Amsaalu Felleqe
Isi Itophiyaho baxxinohunni Sidaama ilamino. Galtesi (minaamasi) kayinni Ameeriku qansitteeti. Gobbasinna dagasira; hattono dagoominke budinna balchoomira jawu ayirrinyi noosiho. Minaamasino hattonni. Isinna galtesi ilante lophitino basenna lophitino dagoomi heeshsho lowonta baxxitinote. Isi yaatto garinni ilame lophinohu dagoominke giddo xaa gede ikkikkinni albaanni fayyimmate uurrinshuwa hala’litinokkinna amuwu mini giddo ilanno yannaraati. Galtesi kayinni lophotenni ikko duuchunku handaarinni woyyaawinori noonsa dagoomi giddo Hospitaalete qajeeltino ilshiihsaano irkonni ilantinote. Tii’’insano kaiminsano lowonta babbaxxannoho.
Ikkollana, manchi beetti giddosinni noore fushshe loosu aana hosiisate hasattonna injoo afi’riro assara dandaannokkiri dinona egennonna lopho hasi’riro giddosi hasattonna ajuuja fushshe loosu aana hosiisatenni hasattosi gede ikka hoolannosiri dino. Xaa yannara galtesi (minaamasi) ikkitinote ledo umi yannara xaadde hasaabbu yannara balaxxe mimmitinsaha kaimansa, ayimmansa, dagoominsa hee’ranno heeshsho, mimmitinsa hasatto albillicho noonsa ajuujano lainohunni hasaawatenni mimmito huwattu gedensaanniiti mittimmatenni hee’rate sumuu yite maate kalaqidhe techo iillitino deerrira afantanno. Onte maalunni afi’rino oosonna baca mannihimmate laooshshinni afi’rinonna gamba asse lossanno ooso annaati.
Kalaa Argaw Ayyele yaamamanno; Hawaasi quchumira; “Abenezer Supporting and Development Association” safaancho hattono “Global Peace Bank” yitanno hedo burqisaanchonna loosu harisaanchooti. Babbaxxitino korkaattanni gawajjo iillitinonsa qaaqquullenna meento hattono dagoomu bissa irkisatenni; tiiansa dhaabbachishatenni hattono hasiisannonsarinni irkisatenni uurrinshansa loossannoha ikkanna; baxxinohunnino keeru aana loosanni afamanno.
Techohu Bakkalcho Gaazeexi wosinchonke ikke qixxaawote kifilenke ledo keeshsho assino. Wosinchinke kaysino hedubbanni dancha rosicho afidhinanni yine hendeemmo. Dancha nabbawate yanna ikkita’nera halchonkeeti.
Bakkalcho:- Keeru ledo xaadinohunni amadootto ajuujanni Kalqoomu keeru baanke kalaqqe loosate hedokki hiikko garinni harissanni noottoro xawisinke.
Kalaa Argaw:- Keeru hajo aye woyteno hee’ra hasiissannote; hiikka woyteno heedhara halchinannite; hiikku manchino keere giwaranna ikkinoe yaannokki hajooti. Konni kaiminni, kalqoomu keeru Baanke woy “Golobal Peace Bank” yitanno hedo burqinsoommohu loonseemmo loosinni ledo xaaddanno hajubba kaiminniiti. Manchi beetti ilamannonte gede hedono hattonni kalaqantanno; uurrinshano kalaqantanno; gobbano kalaqantanno.
“Global Peace Bank” yitanno hedo kalaqantinohuno “Abenezer Supporting and Developing Association” yaamantanno hallanya irkote uurrinshanni fulino beettinniiti. Tini uurrinsha qaaqquullunna meentu; qaensa hoogge darantinonna qarru giddo noo mannooti; hattono manchi beetti hiikko manchi aanano iillitanno qarrubba kaiminni loonsanni keeshshinummo gedensaanniiti tini hedo burqitinohu.
Tenne hedo giddora e’neemmo gede kaimu qaensa hoogge darantanno mannooti; ilantu gedensaanni tunge agurranni qaaqquulli; dhibbunna labbannori baalanko kaimu keeru hoongeeti. Keeru hoonge kaiminni tungoonni qaaqquulle kayinsanniiti keeshshinoommohu. Konni garinni kayinni anfiwa baala tunganni ooso xinqinanni kaysate lowontanni qarrisinoha ikkinotaati la’noommohu. Qarru aana ubbinore baalanka kaysa dandaa hoongirono kaysa dandiinoonniri boodu manni qarra tiratenni gumamo looso loosa dandiinanni.
Qarrinke lowoho. Qarru giddo noo mannooti kiirono bacate. Kalaqamunni, gawajjanno rosichi korkaatinni ikko mannu kalaqino ikkitubbanni qarru giddo ubbino mannooti kiiro bacate. Baxxinohunni mixo nookikiha hasi’nikkinni ilantanno qaaqquulli kiiro haammatate. Konnirano, qaaqquulle tunge agurranna la’nanni. Togoo assootubbanna ikkitubba taashsha dandiinannihu kayinni tungoonni qaaqquulle xinqine kayinsanni calla ikkikkinni qaaqquulle tungannikki gede assa dandaatenniiti. Kuri baala ikkitubbara kaimu keeru hoongeeti.
Dagoomu giddo qarru hoogeemmeronna keeru hee’reemmero meyaa beetto mixo nookkiha diltanno; ilturono ilase tugge dihuntanno; dagoomuno ilamino qaaqquulli garunni awuunteenna lophanno gede assannonkanni. Manchi beetti ila anfiwa baala tunge hunnannita dikkitino. Konni kaiminnino dagoomu kaa’lannosekki daafira meyaa beetto hasidhukkinni iltino ilase ise hee’rate yite hee’ranno qaaqqose tugge huntanno. Keerinkeno togooti ikkannohu. Qachinkera noo manchi mine keeru hoogiro keere abbate gede roorenkanni keeru ba’’anno gedeeti assinanna la’nannihu; togoo rosichooti noonkehu. Qachinke mini giiramanni la’nanni sammi yineemmoha ikkiro hakko mini giirame goofi gedensaanni hatti giira meessi mini widira taraawase digattanno.
Qacha yinanni woyte minunni calla dikkino tiiunnino xaandanni. Gobboomittetenni xaandanni. Mittimmatenni hee’ratenna loosi’rate; ledo ha’ratenna boohaarate ikkitubba baalanti manchi beetto xaadissannoreeti. Gangalantanni base; Magansi’nanni basera; loosi’nanni basera hattono dagoomu mimmitunni ledo xaadanni babbaxxitino ikkitubba harisi’ranno basera mittichu manchi kae keere booreessiro baalunku keeri booraawanno. Keere hunanno mancho woy ikkito uurrinsanni woyte kayinni baalunku keeri agaramanno. Konnira, keere hunannore uurrisa dandaa noonke.
Gobbankera kalaqame keeshshino oli tenne yannara uurrino. Aliyye qooxeessira kaino gaanci korkaatinni gobbankera baalunku qansooti yaadino; quuxanaawino, goxicho hoogino. Keeru hoongi kalaqamanno gede korkaata ikkitanno ikkitubba kalaqantannokki gede qachinke keeri hee’ranno gede loosa agarranni. Jawa gaancera kaimu shiima hedootinna assooteeti. Lekkate qubbichi aana kalaqantino mada wo’manka biso sammote geeshsha macciishshamannonke gede assitannonte gede gobbate giddono mitticho basera kalaqantino gaance baalanta gobbate qooxeessuwa bidhachishshannote.
Xa afi’noonni keere wirro booreessate wo’naaltannonna hasidhanno bissa no; keeru sufanno gede hasidhannorino no. Keere buuxisiisate hashsha barra loossannorino no. Keeru gutu daddalooti. Keeru hojjinni anera calla yine hasi’nanniha dikkino. Baalanko gutunniha ikkasinnino keere seekkine hasi’ra noonke. Ilama garunni lophitannohu, rossannohu, loosidhannohu, maate kalaqidhannohu, iltannohu lossidhannohu, jiroo’mitannohu, hasidhannowa iilla dandiitannohu keeru hee’riro callaati. Keeru daafira baalinke loonsammora hasiisanno. “Global Peace Bank” uurrinse haammata dagooma hasaawisate dandiinoommo.
Bakkalcho:- Aliyye gobbanke qooxeessira kalaqantino gaance korkaatinni mannunna jajju aana baca gawajjo iillitu gedensaanni gaance keeru hasaawinni tirri gedensaanni xaano araaru mayra hasiisi? Yitannori baara wido heedhanno Diyaasporooti olu wirro ka’’anno gede noonsa hasatto xawissanni afantannona; konne assootensa hiittoonni xawisatto?
Kalaa Argaw:- Itophiyu daga seekkite huwattara hasiisannori no. Mittorichore duucha yannara kikkinsanni, horonsi’niroi rosicho ikkanno. Baara wido noore ikko gobbate giddono noori manninke rosicho (suuse) ikkinonsari no. Yanna baala shagaaggiissanno oduubba la’anninna macciishshitanni keeshshitino. Olunnire, shaatenna reyaannire, manchi beetto lubbontenni hee’reennanni giirranna laino manchi duuchante yannara togoore la’’a hasi’ranno. Kuni busha rosichooti; lowonta shagaggiisannorichooti. Hattoore la’anni keeshshitino mannooti xaa yannara Itophiyu giddo manchi beetti aana gawajjonna gano iillitanna leellinshanni (viidiyo) fultannokki daafira togoore la’’ate gooriite agarte hooggino bissaati olunna gaance ka’anno gede hasidhannori.
Ninkera hasiisannonkerinna gooriinoommohu keereho. Kuri bissa hasidhannohu olaho, gaanceho, dagate mereero gibbonna gaance ka’anno gedeeti. Ninkera uminketi ayimma noonke dagaati. Gobbaanni heedhannori kiirotenni shiimu mannootaati mitte gobba wo’ma daga hembeelantanno gede assitanni noori. Konnira, insati hunote assootira maccanke tuga dinonke. Keere effidhe gibbanno bissara hale ikka dinonke. Daganke duudhe hasidhannohu keereho. Ka’ino gaancenni oosonsa, roduuwansa, galtensa, maatensa fiixa firansa, jaallansa hooggino mannooti macciishshamme beeqqatenni keere hasi’nammora hasiisanno ikkinnina kiirotenni boodu Diyaasporootiha hunote assoote faasho harunsa ayeerano dieltanno. Ninke macciishsha noonkehu gobbate giddo noo annuwinna amuwunniha hattono qaaqquullinkeha keeru hasattooti. Gobbaydi hasaawa macciishsha dinonke.
Bakkalcho:- Aliyye gobbanke qooxeessira ka’ino gaance keeru doogonni tirate sa’u muli barruwa giddo Federaalete mootimmanna HWHT mereero assiniha keeru hasaawanna iillinoonni sumiimme lainohunni hedokki xawisinke?
Kalaa Argaw:- Itophiyu haammata budenna balchooma afidhino gobbaati. Babbaxxinohu araaru amanyootino noonke. Kuri giddonni Sidaamunnihu Affini araaru amanyooti mittoho. Hasaawunni iillinoonni sumiimme ledo xaadinse la’neemmo woyte “Affini” yaa hedo baalanko iillishatenna macciishshiishate harinshooti. Kuni yaa iillinoonni sumiimme baalunku sumuu yinota leellishannoho. Mitte hajo aana sumuu yaate balanxe macciishsha hasiissanno.
Aliyye gobbanke qooxeessira kae keeshshino gaance keeru doogonni tirate Federaalete mootimmanna HWHT mereero assinoonni hasaawinna iillinoonni sumiimmeno leellishshannohu konneeti. Piritooriyaho assinoonni hasaawi aana haja la’annonsa bissa noowa hajo ka’eenna duuchunku macciishshanni noowa hasaamboonni. Konni garinni duuchunku macciishshe huwateennaati sumiimmete iillinoonnihu. Affini araaru amanyooti harinsho garinni gumulantino hajooti yine adha dandiinanni. Baalunku beeqqaano ikkitino harinsho ikkitinohura.
Mitticho hajo aana baalunku hedosi aa dandaanno gede hedatenniiti ninkeno “Global Peace Bank” yaamantannota keeru baanke uurrinsoommohu. Tenne “Global Peace Baanke” gutammannohu Keeru hedo Fushshaatinniiti” Korkaatuno, keere lainohunni baalunke umisi hedo noosi daafira. Baalinke keere lallanbeemmoha,keere sabbankeemmoha,keere faarsineemmohanna keere borreessineemmoha ikkoommero kalqenke madeerra iillitannonkanni! Konne abbateeti hasattonke.
Piritooriyaho harinsoonni hasaawinna iillinoonni sumiimmeno konniicho dagoomaho faajje assa hasiissanno. Hakkiicho keeru hajo lainohunni iillinoonni sumiimme dagate shiqqeenna baalunku macciishshe umisi hajo assi’re sumuu yaannota ikka noose. Korkaatuno, baalunku umisiha ikkinoha araarunna keeru daafira hasaawunni qarrubba tirate balchoomi noosi daafira. Keere afi’nannihu araarunniiti. Keeru hee’ranno gede araaru amanyooti hee’ra noosi. Piritooriyaho harinsoonnihu keeru daafira sumuu yaate; aantetenni kayinni araaru widira daa noose hajooti.
“Global Peace Bank” hedo garinni ikkiro balaxa noosihu araaraho. Araaramatenni koma agurranni daafira; poletiku korkaatinni mimmitu aana koma amaddino daga mimmiti gatona yaa hasiissanno. Poletiku harinsho umise doogo nooseta ikkitanna dagate mereero kalaqamino gurkeenyi kayionni araarunni tirama noosi.
Xaa yannara hasaawunni iillinoonni sumiimme garinni olu uurrino. Ikkollana, olu wirro ka’’anno gede hasidhannorinna badheenni xiibbanno wolquwa nootano la’nanni hee’noonni. Araara dirrinsi gedensaanni kayinni olu huuru macciishshantannokki gobba kalaqa noonke. Konni gedensaanni roduuwu daga mereero gaance ka’’a dinose. Budu annuwano ikkito amma’note massagaano gobbate giddo dagate mereero araara karte olu hegerera uurreenna keeru sufanno gede assa noonsa.
Kalaqantino gaancenni uurrinshuwa calla diigantinoha dikkino; mittimmankeno hoshooshantino. Balanxe dagoomunniha tiia dhaabbachishanna mittimmanke albinte gede wirro kaajjishate looso loonsara hasiisanno. Dagoomu tiia hembeelamannokki deerrinni gatamara dandiiniro gawajjamino jajjanna uurrinshuwa wirro gatamara yanna adhitannota dikkitino. Balanxe manchi beetti keerunni teese hee’ra dandaanno qooxeessanna gobba kalaqa hasiissanno.
Bakkalcho:- ‘‘Global Peace Bank’’ xaa yannara ma deerrira iillitino?
Kalaa Argaw:- ‘‘Global Peace Bank’’ yaannohunni keeru daafira babbaxxitino dagoomu bissanni ledo bare qixxeessinanni hedo cu’mishiishate loossa loonsoommo. Tini baanke keeru daafira jawa gobboomitte ajuuja amaddinote. “Keeru baanke” yitanno hedo lainohunni mite mite bissawiinni ka’anno hedo huwanyootu anje noota leellishshanno. ‘‘Baanke woxunnite ikkinnina hedonnita hiitto ikkitanno?’’ yitanno hedubba ka’ann Ninke keeru baanke yinoommohuno togonni babbaxxitino hedo ka’anno gedeeti. Gobbate keere abbate assinanni wo’naalshira tini keeru baanke hala’lado loossa loossanni keeshshitino. Tini keeru baanke amaddino hedo loosu aana hosiisate xaa yannara Sidaamu qoqqowi mootimmanni ledo sumuu yineenna irkote borro afi’noommo. Gaamote zoone dagoomi ledono hasaambeenna zoonete gashshooti ledonke ikkannota xawisinonke.
Woleno, keeru hajo lainohunni loossannori gobboomittenna kalqoomu uurrinshuwanni ledo hasaambanni hee’noommo.
Bakkalcho:- Keeru baanke gutamate bikkaanchu maati?
Kalaa Argaw:- Keeru baankera gutamate worroonni bikkaanchi keere hasi’rate. Keere hasi’rannohu yaa keeru baankera gutamaancho ikkanno. Keere hasi’reemmo yee ammana umisenni gutamate. Aantetenni kayinni keere abbitara dandiitanno hedubba maati? Yaannohunni keeru hedubba burqisa dandaa noosi. Keere teesiisatenna buuxisiisate dandiisiisannore seekkine bande afa hasiissanno. Keeru hasi’noonni daafira calla daa hoogara dandaanno; keeru hee’ranno gede kaima ikkinori noo daafira. Keeru baankera gutamate mininni hanafe qachu manni ledo keere kalaqa hasiissanno. Jaaloomitte, mittimma, fiixoomitte kalaqatenni keerunni hee’rate hasiissannoti.
Bakkalcho:- Keeru hee’riro baalunku horonsi’ranno; keeru bairono hattonni gawajjo baalunkuraatina keere hasidhannokki bissa daafira yaattori heeriro?
Kalaa Argaw:- Keere hasidhannokkiri kalqenke aana kiirotenni shiima bissaati. Keere hasidhannokkiri kiirotenni shiimu manni baca manna danote tuggara dandiitannohura togoo assoote gumulate wo’naaltannore sharramatenni lowo manna hattono gobba gatisa dandiinanni.
Xaa yannara Keeru baanke miilla ikkitannorira miiloomittensa leellishannore qixxeessinanni hee’noommo.
Bakkalcho:- Olunni roorenkanni gawajjamannohu ayeeti yaatto?
Kalaa Argaw:- Olunni gawajjantannori ola hasidhannore woy ola kayissinore ikkitukkinni ola hasidhannokki mannaati. Ola kayissannori qaccete heedhe olsiissanna olu daafira heddinokkiri olaho e’e gooffanno. Olunni amuwu, annuwu qaaqquullu, wedellu lowonta gawajjantanno. Olu gobba gawajjanno. Olu gawajjannokkihu dino.
Gobbanna dagoomu gawajjameenna kiirotenni shiimu manni horaameeyye ikkansa horonsidhino yaa dikkitino. Olu ayeerano elannokkihura dagano gobbano gatisate keere balaxisiisa hasiissanno yitanno ammano nooe. Gobbaydi diini horre daynoha ikkiro bareendetenni gobbano dagano gatisate olammanni; gobbate giddo roduuwu mereero ka’ino gaancenni ola kaysa kayinni digaraho. Keeru doogonni hasaambe qarrubba tirate harinsho rosicho assi’ra noonke.
Bakkalcho:- Kalaa Argaw Ayyele, yannate keeru hajubba lainohunni qixxaawote kifilenke ledo asooto keeshshsora wodaninni galanteemmo.
Kalaa Argaw:- Anino galateemmo.
Bakkalcho Bocaasa 15/ 2015
