Uminna laynki digiresi Hawaasi yuniversitenni seeru rosi golinni harunse maassamino. Baxxinohunni, laynki digiresi rosinohu kalqoomu seerubba lainohunni ikkanna hakkonni gedensaanni lamala dirrara Yuniversitete rosiisaanchimmatenni owaatino. Yuneversitete deerrinni babbaxxitino sooreessimmate deerrinni sasu dirira loosanni keeshshino.
Kalaa Yohaanan Yookamo yaamamanno. Ilame lophinohu Hawaasi quchumira ikkanna xaa yannarano Hawaasi yuniversitera kalqoomu xaadooshshinna Alumini dayirekitoreete daarikiterenna kalqoomu xaadooshshi rosiisaanchonna fullahaancho; hattono ‘Public Diplomacy’ mereershi qineessaanchonna yuniversitete kalqoomu xaadooshshi dayrekitere ikke loosanni afamanno. Techonke Bakkalcho gaazeexi wosinchi kalaa Yohaanaan Yookamo yannate hajubba aana tittiro aanni ledonke keeshshino hasaawa borrotenni kuneeti.
Bakkalcho:- Xaa yannara Itophiyu amaddinota gobbaydi xaadooshshuwa loossana harinsho hiittoonni xawisatto? Shiimunni dippiloomaasete mayimmano xawisinke hanni.
Kalaa Yohaanan:- Dipilomaase yaa gobbaydi gobbuwanni ledo babbaxxitino handaarranni assinanni xaadooshshuwa gumullanni doogooti. Mitte gobba gobbaydi gobbuwanninna kalqoomu uurrinshuwanni ledo babbaxxitino handaarranni assitanno xaadooshshe ammanchiishate doogooti yine ammannanni.
Gobbankeha gobbaydi xadooshshi polise la’neemmo woyte; baxxinohunnino, dippilomaase Itophiyu gobbaydi xaadooshshe lainohunni umiseta ikkitino qara qara wodho noosete. IFDR bayiriidi seeri quwa 86 aana worroonni garinni gobbuwate ledo assinanniha hiikko gari xaadooshsheno harunsitanno taqqa no.
Kuri giddonni gobboomitte horo agarsiisate. Gobbaydi gobbuwanni ledo assinanni xaadooshshi baalunku gobbate horo agarsiisinoha ikka noosi. Miinju dipilomaase; keeru dipilomaase hattono gobbanniha dancha macca bowirsate loosi aana bobbakkino bissa baalanti Itophiyunnita gobboomitte horo agarsiisino garinni loosa noonsa. Gobbaydi gobbuwanni ledo assinanni xaadooshshi roduuwimma kaajjishanno garinni ikka noosita agarranni. Baxxinohunni, Itophiyu qachu gobbuwanna woloottano Afriku gobbuwanni ledo gobbaydi xaadooshshi polise noose.
Wolu garinnino, gobbaydi xaadooshshi polise gobbate utuwimmanna ayirrinye agarsiisannoha ikka noosi. Itophiyu gobbaydi gobbuwanni ledo assitannohu hiikku xaadooshshino gobbate ayirrinye agarsiisinohanna gutunni latatenna lophate hasattonna horo abbannoha ikka noosi. Gutu hasatto xintantannohuno, gobbuwannita gutu horo taalo ikkino garinni agarsiissanno taqqa aanaati. Gobbuwate mereero assinanni hasaawi, halamme ikko xaadooshshi gutu horo agarsiisannoha ikkara agarranni. Baxxinohunni, Itophiyu bayiriidi seeri aana worroonni garinnino la’niro, kalqoomu seerubba, sumiimme malaatissino gobba ikkasenni mannihimmate qoosso, gobbate utuwimmanna ayirrinye hattonni gobboomitte horo gawajjannokki garinni gobbate elanno yinannire daga biilloonye uyte riqibbino bissa gobbate horo abbanno garinni babbaxxitinota dipilomaasete loossa gumultara dandiitanno.
Dipilomaase gobbaydi xaadooshshi polise gumulsiinsanni taqa ikkasenni gobbate daga hasattonna horo hattono gobbate utuwimma agarsiisanno garinni gumullannite. Konne calla dikkino; danchu gashshooti ledono xaadanno. Dagoomu giddo duuchanka mereersitino lopho, keeri, hobbaati hattono miinju lopho heedhanno garinni gumullanni doogooti yine adhinanni.
Bakkalcho:- Xaa geeshsha xiiwo nooha ikkirono sa’u dirrara galchimi gobbuwanna babbaxxitino kalqoomu uurrinshuwa gobbanke aana iillishshanni keeshshitino dipilomaasete xiiwo sa’noonni gara hiittoonni xawisatto?
Kalaa Yohaanan:- Itophiyu Halantino Mootimmuwa uurrinsha miila hattono umose dandiitinonna seeda sanna dhagge noose gobba ikkasenni uurrinshate kaajjishshino chaarterubba mereerinni mitte gobbuwa mitte gobba giddoydi hajora hasiisannokki garinni angansa wortannokki gede yitanno ga’labbote hajooti. Gobbanke umisennino sa’e wolootta gobbuwa qarrano tirtanni keeshshitino gobba ikkiturono sa’u seeda dirrara kalanqanni keeshshinoonniti dipilomaasete xiiwo bacate. Ikkollana, galchimi gobbuwa kalaqqanni keeshshitino xiiwo gobbanke daga mittimmatenni mootimmate waatira ikkatenni haaru garinni harinsanniha kadote gashshoote giwatenni wolootta gobbuwarano dancha rosicho ikkanno garinni sharrantanni keeshshitino.
Gobbanke bire hundinni kayisse galchimi gobbuwaha kadote gashshoote adha gibbe sharrantanni umise ayirrinye agarsiisidhe keeshshitinote. Konni kaiminnino, kuri galchimi gobbuwanna baxxinohunnino ga’labbote amaale mini kalqoomu wodhonna sumiimme diigino garinni gobbanke aana kadote gashshootens adda assate hedde babbaxxitino yannara duuchu garinni dipilomaasete xiiwo kalaqatenni gadachishshe kadote gashshooti hundaanni gashshate wo’naaltanni keeshshitino.
Dipilomaasete loossa lainohunni Itophiyu harinsho baxxitinota assannohu Afriki gobbuwa giddoydi hajonsa uminsanni tidha dandiitanno; woy ga’labbote hajubba kalaqanturo kayinni galchimi gobbuwa ikkito kalqoomu ga’labbote amaale mini angansa wortukkinni Afriku mittimmanni hajo la’’ante tirama dandiitanno yitannota kaajjado hedo amadaseeti. Konni garinni, IFDR bayriidi seeri aana Itophiyu gobbaydi gobbuwanni ledo assitanno xaadooshshe lainohunni worroonni garinni ‘Pan- Afriku’ macciishshammenni Afriku wolqa ikkite babbaxxitino foremenna bare aana uurrinshase leellishshanni keeshshitino. Itophiyunnita giddoydi hajo lainohunni woloottu bissa angansa wortannota gibbe Afriku mittimmanni la’’antanno gede assate amaddinoti kaajjado uurrinshase leellishshino gari dhaggete. Itophiyu giddoydi hajose Afriku roduuwisenni la’’ante tirantanno gede assate sharrantino harinsho gobbanke keere duudhe hasidhannota ikkase leellishannoho. Baxxinohunni Halantino Mootimmuwati baalanti uurrinshuwa, ga’labbote amaale mininna mite mite galchimi gobbuwano Itophiyu aana hasiissannokki garinni hekko kalaqate goxxukkinni galte sharrantanni keeshshitino. Konni kaiminnino, xaa yannara gobboomitte hasattonna horo hattono utuwimma agarsiisatenna ayirrisiisate harinsho hedote giddo wortinota ikkasenni Itophiyu amaddino uurrinsha konninni roore xiiwo dagganno yitanno bidhatto dikalaqqanno.
Baxxinohunni kayinni Halantino mootimmuwa hundaanni noore baalanta uurrinshuwa la’neemmo woyte Itophiyu keerenna hobbaate hoshooshanno garinni xiiwo kalaqate wo’naaltanni keeshshitinoti qaangannite. Tenne harinshono gobbanke bilchaata dipilomaasete harinshonni adhamooshshe afidhannokki gede assate dandiitino. Kunino, jawa dipilomaasete gumaati yine adha dandiinanni.
Bakkalcho:- Gobbankera Aliyye qooxeessira kalaqantino gaance keeru hasaawinni tirranni gede Itophiyu leellishshino hasattonni sumiimmete iillinoonni gara hiittoonni laitto?
Kalaa Yohaanan:- Itophiyu amaddino uurrinshanni leellishate wo’naaltinohu Afriku gobbuwa mereero roduuwimma ikkinnina babbadamooshshu dinonke yitannote. Gobbate giddoydi hajo Afriku roduuwinni la’’ante tirantona yite assitino sharronniiti Federaalete mootimmanna HWHT mereero keeru hasaawa assinoonnihu. Itophiyu umise hajo calla ikkikkinni wolootta qachu gobbuwa hajubbano tirtanni keeshshitino gobbaati. Ninke gobbara ha’nura ikkinohu gaance tiratenna hasaawunni keere teesiisate balchoomi noonkereeti. Hasaambenna amaalamme qarrubba tirate dandiisiissannoti gobbate giddo egenno noonkereeti. Tenne gobbate giddo egenno balchoomanke horonsi’ratenni gaance tiratenni gutu hasattonna horo agarsiisa dandiinanni harinshooti amandoonniti. Gaance hasaawunni tirre keere abba jawarichooti. Kunino, lamunku widi horo agarsiisannoho.
Mito woyte xiiwo batidhanno yannara kalaqantino jiffa qeelle sa’’ate jawa kaayyo gede horonsi’ra hasiissanno. Xaa yannara gobbaydi xiiwo batidhe heedheennanni kayinni gobbanke giddoydi qarrubbano tirtanni sagaletenni umose dandaate assitanni noo wo’naalshinnino jawa latishshaati la’nanni hee’noommohu. Kuni yaa meessiha giddoydi laalchimmanna miinja meessinni lossi’ra dandiiniro gobbaydi xiiwo gargadhate dhuka kalanqanni doogooti. Gobbaydi bissanni jawa xiiwonna hekko heedhurono qarrubba keerunni tirantanno gede assatenni meessiha giddoydi dhuka kaajjishi’nanni gede baca kaayyo kalaqqino ikkitooti.
Itophiyu kadote gashshooti hundaanni galtinokkita ikkasenni baxxinohunni galchimi gobbuwanni ledo suffino halamme dinose. Mite gobbuwa irkissannose; mite kayinni xiibbannase la’nanni. Konnirano, ledose halante loosi’ratenna lophate hasatto noonsa gobbuwanni ledooti halantannohu. Gobbuwate ledo noose xaadooshshinninna gobbaydi dipilomaasenna polise kaiminni gobboomitte hasattonna horo hattono utuwimma sufino garinni agarsiisate hasidhanno gobba ikkasenni albillichono lowonta hasantanno gobba ikkitanniiti noohu.
Kalaqantino gaance hasaawunni tirate assitino wo’nalshinna hasattonni dayno gumi kaiminnino Afrikunna kalqenniha poletiku laooshsheno soorrate geeshshaati iillitanni noohu. Gobbaydi xiiwo batidhu bikkinni giddoydi mittimma roorenkanni kaajjitanni hadhanno. Konnirano, tenne kaayyote gede horonsi’ratenni mittimmanke kaajjishi’ne lophote widira ha’neemmo harinsho adda assa noonke.
Bakkalcho:- Federaalete mootimmanna HWHT mereero kalaqantino gaance hasaawunni tirantanno gede sa’u muli barruwa giddo Wodiidi Afrikira iillinoonni sumiimme galchimi gobbuwara hiittoo rosicho uytannote yite hedatto?
Kalaa Yohaanan:- Kalqenkera babbaxxitino gobbuwa uminsa hajo uminsanni shiqishidhanno foreme no. Lawishshaho, Afriku Mittimma, Halantino Mootimmuwa Uurrinsha, ‘Gaamo 20’ (G20), ‘Gaamo 8’ (G8) yaamantanno uurrinshuwanna labbinori no. Ninke gobbano hajose wolootta uurrinshuwa widoonni ikkikkinni Afriku Mittimma widoonni shiqishidheenna la’’antanno gede assitino. Afriku gobbuwa uminsa uurrinsha widoonni qarrubbansa tidhate dandiitannoti dipilomaasete dhuki noonsareeti.
Galchimi gobbuwanna uurrinshuwansa tini hajo Afriku mittimmanni la’’antannokkinna insa angansa hasidhu gede wortanni dhukansa leellishatenna Afrika woffi assite la’’ate hasattonsa gumulate lowonta wo’naaltino.
Ikkollana, Itophiyu kayinni Afriku hajubba Afriku roduuwinninna uurrinshanni la’’ante tirama dandiitanno yitanno hedonni amaddinoti kaajjado uurrinsha jawa guma laaltinota ikkasenni baxxinohunni galchimi gobbuwa lowonta irraabbino. Kalqenkera insa calla wolqisse hee’rate hasidhanno gobbuwanna uurrinshuwa harinsho so’ro ikkitinota faajjetenni leellishshino. Kunino, jawa rosicho saysinoha ikkino. Duuchunku umisi hajora umisinni daanyinate aa dandaannota leellishshino harinshooti. Afriku gobbuwa mereero noo roduuwimmano roorenkanni kaajjitanno gede gobbanke jawa qeecha fultino; fultannino afantanno.
Bakkalcho:- Sa’u muli barrubba giddo Afriku gobbuwanni filantino wedelli Itophiyaho songo harissino; kunino Afriku wedelli Afrika lossate noonsa qeechanna adhitino yawo hiittoonni xawisatto?
Kalaa Yohaanan:- Harinsoonni songo baxxinohunni Afriku gobbuwa mereero roduuwimma kaajjishshannota ikkatennino sa’e Itophiyu jawimma leellishshannote. Wole ragaannino la’nummoro Itophiyu Afriku gobbuwanni albisa ikkase leellishannoho. Itophiyu Afrikunnire wedella massagaano woshshite songo harisatenni hasaawisse; wedellu ga’a Afrika lossatenna wolassate noonsaha jawa qeechanna yawo leellishshino songooti yine adha dandiinanni. Wedellu uminsanni hanaffe dagoomansa, gobbansanna qooxeessansa hattono kalqe lossa dandiitanno aja dumeeti. Konnira, wedellu aana loonsiro gobbuwatennino sae Afriku lopho agarroonni yannanni buuxisiisate jawa qeecha afidhino songooti yee ammaneemmo. Gobbankeno tenne songo albisa ikkite qixxeessite massagasenni Afrikaho calla ikkikkinni kalqete deerrinnino noose jawimmanna wolaphitino gobba ikkase faajjetenni leellishshino.
Wolu garinnino, tenne songonni Afriku massagaano oosonsa tenne barenni afansha uytinohu wedellu roorenkanni kakka’e loossanno gede dandiisiisannoho. Manchi beettira afansha uynironna jawaachinshiro roorenkanni noosi egenno, dhukanna yannasi horonsi’re loosanno gede assanno. Songote Afriku wedellira uynoonni afanshinna bararshi roorenkanni kakkaooshshunni loosatenni albillicho harancho yanna giddo agarranni Afrika lossate kakkaysannonsaho yee hedeemmo.
Bakkalcho:- Federaalete mootimmanna HWHT mereero iillinoonni sumiimme gibbannori Tigirayete Diyaaspori Ameerikahonna wolootta gobbuwara sumiimme giwansa leellishate harisanni noo dira hiittoonni laitto?
Kalaa Yohaanan:- Tini kalqe duuchanko taalo ikkitino farco nooseta ikkitinokkita balanxe huwata hasiissannonke. Halaale amade sharraminohu aye woyteno qeelanno. Kuri gobbaydi gobbuwara heedhannore Tigirayete diyaaspori lame garinni bande la’’a dandiinanni. Mitto ragaanni gobbankeha yannate ikkito huwattinokkireeti woy gobbansa daafira ikkado huwatto dinoonsareeti. Konni korkaatinni lawinonsa garinni calla hadhannoreeti yaa dandiinanni. Wole ragaanni kayinni tenne gaancenni uminsa horo afidhanno wolquwa no. Kuri wolquwa Tigirayete daga hasatto agarsiissannore ikkitukkinni gaance kalaqantanno gede assatenni uminsa horo agarsiisidhannoreeti. Qaru coy kayinni Itophiyu halaale amadde sharrrantino daafira qeeltino. Kalqeno seekkite huwattinohu konneeti. Hiikko garinnino ikkeenna kalaqamanno oli kayinni jeefote araarunniiti gumulamannohu. Manchi beeetti babbaxxitino korkaattanni kiphamanno; gaancete giddorano ei gedensaanni jeefote kayinni araarunni keeru dirranno.
Kalaqamino gaance keeru doogonni hasaawunni tirate ha’noonni harinsho giwatenni dira harisate ikkito kayinni mannihimmate akatinni gobbaanni ikkitinote. Lamente wolquwa mereero harinsoonnihu keeru hasaawi gobbate horonna ayirrinye hattono daganniha gutu horo agarsiisannoho.
Assinoonnihu keeru hasaawinna iillinoonni sumiimme gobbate horonna utuwimma hattono ayirrinye agarsiisannokkiha ikkiro Bayiriidi seerinnino difajjinanni; gobbaydi xaadooshshi polisenkeno difajjitanno. Hiittenne bisannino irko afidhannokki hajooti. Kayinni, gobbate horonna ayirrinye agarsiisate ha’noonni harinshonna dayno guma diigate mitu mitu Tigirayete diyaaspori assitanno wo’naalshi gara dikkino.
Itophiyu keeri booraawanno yannara horonsidhanno gobbuwanna bissa heedhara dandiitanno. Itophiyu keeri agaramanno yannara horonsidhanno gobbuwanna bissano hatonni. Roorenkanni kayinni Itophiyu keerinni horonsidhannori dagaseeti. Itophiyu qansooti gobbansa keere afidhuro horaameeyye ikkitannota huwanti geeshsha kayinni gobbate keeri hegeraamo ikkanno gede irkisa hasiissanno. Gobbate keeri agaramanno gede irkisa korkaatunni ammantanno ilama yawooti. Hakkiinni saeenna gobbate keeru hee’ra dihasiissanno yite ammanansa gobba kaadatenna gobbate diina ikkansa kalqete xawira faajjetenni leellishate.
Bakkalcho:- Jeefoteno kaysa hasi’ratto hedonna saysatto sokka noohero kaayyo eemmohe.
Kalaa Yohaanan:- Gobbankera wo’manti daga huuronsa uyte doodhitinoti mootimma no. Dagatenni adhamooshshe afidhe doorantino mootimma gobbate horonna utuwimma agarsiisate loossannota ikkasenni Tigirayete daga lede wo’mante gobbamnke daga horonna keere agarsiisate loossannota ikkase huwata agarranni. Tigirayete daga wolootta Itophiyu daga gede jawa dhagge afidhino roduuwa dagaati. Jawa dagaati. Itophiyu baalinkera ikkitanno gobbaati. Ruukkadu laooshshinni fulle duuchankare halashshine la’’a dandiineemmore ikka noonke. Gaancetenni manchi beetto calla ikkikkinni woloottu kalaqamino gawajjantanno. Gaancetenni tirfi’rannohu dino; gaancetenni duuchunku gawajjamanno. Konnira, gawajjammanni doogo agurre horaameeyye ikkinanni doogo harunsate hasiissannoti. Heeshshonsa woyyaabbino daganna lophitino gobba kalaqate keeru doorshu nookki hajooti. Keereho balaxo aa hasiissanno yitanno sokka nooe.
Bakkalcho:- Kalaa Yohaanan Yookamo, yannakkinni qoocce gaazeexinke ledo assootto keeshshora wodaninni galanteemmo.
Kalaa Yohaanan:- Anino galateemmo
Amsaalu Felleqe
Bakkalcho Bocaasa 1, 2015 M.D
