Techono Federaalete mootimmanna HWHT mereero gaance suffanno gede hasidhanno bissa no. Tenne hasattonsa aleenni heeshshonsa safidhinohu dagate mundeenna miqichi aana ikkasinni horo afidhannohu dagate keerinni ikkikkinni gaancetenni ikkasinni rossinonte gede murte sufate busha rosichonsa suffe afantanno. Konninnino Itophiyu bero adiwu qeelle borreessiisatenni afriku naaxxille ikkitinonte gede techono keeru sumimme Afriku mittimma cimimmanni afriku qarrubbara Afriku tiro yite Afriku daga qarransa uminsanni tidhate ikkadda ikkansa leellishshino.
Konnira qoteho latishshase ollohissanni afantanno. Sa’u lamala giddo wodiidi Afrikira Piritooriyu quchumira Federaalete mootimmanna HWHT mereero assinoonnita keeru sumimme lainohunni Albi wodiidi qoqqowi pirezidaantichi kalaa Abaate Kishohu ledo assinoommo hasaawa aanino garinni niwaawete shiqinshoommo.
BAKKALCHO:- Keeru sumimme Afriku umisi mitiimma umisinni tira noosi yitanno hedo loosunni leellinshoonnite yitannori noona; tenne aana ate hedo maati?
Kalaa Abaate:- Addanko! Afriku umisi qarra umisinni tidha dandaannota leellishino yaa dandiinanni. Umo ani massagaancho ikke noommo yannara Ithiyo- Eertiru ola afoommo. Yannate sumuu yinoonnihu Aljersiraati. Aanteteno Federaalete mootimmanna HWHT mereero assinoonniti ola uurrisate sumimme Ahigurenkera wodiidi Afrikiraati. Giirate/olu/ huuro macciishshantannokki gedenna sufo noo keeri daanno gede assitanno sumimme assano jawa gumaati. Xaa yannara wodiidi Afrikira harinsoonnita calla ikkitukkinni Aljersirano assinoonni sumimme Afriku qeechi noonkanni.
Baxxinohunni xa Wodiidi Afrikira assinoonni keeru sumimme aana Itophiyu mootimma kaajjado hedote uurrinshi noosetanna Afrikuno umisi qarra umisi doogonni tidhate dandiisannose uurrinsha aana iillasi leellishanno. Tenne Ahigurete doogo kayinni woloottuno ayirrissasera hasiisanno yitanno xa’mo hedote deerrinni amandoonniha ikkasinni kawa ka’a xiibbanno wolquwano tenne uurrinsha ammante ofolte hasaabbanno gede assatenni Itophiyu fulino qeechu luphiimaho. Itophiyahono jawa naaxxilleeti.
Hundita Afriku safaanchimma ayirrinyese uysiissanno sumimmeeti. Keeru sumimme woloottu Afriku gobbuwa mittimmate aana ammana tugganno gede assitannote yaa dandiinanni. Aantete Afrikaho heedhanno gaancera Itophiyu widoonni tiro wora dandiinannita leellishshinote yee hedeemmo.
Bakkalcho:- Federaalete mootimmanna HWHT mereero assinoonniti keeru sumimme olunni gawajjantino bissarano ikko lamunku ragaanni noo keere hasidhanno dagara fooliishsho uytinota ammannanni. Itophiyu diigamanno yite agartanni keeshshitino gobbaydi anguwara keeru sumimme sayissino sokka maati yaatto?
Kalaa Abaate:- Ola sufisiisate hasatto noonsa bissa hedo sheexaanunnite. Sheexaanaame hedo amadinohu kayinni wo’manka woyte qeelamaanchoho. Keeraanchu laooshshi noonsa bissa jawaatinna balaxe afami kiiro ola hasidhannori saalfattanno, shollitanno. Kuri keere hasidhannokki bissa miteekkite keere huntankera dandiitannohu ninke fanneemmo xulllonni ikkinohura kuni ikkannokki gede ninke jawaante xe’’a dinose.
Ola hasidhannori hasiissannokki huluullo dagate giddo afidhu kiiro anga eessitanni dagate mereero ammanama heedhannokki gede assa qara loosonsaati. Daga duuchare hoogginota babbaxxitino doogonni kultara dandiitanno. Dandiitu baalinni kiphisiissara dandiitanno xe’ne hasidhanninna dandaaminsaro giwanshiishshara dandaanno coye goshooshshe fushshite mimmitu oli sufara hasidhanno. Ikkollana kalqete deerrinni mereersinorichi dino; tenne huwata anga wodhitannori e’anno caakko beeshshate gede kiirrannite. Caakko beebburo aye heeshsho aana godo’late qoosso diheedhannonsa. Woggartara dandiitanno xulluwa baalanta beeshsha kayinni baalunkuwinni agarranni hajooti.
Rosa hasiissannonkerichi mitturichi no; kalqete aana noori haammata gobbuwa heeshshonsa heedhannohu olu nookkihaati. Techo la’neemmori jajjabba gobbuwa loosinsa latishshaho; mitte higgeno ola fa’nitanna dila’nanni; togo yaa sumimme calla no yaa ikkikkinni xaadinonsa qarra hasaawunni tirtannohuraati.
Qaru coyi diinu e’’aranna keerenke hunara dandaannohu ninke murci’raanchimmate anjenni ikka hoogi eega; hiitti gobbano mereeronsa kaajjadonna hasaawu aana safamino xaadooshshe ikkiro ola hasidhannori mamooteno ikkiro heddinori wo’mansara didandaanno. Itophiyu goofimarchu yannara ola uurrisoommanso diuurrisoomma yite umose xa’ma hasiissannoseha ikkanna qansootuno assinoonni sumimme uulla dirrite qeechase fila noose. Togo ikkiro anga wodhitannori doogo cufa calla ikkikkinni layinkita heddannokki gede assitannoha ikkanno. Konni gedensaanni mimmitinke ledo allaggichimmatenni dila’’ammeemmo.
Bakkalcho:- Keeru sumimme Federaalete mootimmanna HWHT mereero sa’ino mada hursitara dandiitannohu hiittoonniiti? Badhera hinge noo mada kinsikkinni gumula dandiinannihu ma garinniiti?
Kalaa Abaate:- Dancha xa’mooti; halaale coyi’rate mada kikkinsummokkinni keere dirrisa dandiineemmohu umihunni mageeshshi manni lubbami?, kuni coyi gumulo afi’rannohu hiittoonniiti?, mageeshshi jajji gawajjami?, mageeshshi daga darantu?, dagoomaho keeru aana noo laooshshi hiittooho?, qaaqqi’ya reyino, rodii’ya madi’rino, miinji’ya nookkihu gede ikkino yinanni keeru sumimme assinihu gedensaanni gaabbate akata leellisha sumimme gumulantannokki gede assatenni gobbaanni keeru hala’lara assitanno kaa’lo dino.
Sumimmete gedensaanni daganniwa la’noonniti fooliishshote yaa dandiinanni. Korkaatuno umiri olaho aamantinorinna aamantannori daga umonsaati. Poletiku mannootira Mannu wodani giddo noo mada kayinse kashilunni giwaa’ra uminsa heeshsho injeessi’rate hasattooti. Daga kiphantaranna darantara wole korkaatta hasidhannori umonsa ninke poletiku mannootaati yitannoreeti. Kuni ledonniri dino’ne, eweli qeeli eweli qeelami yinanni dibbe ganneemmori poletiku mannootaati.
Daga keeru sumimme hajo aana murci’raanote. Goofimarchu yannara olu uurro ikkinnina wole hasatto dinonsa; olu uurriro mannu direyanno; didaramanno; miinju digawajjamanno. Konni daafira dagate wodani giddo olu uurra kalaqqino macciishshamme mitu mitu poletiku mannootinna mannoomittete qoosso yekkeeramaano qooxeessi’ra kalaqanturo keere garunni afi’ra dandiinanni.
Keeru hala’lara mitto co’eessa kaa’lo assitannokkiri Ahigurrate dirante kuni xeino’ne, raara noo’ne, korere hoogginoonnina ola fana noo’ne yitanni hajajjanno bissara bayicho aa hooga hasiissanno. Sainore kikkinsanni kalaqaminokkiricho kalaqaminohu gede assine shiqisha dagate dartenna heeshshonsa hembeelsate gobbaanni leddannorichi mitturino dino. Keeru ayiddi uminsa dagate. Tenne keeru sumimmeno adhitino. Daga keeru sumimme adhitu bikkinni base basentenna deerra deerranko afantanno massagaano tenne hajora baxxinohunni annimma macciishshantannonsa mannooti yawo adha hasiissannonsa. Annimma macciishshantannokki garinni loonsummo bikkinni wirro hasi’neemmokki gaance giddora e’’anke gattannokkihura layinkimeeshsho kalaqantannokki gede dagano woloottuno hakko bikkinni wodancha agarantannonsa. Olu giddo seeda yanna keeshshinoommoha ikkirono; xe’nenke diwonshi’neemmo. Sainore qaanganni albillittenniha danchummate coye hoogate gobbaanni keereho assitanno kaa’lo lowo hedo uynannita di ikkitino.
Addanko! Ayirrado ikkitino mannu lubbonni ledote batinye safote latishshuwa gawajjantino. Tenne baala gawajjora qaru coyi keeru hoongeeti. Hiittino dagoomu bissa xa’miniro tenne hajo olunni ayirrisiissunke yite dicoyidhanno. Tigrayete qoqqowono marre tenne hajo xa’miniro olu sufeenna guma la’’ate hasi’reemmo yaanno manchi dino. Olunni qeelle dino. Baxxinohunni roduuwu mereero assinanni oli qeelletenni jeefamino yinannihu hasaawatenna noo qarra mitteenni tira dandiiniro callaati. Korkaatuno ayino mageeshshi geeshsha olame diqeelanno; hatto ikkiro gumiweelo ikkanno. Goofimarchinke gaabbo ikkanno. Mannu wolqannino ikko miinjunni mulla ikkinanni. Horo diheedhanno. Konninni afi’nannihu 20 na 50 diri geeshsha koma amada callaati. Koma amande kayinni keere abba didandiinanni.
Baxxinohunni huwachisha hasi’reemmohu poletiku mannooti hasiissannokki qeenfatanni fulte dagansa keerunniwa abbate gadacho
giddora e’’a hasiissannonsa. Xaano ikkiro hasaawu mereersha ikka noosihu keereho.
Xiqqeessu giddo Federaalete mootimmanna HWHT mereero keeru sumimme harinsi woyte baalu coyi mitte hige sammi yiinohu mayira lawanno’ne?; qara hasattonsa mama nooro bande afa noonke. Konni garinni eela dagate geeshsha dirrine tirote biso ikka noonke.
BAKKALCHO:- Mitootu keeru sumimme sufo noota ikkate widoonni yaaddo e’inonsa bissa heedhanno; tenne widoonni iillinoonniti keeru sumimme sufo noota ikkitanno gede ayewiinni may agaramanno?
Kalaa Abaate:- Garanko; olunni gawajjantinori olu akkimalimma wolu aleenni huwattanno yee hedeemmo. Ola yaanno qaali umisinni keere hunanno. Olu wo’ma ayimma hembeelsanno assooteeti. Jawaho shiimaho yee sa’’anno bissa diheedhanno. Heedhanno mininni fushshanno; baalunku qaesinni daramanno. Hasiisannoha safote latishsha nookkihu gede assanno. Fiixunni xeertisanno; badanno.
Keeru sumimme assa mitte hajooti; ikkollana sumimme uullara dirritannohu hiittoonniiti? Konni bikkinni huwantoommo? iillitino dano giddonke hembeelsitino? Konni coyira illacha tunge millinseemmokkiha ikkiro qarraho.
Olu ayirrinye di ikkino. Olaho kakkayishsha assineemmo mannooti uurrisa noonke. Roduu rodoosi shaa dandoo woy egenno dikkitino. Roorenkanni shollinyeho. Mannu mayyaanno’’e yaa hasiissanno. Heeshsho’ya dirinni dargete 17 diri olinni hanafe sase ola laoommo. Itiyo-Ertirunna xa keeru sumimme aana iillinoonniha lede diri’yanni laoommoreeti. Yanna sufotenni ikka hooggurono 22 dirrara Itophiyu olu giddo keeshshino yaa dandiinanni. 22 diri mitte ilama dirooti. Konni daafira tenne adheemmohu ani mitte ilama wo’ma hoongoommo gedeeti.
Wo’manka woyte Afriku daga ninke araarsitanni hee’ra noonsa yiiisiisanno coy no. Kuni olu hodhishshi mitto bayicho uurra noosi. Konnira kayinni baalunku qeechanke fula agarantannonke. Cancishaano, canco amaddine dubbo e’inanniri, woy xa’mo noo’neri qarrano ikkiro amaddinoonni xa’mo tira dandiinannihu ofolline hasaambiro ikkinota huwata noo’ne. Togo assitiniro tirote biso ikkitinanni.
Xa assinoonniti keeru sumimme coye ofolline hasaawatenni tirrannita leellishshanno. Techono ikkiro hiittenne xa’mono dawaro qolsiisanna tira dandiineemmohu ofolline hasaawa dandiinummorooti. Qachu sooreessano ikkiro xa’mo heedhusiro balaxisiisa hasiissannosihu hasaawaati. Tini harinsho koma agurre keerunni hee’rate dandiissannote.
BAKKALCHO:- Federaalete mootimmannino ikko HWHT widoonni mite mite bissa keeru sumimmenni gurchunni uurrate wo’naaltanna huwantanni; baxxinohunni HWHT widoonni hee’noommo yitannori gobbaanni heedhanno bissa keeru sumimme xiibbanna la’nannina tenne bissara sayisatto sokka heedhannohe?
Kalaa Abaate:- Sumimmete giddo noore qara coyubba seekkine huwantummoro mitte gobba giddo lame olanto heedhara didandiitanno. Mittu qaru coyi konneeti. Mitte gobba giddo mittu gargarooshshi hee’ranno. Insano gobbate qacce maddenna keere agarsiissanno. Qoqqowu tantano la’neemmo woyte kayinni qoqqowubba umonsa uminsanni gashshitanno; Polise, baxxitino wolqanna milishu hattono taaltinoti olu uduunni wolqa heedhannonsa.
Togo yaa Itophiyu massaganni keeshshino harinsho ikkitanna gumullannihuno worroonni sumimme garinniiti. Konni gobbaanni ikkitannorinna babbaxxitino hedeweelchonni amandoonni uduunni ikka noosihu mitte gargarooshshu wolqanni ikkasinni gargarooshshu hee’ra hasiissanno. Korkaatuno qacha qachanko olu uduunni fincame hee’reenna gobba keere galte hossanno yaa sorote. Tini sumimmete worroonni hajo keereho jawa safo ikkitanno.
Gobbayidi gobbara ofoolte olulla hasiisanno yitanno bissara olu tiro ikkinokkita kula hasiissanno. Hasiisannohu olaholla yee coyi’ra umisenni insa ittannonsakkita daga kayinni guddanno giira qasate gede kiirranni. Konni daafira dandaami bikkinni ga’labbi yituro danchaho. Konni aleenni ayirrado mannu lubbo ba’’a, jajju gawajjama, dinosi. Konni aleenni shollano dihasiissanno.
Umihunni buxima lexxitanno gede assannohu olaho. Itophiyu lamu diri giddo xaaddinose gaance umisenni qo’litara dandiitannohu miinju dhuki jawaho. Buxima ba’anno gede hasi’nummoro buxanete yinanninkekki gede hasi’nummoro hee’neemmo Ahigure wo’mantera olu uurra noosi. Ha’ra hasiissannonkehuno olu uurranno doogo harunsate ikkinnina ledote ola harinsanni gede kakkayisa kayinni heedhannose horo co’ontanni dileeltanno’’e. Konni daafira olu uurranno gede e’noommo qaali garinni yawono taalo adha heedhannonke. Qooxeessinkera noo canco harinshotenni ga’labbi yitannoreeti. Huwanyootu qarri abbino canco ikkitara dandiitannohura keeru sumimme uullara dirritanno woyte taaltannoha lawanno’’e.
Ikkollana hajo la’annonsa bissa qeechi maati yiniro sumimme yanna adhitukkinni uullara dirrisate. Sumuu yinoommo doogonni hara dandiinummoro kawanna ka’aanni macciishshinanni raare sammi yitanno. Kuni xeeihe, hakkonne ho’linihe, tenne hajo aana uynooni dawaro w.k.l…. Yinanni kullanni baali sumimme loosu aana hosiinsanni yannara taalara dandaannoho. Umonni olu giddora e’neemmo gede assitannokki hajubbaati olu giddora eessitinonketi.
Halaale coyi’rate ani mitte yannara keeru komishiine ledo amadaminohunni Tigrayetenna Gonderete qoxeessubba daga gamba asse hasaawisoommo. Hatti yanna lamu diri oli hanafasira shiima yanna albaanniiti. Yannate dagatewiinni ka’ino hedo baattote daafira coyira’nera albaanni balaxxine ninke sumuu assenke yitannote. Hatti yanna hedote badooshshi noonkanni ‘’eeggotena kuni coyi massagaanonke hasi’nannikki hajo giddora eessannokki gede waajjineemmo; korkaatuno baattonna baattotenni horonsi’ra dandiineemmohu ninke lubbotenni hee’ra dandiinummorooti. Ninke hee’noommokkiwa baattote daafira illacha tuga gara dikkitino’’ yaanni coyi’ranno. Konni daafira dagate bikkinni huwata dandiinoommokki bissa daga hasiisannokki kakkaooshshiwa iillishate dodamatenni qorowammummoro danchaho.
Xaphoomunni dagoomu giddo olu amali, olu hasatto dino. Albano ikkiro hiittenne xa’mo amaalamme tirranni keeshshinoommo; xaano ikkiro hasaawunni tira dandiineemmo. Dagano yitanni noohu ‘’Eeggotena olunni fushshenkeeti’’. Olu giddora eessitanninke noori poletiku mannootaati. Daganniwa togoo coyi dino. Xaano ikkiro keeru hala’lara murci’raanchimma daganniwa noo daafira waajjishannori dino. Konni daafira keeru sumimme loosu aana hossanno yitanno ammana noo’’e.
BAKKALCHO:- Wo’munku woyti halamaanchonke oottonke hala’ladu xawishshira wodaninni galanteemmo.
Kalaa Abaate:- Anino galateemmo.
Bakkalcho Bocaasa 8 / 2015
