikkanna tenne hedeweelchonni afi’rino Barbarete sirchinni umisinni loosa hanafinota kulanno. Hattenne anjete yannanni angasira nooha 5 kume birranna afi’rino barbarete sircho kaima assi’re umisinni loosi’re hanafinohu wosinchinke; albillitte heeshshosi xuruura haaru garinni mite yee hanafinota ledonke assino hasaawinni xawisanno.
Umikki yannara 5 kumi birrinni loosino barbare xaphooma 35 kume birra hirinoha ikkanna kuni isira dancha kakkaooshshe kalaqinosi. konne woxeno mulla gede billaallise dihunino; roorenkanni irshasi halashshe loosate dandiissinosi. Sufotennino afi’rino tirfenni Barbarete irshasi halashshe loose layinkimeeshshi yannara 86 kume birra hirinota coyi’ranno. Konni garinni yanna yannatenni afi’ranno tirfenni irshasino Barbaretenni ledote addi addi laalchinni halashshanna horonsiraanchimmasi luphi yino deerrinni lexxitanni hadhinota dimaaxino.
Hawaasi Gaangaawi woradi diilallote akati iibbado ikkasinni roore anga daga latishshaho gorsa horonsidhanno. Kalaa Hagiirsono qooxeessu dagante gede gorsa horonsi’re latisanno. Konninnino dirunni sase hige laalcho gamba assi’rannota hasaawino.
Wosinchinke umisinni gorsa horonsi’re latisa ganafinohu 2002 M.D nni 300 kaare baatto aana Barbare laashshatenniiti. Xaa yannara kayinni hanafo ikkitinosita Barbare lendanna Qunqumado Shaana, Timaatimenna babbaxxitinore gati muro 12 nna boco hektaare baatto aana laashshanni afamanno. Tenne baatto mereerinni 1 nna boco hektaare ikkitanno baatto umisita ikkitanna gattinota 11 hektaare kayinni olluu manni baatto kirunni adhe loosanno. Hasiisanno sirchono gama umisinni qixxeessanni gama kayinni chiginyete xaawinni hidhannota kulanno.
Wosinchinke hatte yannara mannu wolqa lede loosiisate woxu dhuki fajjinosikki daafira callichisi umisi wolqanni calla loosanni sayisino. Xa kayinni hundasiinni xaphooma 30 mannira loosu kaayyo kalaqantino. Kuri mereerinni 28 uurrinshunni aganu baatooshshe baantanna loossannore ikkitanna gattinori kayinni barru barrunku hasiishshansa afidhanni loossannoreeti. Togo yaa iillino laalchi aaninni bikkine uyinoonninsaha tinqite adhitanni loossannoreeti. Konni gobbaanni wo’manti loosaasine barru hurbaatensa hakkonni irshu basera afidhanno.
300 kaare baatto aana 5 kumi kaimu womaashshinni Barbare wixe hanafinohu techoonkehu seyoote gafi wosinchinke techo shiimunni 2 miliyoone ale womaashshu kappitaale iillino. Konni aana waa goshooshshanno Paampe mootimma irko assitinosita dimaaxino.
“Tenne hee’noommo yannanni qooxeesinkerano ikko base basente duuchu dani manna la’nanni. Mitu loosu hedonna hasatto heedheennansa kaimu womaashsha hoogge anga xaaxidhe ofoltinoreeti; mitootu kayinni woxu hee’reennansa loosu hedo noonsakkireeti; togoo wedelli qooxeessansa la’’atenni horaameeyye assannonsa looso kalaqanna noo injoo horonsira hasiissannonsa” yaanni looso kalaqate daafira xawisanno.
Loosu shiimunninna jawu kakkaooshshinni hanafanno yaannohu techoonkehu seyoote gafi wosinchinke; aantete irshasi konni aleenni halashshe loosate mixo amadinota kulinonke. Tenne mixosi guma gansiisate mootimma baattote irko assitannosi gede xa’mino.
Qiddist Gezzaheny
Bakkalcho Onkoleessa 21, 2017 M.D
