Anjesinni hanafe lekkate kuwaasera noosi baxilli kulle digundanniho. Isi noowa kuwaase; kuwaase noowa kayinni isi diba’’anno. Woy godo’lanni, woy dukkisanni kuwaase godo’linanni qooxeessinni dixeerti’ranno. Baxxinohunni Yirgaalametenna Alatta Wondo harinsanni godo’era worada riqiwanni godo’lino. Qoqqowu shaampiyoone geeshshano zoone riqiwanni godo’lino. Rosisinnino bilchaataho. Maatesinna qachu mannirano hajajamaanchohonna danchu amanyoonni lophinoha ikkasira xaa geeshsha noosi akati leellishanno. Hawaasa hee’re Serkseno loosanno. “Daani Maarshaal Art” kilawerano loosannonkanni.
Malga woradira Qocho yaamamanno olliira ilame lophino. Dirisi rosoho iilli yannarano Wojigiru umi dirimi rosi mine 1ki—6ki kifile geeshsha harunsino. 7ki-9ki kifile geeshsha kayinni Hawaasa Kombooni layinki dirimi rosi mine harunsi gedensaanni 12ki kifile geeshsha noo rososi Taaboori lowiidi layinki dirimi rosi mine harunsino. Umi digiresino Meqele yuniversitera harunse 1998M.D maassamino. Meqele yuniversitera hee’reno “Maarshaal Art” ispoortenni dibaxxino. Yuniversite riqiwe lekkate kuwaaseno godo’lannonkanni.
Umi digirenni maassame fuli gedensaannino Arbagooni woradira Irshunna kalaqamu jiro latishshi borro mine sooreessa ikke gaamame sasu dirira loosino. Hakkiinnino Malga woradira gaamame sasu dirira sooreessimmatenni owaatino. Loosanni hee’re layinki digiresi Hawaasi yuniversitenni gudi gedensaannino “Agricultural Development Program” yaamantanno hallanya uurrinshara loosu harisaancho ikke lamu dirira loosino.
Mootimmate loosu golira sooreessimmatenni hattono hallanya uurrinshara loosanni calla umosi kassi asse diofollino. Umisinni konistiraakishiinete fajjo fushshiishi’re kontiraaktere ikke konni loosinni bobbahino. Hiittenne loossa golirano hee’re kayinni ispoortetewiinni dibaxxino. Hawaasa Wolde Amaanueel Dubbaale Fayyimmate gaamora godo’laancho, dukkisaacho hattono massagaanchono ikke qeechasi fulino.
Sidaamu Buni lekkate kuwaase kilawe pirimeerliige karsantinohu 2001M.D ikkirono 2009M.D geeshsha dukkisaanote maamari dinoosenkanni. Kilawete dukkisaano maamari hasiisanno yaatenni 2009M.D miillasi ledo ikkatenni dukkisaanote maamara uurrissino. Umikki yannarano Sidaamu Buni Lekkate kuwaase gaamo dukkisaano maamari pirezidaante ikke dooramatenni 2004M.D geeshsha loosinoha ikkanna Yirgaalamte godo’litanni keeshshitino gaamo Hawaasa godo’litanno gede luphiima qeechasi fulino.
Gobbankera sai dirira harinsoonnihu 6ki gobboomu doorshira heewisame sa’’atenni IFDR Dagate riqiwamaano amaale mini miila ikkino. Tenne lamala wosinchinke Kalaa Addisu Qaa’miso.
Kalaa Addisu Qaa’misohu IFDR Dagate riqiwamaano amaale mini miila ikke loosanni afamannoha ikkanna Itophiyu Lekkate kuwaase federeeshiine loosu gumulsiisaano komite miila ikke tenne lamalara dooramino. Wosinchinke qixxaawote kifilenke ledo assino keeshsho aananno garinni nabbawaanonkera kuneeti yinoommo. Dancha nabbawate yanna!
Bakkalcho:- Sa’u seeda yannara Sidaamu Buni Lekkate kuwaase dukkisaanote maamari pirezidaante ikkite loosootto; xa kayinni Itophiyu lekkate kuwaase federeeshiine loosu gumulsiisaano komite miila ikkakkinni handaarunni agarranni gumi maareekkamanno gede loosate kakkaooshshekki xawisinke.
Kalaa Addisu:- Albaanni Sidaamu Bunu lekkate kuwaase dukkisaano maamari pirezidaante ikke loosanni keeshshoommo. Sai dirira kayinni harinsoonnihu 6ki gobboomu doorshira heewisame saummo gedensaanni Sidaamu Buni lekkate kuwaase dukkisaanote maamari pirezidaantichimma woleho sayse aatenni xaa yannara Sidaamu dagano hattonni Itophiyu daga riqiwe IFDR Dagate riqiwamaano amaale mini miila ikke owaatanni noommo.
Xaa yannara maamaru wolu pirezidaantichinni massagamanni nooha ikkirono xa noommowa hee’re Sidaamu Buni lekkate kuwaase lophora hasiissanno irko assa lainohunni; lekkate kuwaasera kilawe, godo’laano, dukkisaano hattono gashshinanni hayyo hasiissannohura woyaawa guma maareekkisiisanna albillichono kaajjado kilawe ikkite suffano garinni massagantanno gede irkinsanni. Qoqqowinkera afantanno kilabba mereerinni Sidaamu Buni lekkate kuwase mittete. Sidaamu Buni kilawe hanaffinohu woraddatenni ikkanna baxxinohunnino Daarrate woradinniiti kaimise. Hakkiicho hanafante lophiteeti techo pirimeeriliigete deerra iillitinohu. Lekkate kuwaase eela olluubbatenna woraddatenni hananfeeti godo’laano fille lossa hasiissannohu. Ikkadda godo’laano afantannohu woraddatenna olluubbate ikkasinni hakkiichinni hananfe fillanni ikkadimmansa lossinanni abbiniro kilawe agarroonni gumira reekkitannore ikkitanno.
Albaanni pirezidaantimmate dawummo yannara dukkisaano agarroonni garinni dukkissannokkihura la’noonni laanfe taashshatenni kilawe roorenkanni jawaachishate wirro qinaawino garinni haammata kiiro noonsa dukkisaano miilla ikkite kilawete faarsono faarsitanni; kilawe gobbate giddo godo’le harissannowa baala hadhanni dukkissanno gede assinoonni. Lekkate kuwaase godo’le dhaggenni dukkisaano 13ki godo’laanooti yineeti ammannannihu. Konni garinni dukkisaano luphiima qeechansa fultino; fultannino afantanno. Kilawenkeno afidhino jawaantenni godo’litanni umi deerra amadde boowe adha hooggurono; layinki deerra amadate geeshsha iillitino.
Kilawete, albillichono dancha hexxo uytannori qacale godo’laano noota la’’a dandiinoonni. Xaa yannarano gobbaydinni hidhinanni godo’laano roortannore qacale ooso olluubbatenninna woraddatenni ikkadimmansa la’nanni fillanni hee’noonni. Kilawenkera calla ikkikkinni gobbankerano lekkate kuwaase handaarinni lowo hexxo aannore la’nanni hee’noommo. Lawishshaho, Yiggezu Boggaale, Amaanueel Indaale yaamantanno godo’laano Tesfa gaamonni fille lossinoonnireeti. Sai dirira Tesfa gaamonni 6 ooso qara kilawera karsantanno gede assinoonni. Tayxe dirinnino sase ooso Sidaamu Buni lekkate kuwaase kilawe karsantanno gede assinoonni.
Godo’laano gobbaydinni calla hidhino yiniro dandiinannire dikkanno. 110 miliyoone ale daga heedhanno gobbara hee’ne 11na 25 godo’laano hooga dihasiissanno. Albaanni noo harinshonni gobbaydinni godo’laano hirre abbate illachinshe loonsanniha soorratenni pirojekitetenni hanafe dirinsa 20, 17, hattono 15 woro ikkinonsare qacale ooso fillanni lossa hananfoonni. Albillichono Itophiyu giddo konni garinni illachinshe loonsiro jawa soorronna guma abba dandiinanni yee ammaneemmo. Lawishshaho, Abubeker Naasir (Abbukki) la’nummoro gobbate giddo godo’latenni sae gobbaydi gobbara godo’lanni afamanno. Abbukki kuwaase godo’lani lophino daafira tekiniketenni dhukasi leellishanni afamanno. Qacale ooso fillanni Kuwaase godo’litanni lophitanno gede assiniro gobbakera lekkate Kuwaasenni agarranni guma maareekkisiinsanni ha’nani yitanno hexxo nooe.
Bakkalcho:- Xaa yannara Itophiyu lekkate kuwaase federeeshiine loosu gumulsiisaano komite miila ikkate heewisante sa’’akkinni macciishshaminohe hagiirre hiittoonni xawisatto? Doorshu harinshona hiittoonni laitto?
Kalaa Addisu:- Qoqqowo riqiwe heewisame sa’’a’yanni lowohunni tashshi yiinoe. Qoqqowo riqimbe doorammanni woyte loonsannihu qoqqowoho calla ikkikkinni gobbate deerrinniiti. Gobboomu deerrinni loosate riqiwantinori ledo qinaawe loosate kaayyo afi’roommo daafira hagiirru macciishshaminoe. Anje’yanni hanafe kuwaase godo’latennino sae xaa yannara handaarunni loonsannire gumulsiisate kaayyo afi’rate dandoommo. Albillicho qoqqowonkeno ikko gobbate deerrinni lekkate kuwaase handaarinni gummaamo assate agarrannie qeecha fuleemmo.
Doorshu harinshono ikkituro ani keenummo garinni lowonta co’itte harinshonniiti gumulloonnihu. Xawadimma noo garinni hattono yannaasincho hayyonniiti federeeshiinete loosu gumulsiisaano miilla doorsha harinsoonnihu. Doorshu harinsho wolootta doorshuwarano lawishsha ikkitannote yee ammaneemmo. Loosu gumulsiisaano ikkankenni uynoonni yanna ajjinota ikkiturono handaarunni ogeeyye ikkitino mannooti filtinoha ikkinohura heewisantinorinna sa’inorino doorshu guma ammante adhitino.
Bakkalcho:- Gobbakera duuchante qooxeessuwara yaa dandiinanni garinni ispoortete mereershuwa halashshate illacha tungoonnikki daafira handaarunni agarroonni garinni guma maareekka dandiinoonnikki harinsho taashshate albillicho maa agarranni yaatto?
Kalaa Addisu:- Gobbankera lekkate kuwaase lossate ragaanni xaa geeshshano lowo qarrubba no. Konni albaanni Lekkate kuwaase gaamo woy kilabbara e’ne ikkine godo’late fiixu hasiisanno; godo’laano ikkadimmanna dhuku hee’rinsarono egennamino fiixi woy biilloonye amadino fiixi noonsareeti e’e godo’la dandiitannori.
Tenne kaayyo horonsi’ratenni ledo’ya doorantinori loosu gumulsiisaano ledo ikkatenni eeli geeshsha dirrine qacale ooso fillanni lossinanni gede illacha tunge loonsanni gede assinanni. Gobbate gede lekkate kuwaase handaara lossateno kilabba uurrisatenni haammata godo’laano kalaqate loonsanni. Gobbankera lekkate kuwaase godo’laano anje heedhanokki gede mixi’ne eela dirrine loosa agarranni. Handarunni xaa geeshsha nooha kaajjado waata kaajjinshe sufisatenni laafa wata kayinni taashshatenni qarrubba bande tirranni loonsiro guma abba dandiinanni. Konnira kayinni loonse gummaamma ikka dandiinanni mixo balanxe qixxeessanna mixote garinni massagammanni hixamanyine loosa hasiissanno yitanno ammano nooe. Konni garinnino kakkaooshshunni dancha guma maareekkisiisate loonseemmo.
Bakkalcho:- Wedellimmatenni Dagate riqiwamaano amaale mini miila ikkakkinni amaalete mini loossanna noohe beeqqo hiittoonni laitto?
Kalaa Addisu:- Dagate rqiwamaano amaale mini woy paarlaamu yaa bayira mootimmate mineeti. Babbaxxitinota gobboomitte loossa loonsanniwaati; seera fushshinanni mineeti; qorqorshu loossa loonsanniwaati. Paarlaamu daafira gobbaanni hasaambannihunna giddora e’ne la’nanni woyte babbaxxinoreeti noohu. Dagate riqiwamaano amaale mini gobboomitte hajubba aanaati illachishe loosannohu; hasaawannohu.
Dagate riqiwamaano amaale mini miila ikkine e‘nanihu meessi horo agarsiisi’rate woy dancha eonna horo afi’rate ikkikkinni dagate soqqamateeti. Duuchante handaarranni ka’annoti dagate latishshu xa’mubba danchu gashshooti hajubba mootimmate widoonni dawaro afidhanno gede daga riqimbe xa’minanni; hedubba kayinsanni; torbinanni dagate xa’mo dawaro afidhanno gede loonsanniwa ikkasi la’’ate dandoommo.
Amaalete mini miilla ragu ragunkunni dagatewiinni ka’anno xa’mubba dawaro afidhano gede assitanno beeqqono lowonta naandannite. Gobbakera duuchate qooxeessuwara heedhanno dagoomi xa’mubba bacate. Latishshu, keeru, danchu gashshooti hattono babbaxxitino xa’mubba ka’anno. Ikkollana, dagoomaho hasiisannore mitte yannanni dawaro qolle tashshi assate lowonta qarrisanno. Dagoomu hasatto lowota ikkasennino hasattote garinni dawaratenna hasiisannore iillishateno aante aantetenni ikkinnina mitteenge gumullannire dikkanno. Duuchunku umisinni daga riqiwe kayissanno xa’mubbanna hedubba heedhanno.
Bakkalcho:- Riqibbino daga duuchate yannara lowore agadhitannona aantetenni Sidaamu qoqqowi dagawiinni ka’annoti babbaxxitino xa’mubba dawaro afidhanno gede umikkinni assatto hixamanyi maati?
Kalaa Addisu:- Sidaamu konni albaanni seeda dirrara zoonete tantano gashshootinni Wodiidi daga, dagoominna manni qoqqowi hundaanni keeshshino. Hattenne yannara baca xa’mubba ka’anni keeshshitino. Soorrote albaanni noo gashshooti yannara daganke kayissanno xa’mubbara garunni dawaro afidhukkinni keeshshitino. Sidaamu qoqqowu tantano safi’re umisi mootimma kalaqi’ri gedensaannino sa’u 27 dirrara kuusante keeshshitinoti latishshu, danchu gashshooti hee’ranno gede; heeshsho muxxe ikkate kaiminni dagoomu aana kalaqqano xiiwo ajishate; wedellu loosu hoonge tirate ragaanni ka’anni keeshshitino xa’mubba soorrote gedensaannino hasiisanno garinni dawaro afi’ra dandiitinokki gari no. Gobbankera soorro daggu kawano ikko Sidaamu qoqqowu mootimma safi’ri kawano ikkiro seeda dirrara rumuxxite dawaro afidhukkinni keeshshitino xa’mubbara harancho yanna giddo dawaro qolate didandiinanni. Duuchunkuri yanna agare aante aantesinni dawaro afi’rannoha ikkanno.
Sidaamu umisi qoqqowo safi’ri kawa sa’u lame dirra giddo qoqqowu giddo latishshunna danchu gashshooti hadaarranni jawaatanna naandanni loossa gumulloonni. Sidaamu daga umise jiro horonsidhe latate seeda yannara xa’midhanni keeshshitino. Konni garinni, sa’u lame dirra giddo lawishshahono doogga, buussa, xalau anganni way uurrinshubba, dagoomitte owaante uytanno uurrinshubba halashshate ragaanni naaxxissanno loossa loosantino. Dagoomaho lowonta hasiisannorira balaxo aatenni lowo bejete gaamme loonsoonni. Albillichono gattino loossa gumulate jawu mini loosi agarannoha ikkirono; jajjabba qarrubba gede bandoonnire balaxo aatenni dagate danchu gashshooti xa’mo ikkite keeshshitino hajubba deerru deerrunkunni tirranni hee’noonni.
Wedellaho loosu kaayyo kalaqate ragaanni qoqqowu giddo loosu hoonge qarra tirate ragaannino jawaata loossa loonsanni hee’noonniha ikkirono albillichono lowohu mini loosi agaranno. Qoqqowoho qansootu loosu kaayyonni beeqqaanonna horaameeyye ikkitanno gede Interpirayizete hadaarra halashsha agarranni. Wolu garinni la’niro rossino ilama mootimma loosu kaayyo kalaqqara calla agarantenni uminsannino looso kalaqqe loossara agarranni. Mootimma noose wolqanni qajeelshu, amaalete liqootenna loosi’nanni base qixxeessatenni irkissanno. Ikkollana, mootimmate anga calla agadha gara dikkitino. Konnira, baalunku umisinni looso kalaqe loosi’ranna mootimmano irkissanno injo kalaqqanna mimmito amande halamme heeshsho woyyeessi’ranna lopha hasiissanno. Qoqqowunniti ikkito federaalete mootimmano qansootunniha loosu hoonge qarrubba tirate jawa illacha tugge loossanni afantanno daafira albillichono handaarunni qarrubba tirranni ha’nanniha ikkanno.
Bakkalcho:- Sidaamu qoqqowo ikkasinni afi’rino kaayyo hiittoonni xawisatto?
Kalaa Addisu:- Sidaamu daga qoqqowo ikkate seeda dirrara qaraartino sharro assitinohu wolambinatu xa’mo kaima assatenniiti. Daga umise umose gashshate wolambinatu xa’mo kayissanni sharrante wolambinate afidhu gedensaanni kayinni babbaxxitino hasattubbanna xa’mubba ka’annoti xawoho. Daga soorro hasidhano; latishsha hasidhanno. Sa’u muli yanna giddo qoqqowoho babbaxxitino qooxeessuwara qoqqowo riqibbe dagate riqiwamaano amaale mini miilla ikkitino bissanni ledo towaanyo assine loosantinota safote latishshuwanna babbaxxino handaarinni loonsoonni loossa la’’ate wo’naalloommo; addinta naaxxisannoreeti la’’ate dandiinoommohu. Sidaamu daga qoqqowo ikkitu kawa sa’u lame dirra giddo calla afidhino kaayyo lowote. Konni garinni aantanno onte dirrara dagate hasiisannore lende halashshanna loosa dandiiniro harancho yanna giddo qoqqowinkera jawa soorro abba dandiinanni yee ammaneemmo.
Sidaamu daga qoqqowo ikkatenni federaalete deerrinni assitanni noo beeqqo umisenni luphiimate. Tini jawa kaayyooti. Bejeettete ragaanino la’niro giddo eo lossi’ratenni qoqqowu dagara hasiisannore halashshanna iillishate; wolu angasi worikkinni meessi meessa gashshatenna qoqqowunna qooxeessu gobbate keeri agaramanno gede yawo adhine loosa dandaa umisenni kaayyote.
Bakkalcho:- Amadisiisse kaysatenna saysate hasi’ratto sokka noohero?
Kalaa Addisu:- Xaa yannara gobbanke ga’labbonna lopho hasidhanokki wolquwanni cancishaanchu HWHT gobbate aana wirro ola fanino. Olu kuni hanafaminkunni lame diro wo’mani no. Olu korkaatinni lowota mannu lubbo danotenni hoongoommo; lowo jajji baino; olu ledo xaadooshshu noonsakki qaaqquullino gawajjamino. Olu ayeerano dielanno. Mootimma keere balaxissino; kayinnilla, Tigirayete dagara sharrammeemmo yitanno bissa uminsanni dagate qarranna goofo hedote giddo wora hoogansannino sae keere hasidhannokkire ikkansanni baalunku qansooti mootimmate waatira ikkatenni gobba diinunni gatisate agarranninkeha qansichimmate qeechanke fula noonke yeemmo.
Bakkalcho:- Ledonke assooto keeshshora qixxaawote kifilenke su’minni galanteemmo.
Kalaa Addisu:- Anino galateemmo
Bakkalcho Woxawaajje 26, 2014 M.D
